Hiểu thế nào về chu kỳ kinh tế?

Chu kỳ kinh tế là gì?

Chu kỳ kinh tế là sự dao động trong hoạt động kinh tế nói chung của một quốc gia - mang tính thường xuyên nhưng không định kỳ - được thể hiện bằng GDP thực cũng như được đo lường bằng những chỉ số kinh tế quan trọng sản xuất công nghiệp, việc làm, thu nhập và doanh thu.

Về bản chất, các chu kỳ kinh tế được đánh dấu bằng sự xen kẽ của các pha tăng trưởng và suy thoái của hoạt động kinh tế nói chung và sự đồng vận động giữa các biến số kinh tế trong từng giai đoạn của chu kỳ.

Các pha trong một chu kỳ kinh tế

Nhìn chung, chu kỳ kinh tế chia ra làm 4 pha:
- Pha tăng trưởng (Expansion): GDP thực tăng, hoạt động kinh tế tăng trưởng tốt, giá cả hàng hóa có xu hướng tăng dẫn đến lạm phát có xu hướng tăng.
- Pha đỉnh (Peak): GDP thực dừng tăng và bắt đầu giảm, tăng trưởng kinh tế dần hạ nhiệt, lạm phát ở giai đoạn này rất cao (bởi pha này đón nhận mức tăng giá từ pha tăng trưởng).
- Pha suy thoái (Contraction/recession): GDP thực giảm, hoạt động kinh tế trở nên ảm đạm, chi tiêu ít hơn dẫn đến lạm phát có xu hướng giảm.
- Pha đáy (Trough): GDP thực dừng giảm và bắt đầu tăng, hoạt động kinh tế sôi động trở lại, lạm phát ở giai đoạn này rất thấp (bởi pha này đón nhận mức giảm giá từ pha suy thoái).

Cách đo lường mức độ suy thoái và quan điểm của NBER

Mức độ nghiêm trọng của một pha suy thoái được đo bằng ba chữ D: DEPTH (độ sâu), DIFFUSION (sức lan tỏa) và DURATION (thời gian). Độ sâu được xác định bởi mức độ suy giảm từ pha đỉnh xuống pha đáy qua các thước đo tổng thể về sản lượng, việc làm, thu nhập và doanh thu. Sức lan tỏa được đo bằng mức độ lan rộng của cuộc suy thoái qua các hoạt động kinh tế, các ngành công nghiệp và các khu vực địa lý. Thời gian chỉ đơn giản là khoảng thời gian giữa pha đỉnh và pha đáy.

Sự tăng trưởng bắt đầu ở pha đáy của chu kỳ kinh tế kéo dài cho đến pha đỉnh tiếp theo. Lúc này, giai đoạn suy thoái sẽ bắt đầu ở pha đỉnh đó và kéo dài đến pha đáy tiếp theo, luân phiên tạo thành một chu kỳ.

Cục Nghiên cứu Kinh tế Quốc gia (NBER) xác định trình tự thời gian của chu kỳ kinh tế - ngày bắt đầu và kết thúc của các đợt suy thoái và tăng trưởng ở Mỹ. Theo đó, NBER coi suy thoái là "sự suy giảm đáng kể trong hoạt động kinh tế lan rộng ra toàn bộ nền kinh tế, kéo dài hơn một vài tháng, thường được thể hiện qua dữ liệu GDP thực, thu nhập thực tế, việc làm, sản xuất công nghiệp và doanh số bán buôn-bán lẻ". 

NBER thường xác định ngày bắt đầu và kết thúc của một cuộc suy thoái rất lâu sau sự kiện đó. Ví dụ, sau khi cuộc suy thoái 2007–09 kết thúc, họ đợi đưa ra quyết định cho đến khi các bản sửa đổi trong sốliệu chính thức của tổng sản phẩm và tổng thu nhập quốc dân (National Income and Product Accounts) công bố vào ngày 30/7 và 27/8/2010, chính thức gọi tên cuộc suy thoái vào ngày 20/9/2010.

Tính trung bình, pha tăng trưởng đã kéo dài lâu hơn so với pha suy thoái ở Mỹ. Từ năm 1945 đến năm 2019, pha này trung bình kéo dài khoảng 65 tháng. Còn pha suy thoái trung bình kéo dài khoảng 11 tháng.

Từ những năm 1850 đến Thế chiến thứ hai, pha tăng trưởng trung bình kéo dài khoảng 26 tháng và pha suy thoái trung bình kéo dài khoảng 21 tháng. Pha tăng trưởng dài nhất là từ năm 2009 đến năm 2020, kéo dài 128 tháng.

Mối quan hệ giữa giá cổ phiếu và chu kỳ kinh tế

Thị trường chứng khoán có xu hướng giảm mạnh - nhưng không phải lúc nào cũng xảy ra - trong pha suy thoái của chu kỳ kinh tế. Ví dụ: Dow Jones và S&P 500 đã giảm mạnh trong cuộc Đại suy thoái năm 2007-09. Chỉ số Dow giảm 51.1% và S&P 500 giảm 56/8% trong khoảng thời gian từ ngày 9/10/2007 đến ngày 9/3/2009.

Có nhiều lý do giải thích cho điều này, nhưng chủ yếu là do các doanh nghiệp áp dụng các ‘’biện pháp phòng thủ’’ còn các nhà đầu tư thì trở nên bi quan trong thời kỳ suy thoái. Nhiều sự kiện xảy ra trước khi mọi người nhận thức được rằng nền kinh tế đang trong pha suy thoái, nhưng thị trường chứng khoán vẫn theo dõi những gì đang diễn ra trong nền kinh tế.

Vì vậy, chỉ cần có một suy đoán gọi tên ‘’suy thoái’’ hay những tin sa thải hàng loạt, thất nghiệp gia tăng, sản lượng giảm hoặc các dấu hiệu khác, các doanh nghiệp và nhà đầu tư sẽ bắt đầu trở nên lo sợ. Khi này, các doanh nghiệp sẽ bắt đầu rục rịch lên chiến lược để xoay xở, cắt giảm lao động và điều chỉnh ngân sách cho tình huống xấu này. Các nhà đầu tư thì bắt đầu bán tháo để bảo toàn vốn dẫn đến giá cổ phiếu giảm mạnh.

Chu kỳ kinh tế có thể dự đoán được không?

Nói chung rất khó để dự đoán chu kỳ kinh tế. Các nền kinh tế được ví như những cỗ máy phức tạp hoạt động theo nhiều cách khác nhau và gắn bó với nhau theo nhiều cách. Khả năng dự đoán đường đi nước bước của chúng sẽ vô cùng khó khăn. Ta có thể để ý tới vài dấu hiệu thay đổi trong nền kinh tế, chẳng hạn như những thay đổi về lạm phát và sản xuất, tuy nhiên là chưa đủ để kết luận để ''gọi tên'' một giai đoạn cho nền kinh tế.