Trung Quốc chuyển hướng xuất khẩu qua Đông Nam Á nhằm né thuế quan của Trump

Giá trị hàng xuất khẩu trực tiếp từ Trung Quốc sang Mỹ đã giảm 43% so với cùng kỳ năm trước trong tháng 5, tương đương với 15 tỷ USD hàng hóa, theo số liệu của Cục Thống kê Dân số Hoa Kỳ. Tuy nhiên, tổng giá trị xuất khẩu của Trung Quốc lại tăng 4.8% trong cùng kỳ, theo số liệu chính thức từ Trung Quốc. Sự sụt giảm trong thương mại với Mỹ đã được bù đắp bởi mức tăng 15% trong xuất khẩu sang khối ASEAN và tăng 12% sang EU.

Tuần này, Washington đã ký một thỏa thuận thương mại với Việt Nam, trong đó bao gồm mức thuế 40% đối với hàng hóa trung chuyển – một động thái được cho là nhằm nhắm vào hàng hóa tái xuất từ Trung Quốc sang Mỹ.

Hàng chục quốc gia khác vẫn chưa đạt được thỏa thuận thương mại với Washington. Việc tạm hoãn áp thuế đối ứng theo chính sách của Trump sẽ kết thúc vào thứ Tư tới, và các thỏa thuận tương lai có thể sẽ bao gồm thêm các mức thuế cho hàng hóa tái xuất. Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent cho biết hôm Chủ nhật rằng mức thuế cao hơn sẽ có hiệu lực vào tháng 8.

Ông Mark Williams, kinh tế trưởng khu vực châu Á tại công ty tư vấn Capital Economics, cho biết: “Chúng ta từng thấy điều này trong cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung đầu tiên. Lúc đó, nhập khẩu từ Trung Quốc sụt giảm rõ rệt, nhưng nhập khẩu từ Việt Nam và Mexico lại tăng mạnh,” ông nói.

Việc Trump áp thuế lên hàng hóa Trung Quốc trong nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên vào năm 2018 đã thúc đẩy mạnh ngành sản xuất của Việt Nam. Giờ đây, có nhiều bằng chứng cho thấy các biện pháp mới đang mang lại làn sóng tăng trưởng mới.

Một nghiên cứu riêng của Capital Economics ước tính có khoảng 3.4 tỷ USD hàng hóa Trung Quốc được chuyển hướng qua Việt Nam trong tháng 5, tăng 30% so với cùng kỳ năm ngoái.

Thương mại gián tiếp qua Indonesia cũng tăng đáng kể, với khoảng 0.8 tỷ USD hàng hóa được chuyển hướng trong tháng 5/2025, cao hơn 25% so với tháng 5/2024.

Xuất khẩu các linh kiện điện tử như bảng mạch in, linh kiện điện thoại và mô-đun màn hình phẳng sang Việt Nam đã tăng 54% trong tháng 5/2025 so với một năm trước, tương đương 2.6 tỷ USD, theo số liệu từ Trung Quốc.

Tại Ấn Độ, tác động của thuế quan Trump tập trung chủ yếu vào mảng điện thoại thông minh, phần lớn do Apple quyết định chuyển toàn bộ hoạt động lắp ráp iPhone dành cho thị trường Mỹ sang Ấn Độ vào năm sau.

Xuất khẩu từ Ấn Độ sang Mỹ đã tăng 17% trong tháng 5 so với một năm trước, trong khi nhập khẩu từ Trung Quốc và Hồng Kông tăng 22.4%, theo ông Ajay Srivastava – người sáng lập tổ chức nghiên cứu Sáng kiến Nghiên cứu Thương mại Toàn cầu.

“Việc nhập khẩu linh kiện điện tử và máy móc và sự gia tăng xuất khẩu sang Mỹ cho thấy chuỗi cung ứng toàn cầu đang thích nghi rất nhanh với chính sách thuế mới,” ông Srivastava nhận định.

Các biện pháp thuế quan của Trump cũng buộc các nhà sản xuất Trung Quốc phải tìm kiếm những thị trường tiêu thụ khác cho lượng hàng hóa không còn vào được Mỹ.

Tại Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE), nhập khẩu từ Trung Quốc trong tháng 5/2025 đã tăng thêm 1.1 tỷ USD so với cùng kỳ năm trước, tương đương mức tăng 20%, với các mặt hàng lớn gồm điện thoại thông minh, máy tính xách tay và thuốc lá điện tử dùng một lần.

Bà Monica Malik, kinh tế trưởng tại Ngân hàng Thương mại Abu Dhabi, cho biết: “Trung Quốc đang hướng đến các thị trường khác cho hàng hóa của mình, và nhu cầu ở khu vực này vẫn còn rất cao.”

Theo bà Malik, số lượng các sản phẩm có thương hiệu Trung Quốc – bao gồm xe điện, điện thoại thông minh và hàng điện tử tiêu dùng – đã tăng vọt trong vài năm gần đây. “Bạn sẽ đột nhiên thấy rất nhiều xe điện Trung Quốc trên đường phố tại đây,” bà nói.

Tại châu Âu, các nhà phân tích cho rằng lượng hàng xuất khẩu dư thừa từ Trung Quốc nhiều khả năng sẽ được tiêu dùng trực tiếp hơn là tái xuất.

Ủy ban châu Âu hôm thứ Sáu cho biết nhập khẩu hàng dệt may, hóa chất và máy móc trong năm tháng đầu năm 2025 đã tăng mạnh so với cùng kỳ năm ngoái, nhưng các quan chức vẫn thận trọng cho rằng còn quá sớm để đưa ra kết luận rõ ràng.

Dấu hiệu dễ thấy nhất của việc chuyển hướng thương mại là sự gia tăng đột biến các mặt hàng có giá trị thấp từ Trung Quốc sau khi Trump cấm Trung Quốc sử dụng quy định "de minimis" – vốn cho phép các nhà bán lẻ như Temu và Shein vận chuyển hàng hóa trị giá dưới 800 USD vào Mỹ mà không phải chịu thuế.

Kể từ đó, lượng hàng vận chuyển bằng đường hàng không từ Trung Quốc và Hồng Kông sang Mỹ đã giảm mạnh. Trọng lượng tính phí trong tuần đầu tháng 6 đã giảm 19% so với một năm trước, theo dữ liệu từ WorldACD.

Các quan chức EU cho biết họ đã ghi nhận sự gia tăng quảng cáo từ các công ty này khi họ chuyển mục tiêu sang người tiêu dùng châu Âu. Khối này đang lên kế hoạch bãi bỏ quy định “de minimis” của mình và áp phí xử lý 2 euro cho mỗi gói hàng.

Bà Maria Demertzis thuộc tổ chức tư vấn Conference Board tại Brussels cho biết sự chuyển hướng thương mại lớn từ Trung Quốc dễ thấy nhất tại châu Âu là các kiện hàng giá rẻ.

“Bạn có thể nhận thấy điều đó qua số lượng quảng cáo mà người tiêu dùng đang bị ‘dội bom’ từ các nhà bán hàng Trung Quốc,” bà nói. “Những mặt hàng đó đang được tiêu dùng tại châu Âu chứ không phải tái xuất.”