Bài toán đồng đỏ của nước Mỹ: Thuế quan có thật sự là lời giải?

Mỹ sản xuất khoảng 1 triệu tấn đồng mỗi năm, nhưng tiêu thụ tới 2 triệu tấn. Phần thiếu hụt được bù đắp từ nguồn nhập khẩu, tạo nên một điểm yếu tiềm tàng về mặt địa chính trị. Tuy nhiên, ngay cả trong nước Mỹ, vẫn có đủ đồng để khai thác — dành cho những ai đủ dũng cảm, giàu có và kiên nhẫn — đặc biệt nếu đồng nhập khẩu giá rẻ trở nên kém hấp dẫn. Điều đó nghe có vẻ là lý do chính đáng để áp thuế.

Ít nhất thì đó là lập luận từ Nhà Trắng. Tổng thống Donald Trump đã cam kết sẽ áp thuế lên đồng nhập khẩu, sau khi xác định kim loại này là đầu vào quan trọng cho sự thịnh vượng của nước Mỹ. Tuyên bố này đã khiến giá hợp đồng tương lai đồng tại thị trường Mỹ tăng gần 20% vào thứ Ba. Dĩ nhiên, mức thuế 50% được đề xuất có thể sẽ không phải là kết quả cuối cùng. Các cuộc đàm phán và nhượng bộ sẽ tiếp tục diễn ra.

Đây là một vấn đề thực sự cần được giải quyết. Dù đồng là kim loại dồi dào, nhưng ngày càng đắt đỏ và khó khai thác. Trong nhiều năm, đã có những cảnh báo về nguy cơ thiếu hụt nguồn cung, khi nhu cầu tăng tự nhiên được khuếch đại bởi quá trình chuyển đổi sang năng lượng xanh và “điện hóa”. Ví dụ, theo ước tính của S&P Global, một chiếc xe điện cần lượng đồng gấp 2.5 lần so với một chiếc xe chạy xăng.

Hiện nay, còn có thêm những áp lực khác. Trí tuệ nhân tạo, với sự phụ thuộc vào các trung tâm dữ liệu và nhu cầu điện năng lớn, đã tạo nên một nhóm người tiêu dùng đồng mới. Ngân sách quốc phòng ngày càng tăng cũng góp phần làm tăng nhu cầu. Nhưng trong khi nhu cầu khai thác ngày càng cấp thiết, thì việc xây dựng một mỏ mới có thể mất hàng chục năm và tiêu tốn hàng tỷ đô la. Mỏ Resolution, thuộc sở hữu của Rio Tinto và BHP Billiton, có thể trở thành mỏ đồng lớn nhất nước Mỹ, nhưng đã bị vướng vào các tranh chấp pháp lý suốt nhiều năm qua.

Về lý thuyết, thuế quan có thể khuyến khích sản xuất mới bằng cách đẩy giá lên. BlackRock ước tính rằng mức giá 12,000 USD mỗi tấn là điểm mà hoạt động khai thác bắt đầu trở nên khả thi về mặt tài chính. Và sau khi Trump nói rằng ông sẽ “xử lý vấn đề đồng”, thì giá đồng tại Mỹ đã đạt gần mức đó. Nhưng thuế quan là một công cụ thô và có một nhược điểm chí mạng: các nhà khai thác lên kế hoạch đầu tư trong nhiều thập kỷ, trong khi thuế quan có thể bị xóa bỏ chỉ bằng một nét bút.

Chưa kể, việc khai thác được đồng mới chỉ là bước đầu tiên. Bước tiếp theo là tinh luyện để sử dụng được. Mỹ hiện gần như không còn luyện đồng nữa, vì đây là một quy trình đắt đỏ, gây ô nhiễm và không được ưa chuộng. Hoạt động này đã chuyển gần như hoàn toàn sang Trung Quốc, nơi hiện luyện gần một nửa lượng đồng toàn cầu, so với chỉ 3% tại Mỹ, theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ. Một số nhà máy luyện đồng tại Mỹ thậm chí đã được chuyển đổi thành trung tâm dữ liệu.

Điều đó không có nghĩa là việc “xử lý vấn đề đồng” là vô ích. Trợ cấp vẫn có vai trò của nó. Và trong khi các công ty khai thác cần sự chắc chắn kéo dài nhiều năm để bắt đầu đào xới, thì các nhà công nghệ không quá cứng nhắc như vậy. Những công ty như Freeport-McMoran và Ceibo (một start-up được BHP hậu thuẫn) đang thử nghiệm các cách mới để khai thác và tinh luyện nhiều đồng hơn từ các mỏ hiện có. Giá đồng tăng có thể là cú hích cần thiết cho những nỗ lực này.