Hòa bình ở Ukraine sẽ mở ra "một hố đen" kinh tế?

Một kế hoạch hòa bình cho Ukraine, nếu để lại đất nước này bị cắt rời khỏi các lãnh thổ do Nga chiếm đóng, sẽ đặt châu Âu trước một gánh nặng kinh tế lớn. Tất cả các đề xuất ngừng bắn được đưa ra trong hai tuần qua bởi chính quyền Mỹ hoặc các nước châu Âu đều liên quan đến việc Kyiv chấp nhận rằng Nga tiếp tục kiểm soát toàn bộ hoặc một phần hai khu vực đã sáp nhập – Donbas và Luhansk. Điều này sẽ tạo ra một ổ bất ổn, đè nặng lên nền kinh tế châu Âu trong nhiều năm tới.

Trước tiên, hòa bình sẽ đặt ra câu hỏi liệu Tổng thống Vladimir Putin có bao giờ đồng ý để các khoản dự trữ bị phong tỏa của Nga – khoảng 300 tỷ USD tại Mỹ, Nhật Bản, Anh và châu Âu – được sử dụng cho việc tái thiết Ukraine, như các chính phủ EU yêu cầu. Trong kịch bản khả quan nhất, ông có lẽ sẽ không đồng ý. Một đề xuất đang được thảo luận trong EU, được Thủ tướng Đức Friedrich Merz ủng hộ, sẽ sử dụng ít nhất các tài sản dưới quyền quản lý của ngân hàng trung ương châu Âu – khoảng 210 tỷ USD – làm bảo đảm cho một “khoản vay bồi thường” cho Ukraine. Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo EU cần hành động mạnh mẽ hơn để đảm bảo các tài sản này thực sự giúp bồi thường cho Kyiv vì cuộc xâm lược của Nga.

Gần một năm trước, Ngân hàng Thế giới ước tính chi phí tái thiết Ukraine vào khoảng 524 tỷ USD trong vòng 10 năm tới. Một năm sau, hóa đơn hiện đã gần 600 tỷ USD, theo một quan chức châu Âu tiết lộ với Breakingviews. Thay vì Nga chịu một nửa chi phí bằng cách từ bỏ các khoản dự trữ bị phong tỏa, các đồng minh của Ukraine có thể phải gánh phần lớn gánh nặng này.

Theo Ngân hàng Thế giới, việc tái thiết Ukraine sẽ cần được tài trợ bằng sự kết hợp của các chính phủ nước ngoài, các tổ chức quốc tế và nguồn vốn tư nhân. Nhưng nếu tình trạng lãnh thổ không được giải quyết, Ukraine sẽ khó có thể thu hút vốn tư nhân để phục hồi nền kinh tế. Ngay cả khi hai bên chấp nhận một trạng thái cân bằng không ổn định, nỗi lo về các cuộc xung đột tái diễn – hoặc một cuộc xâm lược khác của Nga – sẽ khiến các nhà đầu tư dè dặt trong nhiều năm.

Nền kinh tế Ukraine đã chứng minh sự kiên cường kể từ khi chiến tranh nổ ra vào năm 2022, nhưng tổng sản phẩm quốc nội (GDP) năm nay vẫn dự kiến thấp hơn 20% so với mức năm 2021, theo dự báo của Quỹ Tiền tệ Quốc tế. Donbas và Luhansk chiếm khoảng 15% sản lượng của đất nước vào thời điểm đó, theo Ngân hàng Thế giới, do đó việc tái thiết sẽ kéo dài.

Một số trong hơn 5 triệu người tị nạn Ukraine đã tìm được nơi ở tại các quốc gia châu Âu khác – khoảng 75% là phụ nữ và trẻ em – có thể lựa chọn trở về quê hương, ngay cả khi thỏa thuận ngừng bắn với Nga mong manh. Điều này sẽ giúp thúc đẩy triển vọng tăng trưởng bằng cách mở rộng lực lượng lao động. Đức đã chào đón 1.3 triệu người tị nạn kể từ khi xung đột bắt đầu, Ba Lan hơn 1 triệu người, theo Cao ủy Liên Hợp Quốc về Người tị nạn.

EU vẫn phải hỗ trợ Kyiv đào tạo những người hồi hương và tài trợ phúc lợi trong khi họ thích nghi với nhu cầu tái thiết. Khoảng 200,000 binh sĩ trở về đời sống dân sự – nếu quy mô lực lượng vũ trang Ukraine được ấn định ở mức 800,000 theo đề xuất của EU – cũng cần nhận sự hỗ trợ tương tự.

Việc Ukraine gia nhập Liên minh châu Âu cũng sẽ bị cản trở nếu tình trạng quốc tế của hai khu vực Đông Ukraine vẫn lửng lơ. EU coi kiểm soát biên giới có chủ quyền là điều kiện tiên quyết để các luật và quy định được thực thi đầy đủ tại các quốc gia thành viên.

Nếu một kiểu ngừng bắn bất ổn được áp dụng ở Đông Ukraine, người dân Tây Âu sẽ buộc phải tăng chi tiêu quốc phòng nhanh hơn dự kiến. Việc thưởng cho cuộc chiến của Putin sẽ khiến các nước gần Nga cảnh giác hơn, và phần còn lại của châu Âu cũng phải tăng cường phòng thủ. Các nhà đầu tư đã khiến cổ phiếu quốc phòng châu Âu giảm tới 5% sau khi kế hoạch “hòa bình” đầu tiên của Trump được công bố – cổ phiếu Rheinmetall của Đức giảm tới 13% – dường như không nhận ra Ukraine không phải là điểm đến duy nhất của vũ khí châu Âu. Ngân sách quốc phòng tăng trên toàn khu vực sẽ được chi cho việc chuẩn bị cho một cuộc xung đột tiềm tàng với Nga.

Mối quan ngại cuối cùng đối với châu Âu và Ukraine là “hòa bình” có thể đem lại một khoảng thở kinh tế cho Putin. Trong phiên bản gốc của Mỹ về thỏa thuận ngừng bắn, các lệnh trừng phạt kinh tế áp đặt từ năm 2022 sẽ được dỡ bỏ. Sau ba năm chuyển đổi thành một nền kinh tế quân sự toàn diện, đây sẽ là một thay đổi lớn với Nga.

Hiện tại, GDP của Nga dự kiến giảm từ 0.5% đến 1% vào năm tới. Sản xuất công nghiệp dân sự đang giảm, trong khi sản xuất quân sự đã đạt công suất tối đa. Chi tiêu quân sự chiếm 8% GDP – con số được ước tính thấp vì nhiều phần ngân sách vẫn giữ bí mật. Thâm hụt ngân sách đã tăng gấp đôi so với năm 2024, lên trên 3% GDP, và chính phủ phải tài trợ cho khoản thiếu hụt bằng các phương tiện trong nước vì không thể vay vốn quốc tế. Thuế giá trị gia tăng sẽ tăng vào năm tới, ảnh hưởng đến người tiêu dùng và đẩy lạm phát lên 8% mỗi năm, mặc dù lãi suất chủ chốt vẫn trên 16%. Nếu các lệnh trừng phạt bị dỡ bỏ, triển vọng nền kinh tế – và khả năng tái vũ trang của Nga – sẽ sáng sủa hơn.

Một thỏa thuận ngừng bắn dựa trên hiện trạng có sức hấp dẫn: chấm dứt tàn phá và cứu sống hàng ngàn mạng người. Nhưng nếu châu Âu bị gánh nặng lâu dài bởi một Ukraine bất ổn, nguy cơ là hình thành một “hố đen” tài chính – và khả năng xung đột trong tương lai vẫn còn hiện hữu.