Trump và nguy cơ chính trị hóa dữ liệu: Từ Covid-19 đến thống kê lao động và môi trường

Lập trường của Donald Trump về đại dịch Covid-19 — từng gây tranh cãi khi ông tuyên bố năm 2020 rằng “Nếu chúng ta ngừng xét nghiệm, số ca bệnh sẽ rất ít” — giờ đây đang được tái hiện dưới một hình thức mới: lần này là với dữ liệu môi trường, y tế và cả kinh tế. Việc ông sa thải nhà thống kê hàng đầu của Bộ Lao động Mỹ mới đây là một dấu hiệu rõ ràng cho thấy Tổng thống đang áp dụng cùng kiểu tư duy này vào các số liệu chính thức.

Trong khi đội ngũ chuyên gia chuyên nghiệp vẫn đang làm việc tại các cơ quan liên bang và nhiều nguồn dữ liệu thay thế vẫn khả dụng, mối lo lớn nhất không hẳn là việc số liệu bị “tô hồng” — mà là nguy cơ các doanh nghiệp, nhà đầu tư và các nhà hoạch định chính sách mất đi nền tảng dữ liệu vững chắc vốn là trụ cột cho thị trường hiện đại.

Cục Thống kê Lao động Mỹ (BLS) mỗi tháng đều công bố số việc làm mới tạo ra và thường điều chỉnh các ước tính của hai tháng trước đó. Trong báo cáo gần nhất công bố vào thứ Sáu, chỉ có 73,000 việc làm được tạo ra trong tháng 7, và dữ liệu của tháng 5 và tháng 6 bị điều chỉnh giảm tới 258,000 việc làm. Thông tin này khiến Tổng thống Trump nổi giận và dẫn đến việc ông sa thải Ủy viên BLS, bà Erika McEntarfer.

Trump cáo buộc cuộc khảo sát việc làm mang định kiến chính trị và cho rằng các điều chỉnh dữ liệu thiên về có lợi cho cựu Tổng thống Joe Biden. Tuy nhiên, lập luận này khó đứng vững khi xem xét thực tế: chính BLS cũng đã điều chỉnh mức tăng trưởng việc làm xuống thấp hơn trong giai đoạn bầu cử 2024 — điều này không hẳn là thuận lợi cho một chính quyền đương nhiệm. Dù mức điều chỉnh này là lớn, nhưng không có gì quá bất thường trong bối cảnh hiện tại, khi nền kinh tế Mỹ đang chịu tác động từ chiến tranh thương mại và chính sách nhập cư siết chặt.

Song song đó, Trump cũng đang dần tháo dỡ nhiều cơ quan nghiên cứu dữ liệu quan trọng khác: từ Cơ quan Bảo vệ Môi trường (EPA), đài quan sát khí CO₂ Mauna Loa, đến các hội đồng khoa học tại FDA và CDC. Những dữ liệu từ các cơ quan này không chỉ phục vụ hoạch định chính sách mà còn là nền tảng cho toàn bộ hệ thống kinh tế tư nhân: từ ngành bảo hiểm, dược phẩm, ô tô đến năng lượng tái tạo, cơ sở hạ tầng và kiểm soát thiên tai.

Không có dấu hiệu rõ ràng nào cho thấy ông Trump sẽ thao túng các con số một cách công khai hay cố ý. Tuy nhiên, bất kỳ sự đe dọa nào đến tính toàn vẹn của dữ liệu cũng có thể làm lung lay “cơ sở hạ tầng vô hình” đã được xây dựng suốt hơn một thế kỷ để hỗ trợ cho thị trường hiện đại.

Một nỗ lực can thiệp vào số liệu nếu diễn ra một cách vụng về sẽ dễ dàng bị phát hiện, đặc biệt nếu các chuyên gia dữ liệu từ chức hay lên tiếng. Và rốt cuộc, người dân sẽ luôn biết rõ liệu họ có việc làm hay không — điều mà không số liệu nào có thể che giấu được.

Các nghiên cứu từ những quốc gia từng thao túng dữ liệu chính thức đã chỉ ra rằng người dân thường không tin vào số liệu bị bóp méo, dẫn đến sự xuất hiện của các thị trường chợ đen để tận dụng khoảng cách giữa dữ liệu "ảo tưởng" và thực tế. Ngay cả khi không có sự can thiệp chính trị trực tiếp, các phương pháp thống kê lạc hậu cũng có thể khiến dữ liệu trở nên không đáng tin cậy. Ví dụ, BLS hiện vẫn phụ thuộc vào các khảo sát qua điện thoại — vốn ngày càng kém hiệu quả — thay vì chuyển sang các nguồn dữ liệu số thời gian thực như thông tin tuyển dụng hay dữ liệu chi tiêu bằng thẻ tín dụng.

Trong bối cảnh này, những tranh cãi về chất lượng và tính trung lập của dữ liệu giờ đây không chỉ là vấn đề chuyên môn — mà đã mang màu sắc chính trị rõ nét, bất kể điều gì xảy ra tiếp theo.