Động thái này được đánh giá là một phần trong chiến lược của chính quyền Donald Trump nhằm đạt được một thỏa thuận kinh tế sâu rộng với Ukraine, đồng thời tìm cách chấm dứt cuộc chiến kéo dài với Nga.

Phát biểu trước báo giới, Tổng thống Zelenskyy cho biết ông chưa xem xét toàn bộ nội dung đề xuất nhưng xác nhận rằng thỏa thuận này không bao gồm sự tham gia sâu hơn của Mỹ vào ngành năng lượng hạt nhân của Ukraine—một phương án mà Tổng thống Trump đã đề cập hồi tuần trước. Nhà lãnh đạo Ukraine mô tả đây là một “thỏa thuận quy mô lớn và toàn diện”, đánh dấu sự thay đổi đáng kể trong cách tiếp cận của Mỹ.

Trước đó, chính quyền Trump đã từ chối ký kết thỏa thuận khoáng sản quan trọng ban đầu do những bất đồng nội bộ trong Nhà Trắng. Theo Financial Times, Washington hiện đang theo đuổi một chiến lược quyết liệt hơn, yêu cầu các điều khoản mới nhằm đảm bảo quyền tiếp cận tài nguyên khoáng sản chiến lược của Ukraine. Thậm chí, một số nguồn tin cho biết Nhà Trắng đã cân nhắc mở rộng phạm vi đàm phán để bao gồm cả quyền sở hữu hoặc kiểm soát các cơ sở hạt nhân của Kyiv—một đề xuất gây tranh cãi.

Điểm đáng chú ý trong thỏa thuận lần này là Mỹ quyết định bỏ qua giai đoạn thảo luận khung ban đầu, thay vào đó đi thẳng vào các chi tiết liên quan đến quyền sở hữu, kiểm soát và cơ cấu vận hành một quỹ đầu tư chung giữa hai nước. Đây là một thay đổi lớn trong cách tiếp cận của Washington, cho thấy sự sốt sắng của Mỹ trong việc đạt được một thỏa thuận nhanh chóng và có lợi thế chiến lược.

“Từ trước đến nay, quy trình thông thường là thỏa thuận khung trước, sau đó mới xây dựng nội dung chi tiết. Nhưng lần này, Mỹ muốn có ngay một thỏa thuận toàn diện,” Tổng thống Zelenskyy nhấn mạnh.

Mục tiêu chính của Mỹ trong thỏa thuận lần này không chỉ dừng lại ở việc khai thác tài nguyên mà còn nhằm thu hồi một phần trong hàng chục tỷ USD viện trợ quân sự đã cung cấp cho Ukraine kể từ khi Nga phát động chiến dịch quân sự vào tháng 2/2022.

Bộ Tài chính Mỹ đã đưa ra tuyên bố chính thức: “Hoa Kỳ vẫn cam kết nhanh chóng hoàn tất thỏa thuận này để thúc đẩy hòa bình bền vững cho cả Ukraine và Nga.”

Theo các chuyên gia tài chính và năng lượng, Ukraine sở hữu trữ lượng khoáng sản chiến lược lớn, bao gồm lithium, titan và đất hiếm—những nguyên liệu quan trọng cho công nghệ quốc phòng, năng lượng tái tạo và sản xuất chip bán dẫn. Việc tiếp cận các nguồn tài nguyên này không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn giúp Mỹ giảm phụ thuộc vào chuỗi cung ứng khoáng sản từ Trung Quốc.

Ngoài ra, Nhà Trắng lập luận rằng việc Mỹ đầu tư mạnh vào ngành khai khoáng và năng lượng của Ukraine sẽ là một hình thức bảo đảm an ninh gián tiếp, giúp răn đe Nga không tiếp tục tấn công Ukraine sau chiến tranh. Tuy nhiên, Kyiv vẫn chưa hoàn toàn đồng tình với quan điểm này và tiếp tục yêu cầu các đảm bảo an ninh cụ thể từ Mỹ—điều mà đến nay Washington vẫn chưa đưa ra.

Một trong những điểm gây lo ngại nhất trong quá trình đàm phán là khả năng Mỹ tìm cách mở rộng ảnh hưởng đối với các cơ sở hạt nhân của Ukraine. Một quan chức cấp cao của Ukraine tiết lộ rằng vấn đề này đã được Mỹ đưa ra thảo luận nhưng không được đưa vào văn bản thỏa thuận mới. Dù vậy, không loại trừ khả năng nó sẽ xuất hiện trong các vòng đàm phán tiếp theo.

Sự nhạy cảm của vấn đề hạt nhân khiến chính phủ Ukraine đặc biệt thận trọng. Những đồn đoán về việc Mỹ có thể tiếp quản các nhà máy điện hạt nhân của Ukraine đã gây ra sự hoang mang sau cuộc điện đàm giữa Tổng thống Trump và Zelenskyy hồi tuần trước. Trong khi Trump ám chỉ rằng ông đã thảo luận về việc kiểm soát các cơ sở hạt nhân, phía Ukraine khẳng định hai nhà lãnh đạo chỉ đề cập đến nhà máy Zaporizhzhia—cơ sở hiện đang nằm dưới sự kiểm soát của Nga.

Giới quan sát nhận định rằng dù thỏa thuận khoáng sản có thể mang lại nguồn vốn quan trọng cho Ukraine trong bối cảnh nền kinh tế nước này đang gặp khó khăn vì chiến tranh, nhưng đồng thời, nó cũng có thể tạo ra một sự lệ thuộc sâu sắc vào Mỹ. Câu hỏi đặt ra là Ukraine sẽ có bao nhiêu quyền kiểm soát đối với tài nguyên của chính mình trong tương lai, và liệu nước này có thể đàm phán một thỏa thuận mang lại lợi ích song phương thực sự hay không.

Trong bối cảnh cuộc chiến vẫn chưa có hồi kết, vai trò của Mỹ trong nền kinh tế Ukraine ngày càng lớn, và thỏa thuận khoáng sản lần này có thể chỉ là bước đầu tiên trong một loạt các thương vụ kinh tế chiến lược giữa hai nước.