Khi giấc mơ Trung Hoa bị "bóp nghẹt": Nước cờ mạo hiểm của kinh tế Trung Quốc

Trong bối cảnh nền kinh tế Trung Quốc đang phải đối mặt với nhiều thách thức, câu chuyện của Wang - một chuyên gia tài chính trẻ tại Thượng Hải - sẽ minh họa cho những biến động và mâu thuẫn trong xã hội Trung Quốc hiện đại. Nhìn bề ngoài, Wang dường như đã đạt được mọi thứ trong cuộc sống. Anh là hiện thân của "giấc mơ Trung Hoa" - con trai của một gia đình nông dân, Wang là người đầu tiên trong dòng họ bước chân vào giảng đường đại học. Không dừng lại ở đó, anh tiếp tục vượt qua rào cản văn hóa và địa lý để du học và làm việc tại Anh. Khi tiếng gọi quê hương và mong mỏi của cha mẹ về cháu đích tôn ngày càng day dứt, Wang quyết định hồi hương. Với bằng cấp và kinh nghiệm quốc tế, anh nhanh chóng có được vị trí cao trong ngành tài chính đang bùng nổ của Trung Quốc.

Anh kết hôn với người yêu thời đại học và mùa hè này đã có đứa con thứ hai, khiến cha mẹ Wang hạnh phúc và ngay cả chính phủ cũng vậy. Sự ra đời của đứa trẻ không chỉ mang lại niềm vui cho gia đình mà còn ủng hộ nỗ lực của chính quyền trong việc khuyến khích sinh con, nhằm đảo ngược xu hướng suy giảm dân số - hậu quả của chính sách "một con" trước đây. Gia đình Wang có thể kỳ vọng vào các chính sách hỗ trợ như trợ cấp và dịch vụ chăm sóc trẻ em với chi phí thấp.

Trong nhiều thập kỷ qua, sự phát triển vượt bậc của Trung Quốc đã nâng cao đáng kể mức sống của người dân và truyền cảm hứng cho hàng triệu sinh viên mới tốt nghiệp, những người mơ ước noi gương Wang. Tuy nhiên, bản thân Wang lại đang lo lắng về khả năng chu cấp cho gia đình trong bối cảnh kinh tế đang có dấu hiệu chững lại. Anh phải làm việc cật lực hơn nhưng thu nhập lại giảm sút, một phần do những chính sách siết chặt của Chủ tịch Tập Cận Bình đối với ngành tài chính. Giá trị bất động sản sụt giảm và lãi suất tiết kiệm thấp càng làm trầm trọng thêm tình hình tài chính của anh.

Wang đang cân nhắc việc chuyển đến Hồng Kông, phản ánh tâm trạng chung của nhiều chuyên gia tài chính Trung Quốc đang cảm thấy bất an trước các biện pháp phân phối lại thu nhập và tài sản của chính quyền. Kế hoạch áp trần lương hàng năm ở mức khoảng 412,000 USD tại các tổ chức tài chính quốc doanh, cùng với yêu cầu trả lại phần thu nhập vượt mức từ những năm trước, đã tạo ra làn sóng lo ngại trong giới tài chính. Nhiều doanh nghiệp đã chủ động cắt giảm lương thưởng và thậm chí yêu cầu nhân viên kiềm chế việc phô trương vật chất tại nơi làm việc. Cơ quan chống tham nhũng của Trung Quốc cũng đã công khai cam kết xóa bỏ khái niệm "giới tinh hoa tài chính" kiểu phương Tây và ngăn chặn lối sống xa hoa, theo báo cáo của Reuters.

Mặc dù vậy, các chuyên gia tài chính tham vọng ở Trung Quốc vẫn được hưởng mức đãi ngộ vượt trội so với các ngành nghề khác, trong khi mức lương trung bình hàng năm tại các đô thị Trung Quốc chỉ ở mức dưới 17,000 USD. Tuy nhiên, những bất mãn của giới tài chính và các động thái chính trị đằng sau chúng không chỉ là vấn đề nội bộ của Trung Quốc. Tác động của chúng có thể lan rộng ra phạm vi quốc tế: một nền kinh tế Trung Quốc trì trệ và ảm đạm có khả năng trở thành gánh nặng đáng kể, kéo theo sự suy giảm của toàn bộ nền kinh tế toàn cầu.

Những lo ngại của Wang về tương lai không chỉ là vấn đề cá nhân mà còn phản ánh một thách thức lớn hơn đối với nền kinh tế Trung Quốc: mức tiêu dùng yếu kém, được coi là gót chân Achilles của quốc gia này. Số liệu thống kê cho thấy sự chênh lệch đáng kể khi so sánh với các nền kinh tế phát triển: tiêu dùng hộ gia đình ở Trung Quốc chỉ chiếm 37% GDP, trong khi con số này ở Mỹ là 68%. Việc thúc đẩy chi tiêu được xem là chìa khóa để hồi sinh nền kinh tế đang có dấu hiệu suy giảm.

Chiến dịch siết chặt kiểm soát của Chủ tịch Tập Cận Bình đối với lĩnh vực tài chính chỉ là bước đi mới nhất trong một loạt các biện pháp can thiệp vào nền kinh tế. Trước đó, chính quyền đã áp đặt các quy định nghiêm ngặt lên các công ty công nghệ nền tảng, ngành giáo dục tư nhân và thị trường bất động sản. Những hành động này đều nằm trong khuôn khổ chiến lược tổng thể nhằm thu hẹp khoảng cách thu nhập và tài sản ngày càng rộng lớn trong xã hội Trung Quốc.

Tuy nhiên, thành công của chiến lược này phụ thuộc vào khả năng duy trì động lực phấn đấu của tầng lớp trung lưu có học thức. Đặc điểm của hệ thống kinh tế Trung Quốc là sự kiểm soát chặt chẽ của Đảng Cộng sản đối với các công cụ tài chính quan trọng như lãi suất, tỷ giá hối đoái và phân bổ tín dụng. Điều này cho phép chính quyền định hướng dòng vốn từ tiết kiệm của người dân vào những lĩnh vực được ưu tiên. Ngoài ra, chính sách duy trì lãi suất tiền gửi thấp hơn tỷ lệ lạm phát và kiểm soát vốn nghiêm ngặt đã hạn chế khả năng tăng trưởng tài sản của người dân cũng như cơ hội đầu tư ra nước ngoài.

Hậu quả của những chính sách này là các hộ gia đình Trung Quốc gặp khó khăn trong việc gia tăng giá trị tài sản và tạo ra thu nhập ổn định từ các khoản đầu tư. Với phần lớn tài sản được đổ vào bất động sản, sự sụt giảm giá nhà đất gần đây đã tác động tiêu cực đến khối tài sản của nhiều gia đình. Trong khi đó, thị trường chứng khoán Trung Quốc vẫn chưa trở thành một kênh đầu tư đáng tin cậy, mà thường được ví von như một sòng bạc. Trước tình hình này, xu hướng phổ biến là các hộ gia đình tăng cường tiết kiệm để đối phó với những bất trắc trong tương lai, làm giảm hơn nữa mức tiêu dùng tổng thể.

Hội nghị Trung ương 3 của Đảng Cộng sản Trung Quốc diễn ra vào tháng 7 đã vạch ra các ưu tiên kinh tế cho 5 năm tới, trong đó có một số chính sách được đánh giá tích cực nhằm hỗ trợ người tiêu dùng. Đáng chú ý là các cam kết về bình đẳng quyền lợi cho công nhân nhập cư không có hộ khẩu thành phố, cải thiện hệ thống y tế và an sinh xã hội, cũng như giảm gánh nặng chi phí giáo dục. Tuy nhiên, hội nghị này lại không đề cập đến vấn đề được xem là cấp bách nhất của nền kinh tế: việc phân phối lại thu nhập từ khu vực doanh nghiệp sang hộ gia đình.

Sau hội nghị, chính phủ đã triển khai nhiều kế hoạch nhằm khuyến khích người dân giảm tiết kiệm và tăng chi tiêu. Các biện pháp cụ thể bao gồm tăng cường dịch vụ chăm sóc người cao tuổi, đề ra kế hoạch đô thị hóa 5 năm, và mở rộng chương trình trợ cấp đổi các sản phẩm cũ (như ô tô) lấy sản phẩm mới thân thiện với môi trường hơn. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng những giải pháp này mới chỉ là "băng cá nhân" trong khi vấn đề cần được "phẫu thuật" triệt để. Các biện pháp hiện tại chưa đủ sức thuyết phục những người như Wang và nhiều người tiêu dùng khác rằng thời kỳ thịnh vượng của Trung Quốc sẽ sớm quay trở lại.