Khi quyền lực Hoa Kỳ suy giảm, đâu là tương lai của châu Âu trong vai trò lãnh đạo toàn cầu?

Bằng một bài diễn thuyết, Claude Malhuret - một thượng nghị sĩ Pháp - trước đây ít được biết đến, đã định nghĩa như vậy về thách thức của thời đại chúng ta. Ông ấy đã đúng. Hiện nay chúng ta nhận thức rõ rằng Hoa Kỳ và cả thế giới đã biến đổi theo chiều hướng kém thuận lợi. Tuy nhiên, điều này không còn gây ngạc nhiên nhiều. Vấn đề đặt ra là châu Âu có thể và sẽ đáp ứng như thế nào.

Vào thập niên 1970, tôi may mắn được sinh sống và làm việc tại Washington DC. Đó là thời kỳ Watergate. Tôi đã theo dõi các phiên điều trần của Quốc hội về những hành vi sai trái của Tổng thống Richard Nixon với lòng ngưỡng mộ sâu sắc. Điều hiển nhiên nhanh chóng xuất hiện là các thành viên Quốc hội thuộc cả hai đảng đều nghiêm túc và thực sự coi trọng nghĩa vụ bảo vệ hiến pháp. Nixon sắp bị luận tội và kết án. Được cảnh báo về điều này, ông đã chọn từ chức.

Hãy so sánh tình huống trên với việc luận tội Donald Trump lần thứ hai vào tháng 2 năm 2021 về tội danh nghiêm trọng hơn nhiều là kích động một cuộc nổi dậy nhằm đảo ngược kết quả bầu cử Tổng thống năm 2020. Bất kỳ người có lý trí minh mẫn nào cũng không thể nghi ngờ về tội lỗi của ông ấy. Thế nhưng, chỉ có bảy thượng nghị sĩ Đảng Cộng hòa bỏ phiếu kết tội. Con số này không đủ. Bằng cách tha bổng cho ông ấy, Quốc hội đã làm suy yếu hiến pháp. Những sự kiện diễn ra kể từ thời điểm đó đều nằm trong dự đoán và đã được cảnh báo trước.

Kể từ thập niên 1970, Hoa Kỳ đã trải qua một sự suy thoái về đạo đức mà khó có thể phục hồi. Chúng ta chứng kiến điều này hàng ngày qua những gì chính quyền hiện tại được phép làm đối với các cam kết của Hoa Kỳ, đối với các đồng minh, người yếu thế, báo chí và luật pháp. Đồng nghiệp của tôi, John Burn-Murdoch, cũng đã chỉ ra rằng quan điểm MAGA gần giống với thái độ của người Nga ngày nay rằng quyền lực sẽ không dễ dàng bị từ bỏ. Đây quả thực là một biến cố lịch sử đáng tiếc. Tuy nhiên, nếu Hoa Kỳ không còn là quốc gia ủng hộ và bảo vệ nền dân chủ tự do, thì lực lượng duy nhất tiềm tàng đủ mạnh để lấp đầy khoảng trống này chính là châu Âu. Để thành công với trọng trách này, người châu Âu phải bắt đầu bằng việc bảo đảm an ninh cho chính lãnh thổ của mình. Khả năng thực hiện điều đó sẽ phụ thuộc vào nguồn lực, thời gian, ý chí và sự đoàn kết.

Chắc chắn, châu Âu có thể gia tăng đáng kể ngân sách quốc phòng. Mặc dù tỷ lệ GDP dành cho quốc phòng đã tăng trong thập kỷ qua tại 10 quốc gia đông dân nhất của EU, cùng với Anh và Hoa Kỳ, nhưng Ba Lan là quốc gia duy nhất chi tiêu nhiều hơn Hoa Kỳ tính theo tỷ lệ GDP. May mắn thay, tỷ lệ thâm hụt tài khóa và nợ ròng so với GDP của EU27 thấp hơn đáng kể so với Hoa Kỳ. Hơn nữa, sức mua của GDP của EU và Anh kết hợp lại vượt trội so với Hoa Kỳ và lớn hơn rất nhiều so với Nga. Tóm lại, về mặt kinh tế, châu Âu sở hữu nguồn lực dồi dào, đặc biệt khi có Anh, mặc dù vẫn cần những cải cách mà Mario Draghi đã đề xuất vào năm ngoái để bắt kịp về mặt công nghệ.

Tuy nhiên, tiềm năng kinh tế này không thể chuyển thành sự độc lập chiến lược khỏi Hoa Kỳ một sớm một chiều. Theo Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế có trụ sở tại London, vũ khí châu Âu phụ thuộc quá nhiều vào sản phẩm và công nghệ của Hoa Kỳ để điều đó có thể xảy ra. Châu Âu sẽ cần một yếu tố thứ hai và khan hiếm hơn - đó là thời gian. Điều này tạo ra một điểm yếu đã được thể hiện gần đây nhất qua tác động đáng lo ngại của việc ngừng hỗ trợ quân sự từ Hoa Kỳ cho Ukraine. Châu Âu sẽ gặp không ít khó khăn trong việc bù đắp những thiếu hụt này.

Yếu tố thứ ba là ý chí. Người châu Âu phải thực sự mong muốn bảo vệ "các giá trị châu Âu" về tự do cá nhân và dân chủ tự do. Thực hiện điều này sẽ tốn kém về mặt kinh tế và tiềm ẩn nhiều rủi ro. Tại châu Âu, các thế lực cánh hữu với quan điểm tương tự như của các đảng viên Cộng hòa MAGA cũng hiện diện, dù không chiếm ưu thế trong phe bảo thủ như tại Hoa Kỳ. Một số quốc gia - Hungary, Slovakia và có lẽ sắp tới là Áo - sẽ có chính phủ thân thiện với Putin. Marine Le Pen ở Pháp trước đây đã không chỉ đơn thuần bày tỏ thiện cảm với Putin. Đáng quan ngại hơn là sự trỗi dậy của cực hữu và cực tả tại Đức. Nói tóm lại, châu Âu có những "cột thứ năm" gần như khắp mọi nơi.

Đồng thời, một số nhà lãnh đạo và quốc gia châu Âu quan trọng, đặc biệt là Đức, đang thể hiện quyết tâm nhất định. Cụ thể, Friedrich Merz, người được kỳ vọng sẽ trở thành thủ tướng Đức tiếp theo, cùng các đối tác liên minh tiềm năng đã đồng ý sửa đổi "cơ chế kiểm soát nợ" và chi hàng trăm tỷ euro cho cơ sở hạ tầng và quốc phòng. Merz cũng tuyên bố rằng Đức sẽ làm "bất cứ điều gì cần thiết" để ngăn chặn "các mối đe dọa đối với tự do và hòa bình" ở châu Âu. Tuy nhiên, liệu ông ấy có thực hiện được không? Câu trả lời cho câu hỏi này vẫn còn bỏ ngỏ.

Cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng là yếu tố thiết yếu về sự gắn kết. Không giống như Hoa Kỳ, Trung Quốc hoặc Nga, châu Âu không phải là một quốc gia thống nhất. Thực tế, trái với sự lo lắng thái quá của những người ủng hộ Brexit ở Anh, châu Âu còn xa mới trở thành một quốc gia. Khả năng hành động chiến lược của châu Âu bị cản trở cơ bản bởi hai thực tế: thiếu chính trị chung và thiếu tài chính chung. Châu Âu phù hợp hơn với hình ảnh một câu lạc bộ cần mức độ đồng thuận cao để hành động hiệu quả và hợp pháp trong các vấn đề chính sách đối ngoại và quốc phòng. Người châu Âu đã dựa dẫm vào Hoa Kỳ vì đó là điều tự nhiên cho mỗi quốc gia thành viên. Đáng tiếc, tình huống tương tự vẫn tồn tại nếu Hoa Kỳ từ bỏ họ. Nhiều thành viên sẽ có xu hướng đặt gánh nặng lên một số ít cường quốc. Nhưng ngay cả việc điều phối chính sách và quân đội giữa Đức, Pháp và Anh cũng sẽ gặp nhiều thử thách, vì đây là sự hợp tác giữa các quốc gia tương đối ngang hàng - thiếu vắng một nhà lãnh đạo thực sự.