GDP là gì?

Tổng sản phẩm quốc nội (GDP-Gross Domestic Product) đo lường tổng giá trị của tất cả hàng hóa và dịch vụ cuối cùng được sản xuất trong phạm vi lãnh thổ của một quốc gia, trong một khoảng thời gian nhất định.

GDP không tính các giá trị sản phẩm vật chất và dịch vụ được sử dụng ở các khâu trung gian trong quá trình sản xuất tạo ra sản phẩm (hàng hóa và dịch vụ chuyển tiếp).

Có những loại GDP nào?

GDP được chia thành GDP danh nghĩa và GDP thực. Ngoài ra còn có GDP được tính theo bình quân đầu người.

GDP danh nghĩa được tính theo giá hiện hành

GDP danh nghĩa (nominal GDP) còn gọi là GDP theo giá hiện hành, là tổng giá trị của toàn bộ hàng hóa và dịch vụ cuối cùng được tiêu thụ trong nền kinh tế trong một khoảng thời gian nhất định tính theo giá hiện hành. 

GDP danh nghĩa sẽ không phản ánh được sự tăng trưởng trong tổng sản lượng của nền kinh tế do không loại bỏ được lạm phát.

GDP thực được điều chỉnh theo lạm phát

GDP thực (real GDP) còn gọi là GDP theo giá so sánh, là tổng giá trị hàng hóa cuối cùng của nền kinh tế theo một mức giá được quy định tại một thời điểm mốc nào đó (năm cơ sở).

GDP thực là thước đo được điều chỉnh theo lạm phát, có thể ước lượng chuẩn hơn sản lượng thực sự của hàng hóa và dịch vụ cấu thành GDP. 

Sự khác nhau về mức giá tại các thời điểm khác nhau của nền kinh tế tạo nên sự khác biệt giữa GDP danh nghĩa và GDP thực trong cùng một khoảng thời gian, nói cách khác, sự chênh lệch giữa hai loại GDP này có được do lạm phát. Tỷ lệ giữa GDP danh nghĩa và GDP thực được gọi là hệ số giảm phát GDP (GDP deflator). 

GDP danh nghĩa thường cao hơn GDP thực vì lạm phát thường là một số dương.

GDP bình quân đầu người được tính theo dân số

GDP bình quân đầu người của một quốc gia tại một thời điểm nhất định là giá trị nhận được khi lấy GDP chia cho dân số của quốc gia tại thời điểm đó và có thể cho biết năng suất hay mức sống bình quân. 

GDP bình quân đầu người xem xét cả GDP và dân số của một quốc gia đó. Do đó, cần phải hiểu mỗi yếu tố đóng góp như thế nào vào kết quả chung và ảnh hưởng đến tăng trưởng của chỉ số này.

Ví dụ, nếu GDP bình quân đầu người của một quốc gia tăng lên với mức dân số ổn định có thể là kết quả của những tiến bộ công nghệ đang tạo ra nhiều sản phẩm hơn. Một số quốc gia có thể có GDP bình quân đầu người cao nhưng dân số ít, điều này thường có nghĩa là họ đã xây dựng một nền kinh tế tự cung tự cấp dựa trên nguồn tài nguyên đặc biệt dồi dào.

GDP gồm các thành phần nào?

GDP được cấu thành từ tổng chi tiêu tiêu dùng cá nhân, đầu tư tư nhân, chi tiêu chính phủ và xuất khẩu ròng.

Chi tiêu tiêu dùng cá nhân thường chiếm tỷ lệ lớn nhất

Tiêu dùng (Consumption-C) đề cập đến chi tiêu tiêu dùng cá nhân/hộ gia đình hoặc chi tiêu của người tiêu dùng. Người tiêu dùng chi tiền để mua hàng hóa và dịch vụ. Tiêu dùng lớn thể hiện nhiều hàng hóa, dịch vụ được tạo ra trong nền kinh tế được tiêu thụ. Thông thường, chi tiêu đến từ nhóm người tiêu dùng sẽ chiếm tỷ lệ lớn nhất trong cấu phần GDP của một quốc gia.

Niềm tin của người tiêu dùng có ảnh hưởng rất lớn đến tăng trưởng kinh tế. Khi mức độ tin cậy cao, người tiêu dùng sẵn sàng chi tiêu và ngược lại.

Một số số liệu kinh tế như doanh số bán lẻ, số lượng đơn đặt hàng hóa sẽ phần nào phản ánh cấu phần chi tiêu tiêu dùng.

Đầu tư tư nhân phản ánh chi tiêu đến từ khối doanh nghiệp

Đầu tư (Investment - I) đề cập đến đầu tư tư nhân từ khối doanh nghiệp trong nước hoặc chi tiêu vốn vào các loại tài sản cố định như trang thiết bị và nhà xưởng hay sự xây dựng, mua nhà mới của hộ gia đình. Đầu tư kinh doanh là một thành phần quan trọng của GDP khi làm tăng số lượng việc làm và năng lực sản xuất của nền kinh tế.

Chi tiêu chính phủ phản ánh lượng chi tiêu đến từ chính phủ 

Chi tiêu của chính phủ (Government purchases - G) phản ánh lượng chi tiêu đến từ chính phủ đối với các hàng hóa và dịch vụ như thiết bị, cơ sở hạ tầng và biên chế. Chi tiêu của chính phủ cũng được chia làm hai loại: chi tiêu tiêu dùng và đầu tư. Chi tiêu chính phủ không bao gồm các khoản chuyển giao thu nhập như các khoản trợ cấp cho người tàn tật, người nghèo,...

Xuất khẩu ròng phản ánh chênh lệch giữa xuất khẩu và nhập khẩu

Xuất khẩu ròng (Net exports - NX) là chênh lệch giữa xuất khẩu và nhập khẩu (cán cân thương mại) và được tính bằng giá trị xuất khẩu (X) trừ đi giá trị nhập khẩu (M). Tất cả các khoản chi tiêu của các công ty (tính cả công ty nước ngoài) đặt tại một quốc gia đều được bao gồm trong cấu phần này của quốc gia đó.

Ba thành phần đầu của GDP đôi khi được gọi chung là "nội nhu", còn xuất khẩu ròng là "ngoại nhu".

GDP được tính như thế nào?

Về mặt lý thuyết, GDP có thể được tính bằng ba cách: phương pháp chi tiêu, phương pháp thu nhập hoặc phương pháp giá trị gia tăng.

GDP được tính theo phương pháp chi tiêu

Theo phương pháp chi tiêu, tổng sản phẩm quốc nội của một quốc gia bằng với tổng chi tiêu của các thực thể trong nền kinh tế, bao gồm chi tiêu đến từ nhóm người tiêu dùng, doanh nghiệp, chính phủ và nước ngoài. Công thức tính GDP theo phương pháp chi tiêu:

GDP = C + I + G + (X - M) = C + I + G + NX

GDP được tính theo phương pháp thu nhập

Theo phương pháp thu nhập hay phương pháp chi phí, tổng sản phẩm quốc nội bằng tổng thu nhập của toàn bộ thực thể trong nền kinh tế: tiền lương (wage), tiền lãi (interest), lợi nhuận (profit) và tiền thuê (rent). Đó cũng là tổng chi phí sản xuất các sản phẩm cuối cùng của xã hội. Công thức tính GDP theo phương pháp thu nhập:

GDP = W + R + i + Pr + Ti + De

Trong đó:

W: Tiền lương

R: Tiền cho thuê tài sản

i: Tiền lãi

Pr: Lợi nhuận

Ti: Thuế gián thu ròng

De: là phần hao mòn (khấu hao) tài sản cố định

GDP được tính theo phương pháp giá trị gia tăng

GDP là giá trị tăng thêm của nền kinh tế. Phương pháp tính GDP theo giá trị gia tăng bằng tổng “giá trị gia tăng” ở mỗi giai đoạn sản xuất, trong đó giá trị gia tăng được định nghĩa là tổng doanh thu trừ đi giá trị của đầu vào trung gian trong quá trình sản xuất. Công thức tính GDP theo phương pháp giá trị gia tăng:

GDP =∑ GOj (j=1,2,3,..,m)

Trong đó:

GOj: Giá trị gia tăng của ngành j

m: Số ngành trong nền kinh tế

Kết quả tính GDP theo ba cách trên sẽ bằng nhau. 

GDP thường được tính toán bởi cơ quan thống kê quốc gia sau khi tổng hợp thông tin từ nhiều nguồn. Tuy nhiên, khi tính toán, hầu hết các quốc gia đều tuân theo những tiêu chuẩn quốc tế đã được thiết lập. Ở Việt Nam, GDP được tính bởi Tổng cục thống kê. Còn ở Mỹ, GDP được tính toán bởi Cục phân tích kinh tế.

Tăng trưởng GDP là gì?

Tăng trưởng GDP thể hiện cho sự tăng trưởng tổng sản phẩm quốc nội của một quốc gia. Tốc độ tăng trưởng GDP có thể âm hoặc dương.

Tăng trưởng GDP là sự thay đổi của GDP thực

Tăng trưởng GDP là sự thay đổi của GDP thực trong một khoảng thời gian nhất định so với một khoảng thời gian trước đó (hàng năm hoặc hàng quý) và thể hiện cho tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế. Tăng trưởng GDP có mối liên hệ chặt chẽ với các mục tiêu chính sách quan trọng như lạm phát và tỷ lệ thất nghiệp.

Tăng trưởng GDP có thể dương hoặc âm

Tốc độ GDP tăng trưởng nhanh có thể là tín hiệu cho thấy nền kinh tế đang quá nóng. Ngược lại, tốc độ tăng trưởng GDP giảm (có thể âm nếu GDP thời kỳ sau thấp hơn thời kỳ trước đó - tăng trưởng âm - contraction) cho thấy tín hiệu của suy thoái kinh tế.

Một số khái niệm từ tốc độ tăng trưởng GDP

Dưới đây là một số khái niệm liên quan đến nền kinh tế được định nghĩa từ tốc độ tăng trưởng GDP:

Bùng nổ (boom): Mức tăng trưởng GDP vượt quá mức tăng trưởng tiềm năng của nền kinh tế.

Đình trệ (stagnation): Mức tăng trưởng GDP thấp xảy ra trong một thời gian dài. Hiện tại, không có một định nghĩa chính xác nào về con số được gọi là thấp.

Suy thoái (recession): Nền kinh tế chứng kiến mức tăng trưởng âm trong hai quý liên tiếp.

Khủng hoảng (depression): Suy thoái kinh tế diễn ra trong một khoảng thời gian dài, thường đi kèm với những hiệu ứng tiêu cực khác, như tỷ lệ thất nghiệp tăng cao.

Hồi phục (recovery): GDP tăng trưởng trở lại về mức trước khi suy thoái xảy ra.

GDP có những ưu điểm gì?

GDP là chỉ tiêu quan trọng được hầu hết quốc gia trên thế giới sử dụng để đánh giá tăng trưởng kinh tế và xây dựng chính sách điều hành vĩ mô với những lý do chính sau:

Là chỉ số mang tính chuyên ngành biểu thị một phần mức sống và được đánh giá một cách rộng rãi, liên tục và nhất quán thông qua việc báo cáo liên tục theo từng quý.

Là thước đo hoạt động kinh tế chính của mỗi quốc gia, thể hiện sự biến động giá sản phẩm hoặc dịch vụ theo thời gian và đánh giá được tốc độ phát triển, tăng trưởng hay suy thoái của quốc gia đó. 

Là cơ sở để tính các chỉ tiêu cân đối khác trong nền kinh tế như tổng tích lũy tài sản, tiêu dùng cuối cùng, tổng vốn đầu tư xã hội, tỷ lệ xuất nhập khẩu,...

Cho phép đánh giá cơ cấu cũng như chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo ngành và nhóm ngành kinh tế.

Cho phép các nhà hoạch định chính sách, nhà kinh tế và doanh nghiệp phân tích tác động của các biến số, từ đó làm cơ sở cho việc lập chiến lược kinh tế, kế hoạch ngân sách ngắn và dài hạn, giúp chính phủ đưa ra các chính sách kinh tế kịp thời và hợp lý trong từng thời kỳ.

Cho phép các các nhà đầu tư nước ngoài đánh giá về tiềm năng phát triển của một quốc gia, từ đó đưa ra quyết định đầu tư phù hợp.

Chính phủ cũng có những thuận lợi nhất định trong việc thu thập dữ liệu khi GDP chỉ phụ thuộc vào các hoạt động sản xuất trong lãnh thổ kinh tế của quốc gia trong một thời kỳ nhất định trong năm.

GDP có những nhược điểm gì?

Mặc dù GDP được sử dụng rộng rãi trong kinh tế nhưng chỉ số này vẫn có những hạn chế còn gây tranh cãi:

Sự không đồng nhất trong các phương thức tính GDP gây khó khăn khi so sánh xuyên quốc gia. 

GDP bị giới hạn về mặt địa lý trong một nền kinh tế mở toàn cầu khi không tính đến lợi nhuận các công ty nước ngoài được chuyển lại cho các nhà đầu tư không thuộc quốc gia sở tại. Ví dụ, năm 2021, Ireland có GDP gần 499 tỷ USD và GNI là 372 tỷ USD, chênh lệch hơn 25% GDP này phần lớn là do các công ty nước ngoài có trụ sở tại Ireland chuyển lợi nhuận về nước.

Báo cáo GDP có độ trễ và thiếu tính kịp thời.

GDP chưa thể đánh giá mức sống một cách chuẩn xác.

GDP hạ thấp tầm quan trọng của hoạt động giữa doanh nghiệp với doanh nghiệp khi chỉ tập trung đến hàng hóa cuối cùng.

GDP tính tất cả chi tiêu cuối cùng của tư nhân và chính phủ nhưng không tính đến năng suất hay lợi nhuận. Các hoạt động không hiệu quả hoặc thậm chí có tính phá hoại thường cũng được tính là sản lượng kinh tế và đóng góp vào tăng trưởng GDP.

GDP không tính đến kinh tế ngầm, kinh tế phi tiền tệ hay các công việc tình nguyện, miễn phí, giá trị của thời gian nghỉ ngơi và hiệu ứng tiêu cực như ô nhiễm môi trường. Vì vậy, tại các quốc gia có khối lượng hoạt động kinh tế không chính thức chiếm phần lớn thì số liệu GDP sẽ kém chính xác.

GDP không tính đến tính hài hòa của sự phát triển. Ví dụ khai thác quá mức tài nguyên thiên nhiên cũng có thể đẩy tốc độ tăng trưởng GDP của một nước lên cao.

GDP cũng không thể phản ánh được sự phân chia lợi ích trong phạm vi đất nước. GDP cao có thể là do một số người giàu đem lại trong khi phần lớn dân số của đất nước sống dưới mức nghèo khổ.

Tuy còn nhiều hạn chế nhưng rất khó khăn để tìm được một chỉ số khác thay thế GDP. 

Phân biệt GDP, GNP và GNI

Tổng sản phẩm quốc dân (GNP) đo lường tổng giá trị các hàng hóa và dịch vụ cuối cùng được sản xuất bởi toàn bộ công dân mang quốc tịch của một quốc gia sinh sống trong và ngoài nước khác với GDP tính toán tổng sản lượng được tạo ra trong phạm vi lãnh thổ của một quốc gia, không quan trọng là người dân mang quốc tịch trong nước hay nước ngoài.

Tổng thu nhập quốc dân (GNI) là một thước đo khác của tăng trưởng kinh tế, là tổng tất cả thu nhập mà quốc gia kiếm được cả trong và ngoài nước. GNI bằng GDP cộng với thu nhập nhận được từ các nguồn ở nước ngoài.

Trong một nền kinh tế ngày càng toàn cầu hóa, GNI được đánh giá là thước đo kinh tế nói chung tốt hơn so với GDP khi GDP của một số quốc gia thường bị độn lên do có phần lớn thu nhập bị rút ra bởi các tập đoàn và cá nhân nước ngoài.