EU siết chặt trừng phạt, chuẩn bị đóng kẽ hở nhập khẩu năng lượng Nga

Liên minh châu Âu đang tranh luận về cách thức và thời điểm chấm dứt việc nhập khẩu năng lượng quy mô lớn từ Nga. Một phương án khả thi hơn là bịt các kẽ hở hiện tại, vốn cho phép tiếp tục nhập khẩu đáng kể một số loại nhiên liệu đặc thù từ Moscow.

EU chịu áp lực từ Mỹ trong việc đẩy nhanh kế hoạch chấm dứt phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch Nga trước cuối năm 2027. Tổng thống Mỹ muốn gia tăng sức ép kinh tế với Moscow nhằm buộc chấm dứt cuộc chiến.

Dù đã giảm mạnh mua dầu và khí đốt Nga từ năm 2022, châu Âu vẫn là khách hàng lớn. Riêng tháng 8, EU đứng thứ tư trong số những nhà nhập khẩu nhiên liệu hóa thạch của Nga, mang lại cho Moscow khoảng 1,4 tỷ USD, theo Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí Sạch.

Đóng các kẽ hở

Khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) và khí dẫn đường ống chiếm hai phần ba trong lượng nhập khẩu còn lại, trong khi dầu thô chiếm 32%. 2% còn lại là các sản phẩm đặc thù được miễn trừ khỏi lệnh trừng phạt.

EU đã giảm mạnh nhập dầu Nga, áp lệnh cấm với một số ngoại lệ từ năm 2023. Dữ liệu cho thấy tỷ trọng dầu Nga trong nhập khẩu dầu của EU giảm từ 29% đầu 2021 xuống chỉ còn 2% vào quý II/2025. Phần lớn lượng nhập khẩu này tập trung ở Hungary và Slovakia, hai nước được miễn trừ do khó khăn về hậu cần trong việc tìm nguồn thay thế.

Với khí đốt, dù chưa có lệnh cấm chính thức, EU đã hạ tỷ lệ nhập khí dẫn đường ống Nga từ 48% năm 2021 xuống còn 12% năm nay. Hungary, Slovakia và Áo vẫn là những khách hàng chính. Tuy nhiên, nhập khẩu LNG lại tăng. Trong nửa đầu 2025, EU đã mua 11 tỷ m³ LNG từ Nga, so với 9.5 tỷ m³ cùng kỳ 2019, theo Bruegel.

Lựa chọn dễ dàng

Trong bối cảnh Mỹ kêu gọi đẩy nhanh tiến độ, EU có thể lựa chọn bước đi ít phức tạp hơn: chấm dứt nhập LNG Nga sớm hơn một năm, như đã đề xuất trong gói trừng phạt tháng 9. Thị trường LNG toàn cầu đang dồi dào nhờ nguồn cung từ Mỹ và Qatar, nên tác động đến giá năng lượng ở châu Âu có thể không quá lớn.

Việc loại bỏ hoàn toàn dầu và khí đốt dẫn đường ống Nga – vốn vẫn chiếm vai trò quan trọng – lại khó khăn hơn về chính trị và kỹ thuật, đặc biệt do sự phản đối từ Hungary và Slovakia.

Một lựa chọn khác ít căng thẳng hơn là đóng các kẽ hở pháp lý, vốn cho phép tiếp tục nhập khẩu số lượng lớn các sản phẩm dầu chuyên biệt.

Ví dụ, các tàu chở khoảng 20.000 thùng/ngày condensate khí từ nhà máy Yamal LNG của Nga đến cảng Rotterdam (Hà Lan). Condensate được dùng làm nguyên liệu cho xăng và nhiên liệu máy bay. Tháng 12/2022, EU loại condensate khỏi lệnh cấm, cho rằng đây là sản phẩm phụ từ LNG nên không nằm trong diện trừng phạt.

Ngoài ra, khi EU cấm nhập LPG Nga từ tháng 12/2024, Ba Lan vẫn được phép mua butan tinh khiết trên 95% từ Nga. Kẽ hở này ngày càng bị lợi dụng: nhập khẩu butan tinh khiết của Ba Lan tăng mạnh, đạt 40.000 tấn vào tháng 3/2025 – gấp 5 lần trung bình năm trước. Theo Hiệp hội Khí lỏng Ba Lan, các doanh nghiệp đã dùng nguồn butan giá rẻ này để pha trộn vào kho LPG.

Bên cạnh đó, EU cũng gia hạn ngoại lệ cho phép Croatia nhập dầu khí chân không từ Nga – nguyên liệu thô dùng trong tinh chế dầu. Tuy nhiên, nhập khẩu này dự kiến kết thúc vào cuối năm 2025, và gói trừng phạt thứ 19 nhiều khả năng sẽ mở rộng lệnh cấm, dù chưa rõ thời điểm cụ thể.

Gửi thông điệp

Sự phụ thuộc của châu Âu vào năng lượng Nga đã kéo dài nhiều thập kỷ. Do đó, việc loại bỏ hoàn toàn các nguồn nhập khẩu chủ chốt – đặc biệt là dầu và khí đốt dẫn đường ống – sẽ không thể diễn ra nhanh chóng vì rủi ro tài chính và chính trị.

Tuy vậy, ngừng nhập các sản phẩm đặc thù như condensate khí và isobutane sẽ dễ dàng hơn nhiều. Dù không thay đổi cục diện, bước đi này vẫn có thể cắt giảm doanh thu cho Nga, đồng thời gửi thông điệp rõ ràng tới cả Moscow lẫn Washington.