Doanh nghiệp Trung Quốc tăng tốc đầu tư và xuất khẩu sang Việt Nam bất chấp sức ép từ Mỹ

Các doanh nghiệp Trung Quốc đang đẩy mạnh mở rộng hoạt động tại Việt Nam, trở thành lực lượng dẫn dắt dòng vốn đầu tư và đưa lượng hàng hóa kỷ lục vào thị trường này, bất chấp những lời kêu gọi “tách rời” từ Mỹ. Xu hướng đó diễn ra trong bối cảnh hai quốc gia láng giềng theo thể chế cộng sản ngày càng siết chặt quan hệ song phương.

Những bước đi gần đây của Hà Nội – vốn từng bị trì hoãn hoặc phản đối trong nhiều năm vì lo ngại an ninh – bao gồm việc trao các hợp đồng công nghệ nhạy cảm cho doanh nghiệp viễn thông Trung Quốc, phê duyệt các tuyến đường sắt cao tốc liên kết song phương, cũng như cho phép máy bay do Trung Quốc sản xuất được khai thác bởi một hãng hàng không lớn của Việt Nam.

Theo ông Alexander Vuving, chuyên gia tại Trung tâm Nghiên cứu An ninh châu Á – Thái Bình Dương, các động thái mang tính “làm ấm” quan hệ với Bắc Kinh có thể phản ánh truyền thống lâu dài của Việt Nam trong việc cân bằng các mối quan hệ đối ngoại, đặc biệt sau các vòng đàm phán thương mại gần đây.

Tuy nhiên, ông Vuving cảnh báo rằng nếu xu hướng này tiếp diễn, Việt Nam “có nguy cơ trở thành một ‘quốc gia bị chia rẽ’ thay vì một ‘quốc gia xoay trục’”, qua đó làm gia tăng rủi ro đối với quan hệ với các đối tác phương Tây.

Trong nhiều thập kỷ qua, Việt Nam đã mở cửa nền kinh tế cho các tập đoàn đa quốc gia và công nghệ Mỹ, đặc biệt sau khi Washington dỡ bỏ lệnh cấm vận vào những năm 1990. Tuy vậy, Hà Nội vẫn duy trì sự thận trọng với Trung Quốc, xuất phát từ cuộc chiến năm 1979 và các tranh chấp chủ quyền kéo dài trên Biển Đông.

Hiện tại, mối quan hệ với Mỹ đang chịu thêm sức ép từ các biện pháp thuế quan.

Theo đánh giá của Reuters dựa trên dữ liệu và phỏng vấn trong ngành, các doanh nghiệp Trung Quốc ngày càng cam kết chuyển giao công nghệ – điều hiếm thấy trong quá khứ – và không còn chỉ coi Việt Nam là điểm lắp ráp, mà đang xem đây là một thị trường tiêu dùng thực thụ.

Ông Phan Xuân Dũng, nhà nghiên cứu tại Viện ISEAS–Yusof Ishak ở Singapore, cho rằng sự thay đổi này phần lớn được thúc đẩy bởi mức thuế 20% mà Mỹ áp lên hàng hóa Trung Quốc.

“Các quan chức Việt Nam không hài lòng với những gì họ xem là biện pháp trừng phạt của Mỹ, và điều đó khiến họ chủ động phòng ngừa bằng cách nghiêng nhiều hơn về hợp tác kinh tế với Trung Quốc,” ông Dũng nhận định.

Bộ Ngoại giao Việt Nam và Nhà Trắng chưa phản hồi các yêu cầu bình luận. Trong khi đó, Bộ Ngoại giao Trung Quốc khẳng định hợp tác kinh tế song phương mang lại lợi ích cho cả hai bên.

Nhập khẩu kỷ lục từ Trung Quốc

Bất chấp sức ép từ Washington nhằm giảm phụ thuộc vào công nghệ và linh kiện Trung Quốc, kim ngạch nhập khẩu của Việt Nam từ Trung Quốc đã đạt khoảng 168 tỷ USD tính đến tháng 11, tăng gần 30% so với cùng kỳ năm trước và vượt xa tổng mức của cả năm 2024 – vốn đã là một năm kỷ lục – theo số liệu chính thức của Việt Nam.

Gần một phần ba lượng nhập khẩu này là linh kiện điện tử, thường được sử dụng để tái xuất trong các sản phẩm hướng tới thị trường Mỹ. Ngoài ra, nhập khẩu hàng tiêu dùng – bao gồm rau củ và ô tô – cũng đang gia tăng.

Sự phổ biến ngày càng lớn của các thương hiệu Trung Quốc trong giới trẻ Việt Nam đang góp phần thúc đẩy xu hướng này. Diễn biến đó phù hợp với chiến lược của Bắc Kinh trong việc tìm kiếm thị trường mới giữa làn sóng thuế quan của Mỹ, đồng thời khuyến khích doanh nghiệp Trung Quốc cạnh tranh trực tiếp với các thương hiệu quốc tế.

Theo dữ liệu đăng ký không công khai mà Reuters thu thập được, nhà sản xuất xe tay ga điện Yadea đã bán hơn 36,000 xe tại Việt Nam trong 10 tháng đầu năm, đứng thứ tư toàn thị trường.

Dù vẫn kém xa VinFast – hãng xe điện nội địa dẫn đầu – Yadea hiện là đối thủ đáng gờm trong phân khúc xe điện đang tăng trưởng nhanh. Trong khi đó, các thương hiệu xe động cơ đốt trong như Honda và Yamaha đang dần mất thị phần khi Việt Nam từng bước loại bỏ phương tiện chạy xăng.

Hãng xe điện BYD cũng đang mở rộng hệ thống đại lý và trạm sạc trên khắp cả nước, song không công bố số liệu bán hàng. Yadea và BYD đều không phản hồi các yêu cầu bình luận.

Các nhà bán lẻ và tập đoàn công nghệ Trung Quốc cũng đang tăng tốc hiện diện. Theo CBRE, từ cuối năm 2024, thị trường bán lẻ tại TP.HCM chứng kiến làn sóng gia nhập và mở rộng mạnh mẽ của các thương hiệu Trung Quốc, trong đó có chuỗi KKV, với xu hướng tương tự tại Hà Nội.

TikTok – thuộc sở hữu của ByteDance – hiện là nền tảng mạng xã hội hàng đầu phục vụ mua sắm tại Việt Nam, theo khảo sát tháng 10 của Q&Me. Lazada của Alibaba nằm trong nhóm các sàn thương mại điện tử lớn nhất, trong khi Tencent là nhà đầu tư gián tiếp vào Shopee và Tiki – hai nền tảng bán lẻ trực tuyến hàng đầu khác.

Một thế hệ nhà đầu tư mới

Đầu tư của Trung Quốc vào Việt Nam đã tăng đều trong nhiều năm, chủ yếu để né thuế của Mỹ. Gần đây, các liên doanh với đối tác Việt Nam ngày càng phổ biến hơn và đôi khi đi kèm với chuyển giao công nghệ, theo ông Steve Bui, Chủ tịch Hội đồng Doanh nghiệp Việt Nam – Trung Quốc.

Ông Bui cho biết, ngoài các thỏa thuận không công khai, 12 doanh nghiệp Trung Quốc trong hội đồng đã thực hiện hoặc có kế hoạch chuyển giao công nghệ cho đối tác Việt Nam trong năm nay, so với con số bằng 0 vào năm 2024 – một dấu hiệu cho thấy cam kết dài hạn.

Trong số này có CNTE, doanh nghiệp được hậu thuẫn bởi nhà sản xuất pin CATL, chuyên về hệ thống lưu trữ năng lượng bằng pin (BESS). CNTE đã hợp tác với Delta E&C – công ty do ông Bui điều hành – để xây dựng một nhà máy tại miền Bắc Việt Nam, với mục tiêu xuất khẩu 250 container mỗi năm kể từ tháng 10 năm 2026.

CNTE cho biết họ đang cung cấp “hỗ trợ kỹ thuật” cho dự án.

Từ tháng 1 đến tháng 11, các doanh nghiệp Trung Quốc và Hồng Kông đã cam kết đầu tư hơn 6,7 tỷ USD vào Việt Nam, qua đó trở thành nhóm nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất, theo số liệu chính thức.

Tại khu công nghiệp DEEP C – một trong những cụm công nghiệp lớn nhất miền Bắc – các nhà sản xuất Trung Quốc hiện chiếm khoảng một phần tư tổng số khách thuê, tăng mạnh so với mức 10% vào năm 2019, theo ông Koen Soenens, Giám đốc kinh doanh.

Theo ông Dan Martin, chuyên gia của công ty tư vấn Dezan Shira, những khoản đầu tư ban đầu nhằm phòng ngừa rủi ro thuế quan giờ đây đã mang thêm động lực tăng trưởng dài hạn.

“Quy mô và sự đa dạng của các dự án đến từ Trung Quốc đang dần tái định hình bức tranh công nghiệp của Việt Nam,” ông Martin nhận xét.