Tại sao Trump đe dọa cấm nhập khẩu dầu ăn từ Trung Quốc

Dầu ăn có thể trở thành một mặt trận mới trong cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung khi căng thẳng giữa hai nước tăng cao. Tổng thống Donald Trump cho biết Mỹ đang xem xét chấm dứt nhập khẩu từ Trung Quốc như một "hình phạt" cho việc từ chối mua đậu tương Mỹ.

Mặc dù Trump không nêu rõ cụ thể, nhưng trọng tâm có thể là dầu ăn đã qua sử dụng, thường được biết đến với tên gọi UCO, một sản phẩm chất thải được tạo ra từ các hộ gia đình, nhà hàng và nhà sản xuất thực phẩm.

UCO có thể được chế biến thành nhiên liệu sinh học, cung cấp một giải pháp "thay thế trực tiếp" để thay thế nhiên liệu hóa thạch và ngày càng được ưa chuộng trong bối cảnh thúc đẩy giảm phát thải carbon. Một loại nhiên liệu sinh học trong số đó là diesel tái tạo, có thể cung cấp năng lượng cho ô tô và xe tải. Tuy nhiên, việc nhập khẩu UCO từ nước ngoài đã gây tranh cãi tại Mỹ khi các nhóm nông nghiệp và nhà lập pháp cho rằng nguồn cung giá rẻ từ nước ngoài đang làm giảm nhu cầu về các cây trồng trong nước dùng để sản xuất nhiên liệu sinh học.

Mỹ đã trở thành nước nhập khẩu ròng UCO từ đầu năm 2022, nhưng các lô hàng từ Trung Quốc đã giảm trong năm nay. Nếu Trump thực hiện lời đe dọa và cấm nhập khẩu dầu ăn từ Trung Quốc, đây có thể chỉ là một động thái mang tính biểu tượng lớn.

Trump đã đăng trên nền tảng Truth Social vào giữa tháng 10 rằng dầu ăn "và các yếu tố khác trong thương mại" có thể bị nhắm tới để trả đũa vì Trung Quốc từ chối mua đậu tương Mỹ — một hành động ông gọi là "Hành động Kinh tế thù địch" gây khó khăn cho "nông dân trồng đậu tương của chúng ta."

Trung Quốc là người mua lớn nhất đậu tương trên thế giới, chủ yếu nghiền để sản xuất bột đậu nành phục vụ ngành thức ăn lợn quy mô lớn và dầu đậu nành dùng trong nấu ăn. Năm ngoái, nông dân Mỹ cung cấp khoảng một phần năm lượng nhập khẩu của Trung Quốc. Tuy nhiên, đậu tương — xuất khẩu nông nghiệp lớn nhất của Mỹ — đã trở thành vật thế chấp trong cuộc chiến thương mại lớn hơn khi Trung Quốc hạn chế mua hàng, một chiến thuật cũng được sử dụng trong nhiệm kỳ đầu của Trump.

Trung Quốc không mua đậu tương Mỹ kể từ tháng 5 năm 2025, theo dữ liệu USDA, và đến giữa tháng 9 chưa đặt hàng một lô hàng nào cho mùa vụ mới bắt đầu từ đầu tháng đó. Thay vào đó, họ dựa vào các nhà cung cấp ở Nam Mỹ như Brazil và Argentina để tăng tồn kho. Trong khi đó, các nông dân Mỹ — một nhóm cử tri quan trọng ủng hộ Trump và Đảng Cộng hòa — đối mặt với kho lưu trữ quá tải và giá thấp.

Mỹ là điểm đến hàng đầu của UCO Trung Quốc năm 2024, theo Bộ Nông nghiệp Mỹ, và nhập khẩu dầu ăn chế biến từ Trung Quốc, chủ yếu là UCO, đã đạt mức kỷ lục 1.27 triệu tấn.

Tuy nhiên, doanh số bán đã giảm mạnh trong năm nay, giảm sâu trước khi Trump đề cập khả năng ngừng mua. Điều này xảy ra khi chính phủ Trung Quốc bãi bỏ hỗ trợ thuế đối với xuất khẩu UCO từ nước ngoài vào tháng 12, làm giảm sức hấp dẫn xuất khẩu, trong khi chính quyền Trump tăng thuế quan dành cho hàng hóa Trung Quốc. Trung Quốc chỉ xuất khoảng 387,000 tấn UCO sang Mỹ từ tháng 1 đến tháng 7 — chỉ bằng một nửa so với cùng kỳ năm trước.

Nếu Trump đóng cửa hoàn toàn việc nhập khẩu UCO này, tác động có thể hạn chế đối với Trung Quốc, vốn có cả khả năng và quyết tâm duy trì chiến lược đậu tương. Các thương nhân UCO Trung Quốc có thể đối mặt với "áp lực ngắn hạn khi họ chuyển hướng khối lượng sang châu Âu hoặc đối phó với giá thấp hơn và tồn kho tăng cao," theo Kang Wei Cheang, nhà môi giới nông nghiệp tại StoneX Group Inc. ở Singapore.

Thương mại UCO không có giá trị bằng thương mại đậu tương đối với Mỹ. Ngay cả ở mức kỷ lục năm 2024, doanh số UCO là khoảng 1,2 tỷ USD, trong khi xuất khẩu đậu tương Mỹ sang Trung Quốc xấp xỉ 12.6 tỷ USD.

Trump cho biết Mỹ "có thể dễ dàng tự sản xuất dầu ăn, chúng ta không cần phải mua từ Trung Quốc."

Tuy nhiên, khi Cơ quan Bảo vệ Môi trường đề xuất tăng lượng nhiên liệu sinh học phải pha trộn vào hỗn hợp nhiên liệu của nước này trong hai năm tới, Mỹ có thể vẫn cần phải nhập khẩu UCO từ nước ngoài.

Dù Mỹ đang cố gắng tăng nguồn cung nguyên liệu tại chỗ cho nhiên liệu sinh học, nước này có thể gặp khó khăn trong việc sản xuất đủ dầu thực vật cho cả lĩnh vực nhiên liệu và thực phẩm do hạn chế về công suất chế biến. "Nút thắt là chúng ta không thể nghiền hết," theo Jason Miner, giám đốc nông nghiệp toàn cầu tại Bloomberg Intelligence.

Phản ứng tiêu cực với UCO giá rẻ từ Trung Quốc đã tăng lên ở Mỹ. Nông dân và nhà nghiền đậu tương Mỹ cho rằng nguyên liệu đầu vào cho nhiên liệu sinh học nhập khẩu đang làm giảm nhu cầu đối với nguyên liệu trong nước và bào mòn lợi nhuận của họ.

Trong khi đó, các nhóm ngành, giám đốc nhiên liệu sinh học và các nhà lập pháp đã bày tỏ lo ngại năm ngoái về khả năng dầu ăn đã qua sử dụng từ Trung Quốc bị pha tạp, kêu gọi chính phủ tăng cường hệ thống kiểm tra. Có nhiều đồn đoán rộng rãi nhưng chưa được xác nhận, rằng một số lô hàng có thể bị pha trộn với dầu cọ tươi, liên quan đến phá rừng và lạm dụng lao động ở Đông Nam Á.

Nhập khẩu UCO từ Trung Quốc vào Mỹ bắt đầu tăng mạnh năm 2023 khi các nhà sản xuất nhiên liệu sinh học Mỹ tận dụng nguồn cung giá rẻ để hưởng các ưu đãi của liên bang và tiểu bang dành cho nhiên liệu ít carbon. Sự gia nhập này đã gây tranh luận về việc ai nên được hưởng tín dụng thuế 45Z sinh lợi cho nhà sản xuất nhiên liệu sạch, được thiết lập dưới luật khí hậu quan trọng của Tổng thống Joe Biden, Đạo luật Giảm Lạm phát.

Tín dụng 45Z dựa trên chỉ số cường độ carbon — nhiên liệu có điểm thấp hơn sẽ nhận được tín dụng thuế cao hơn. Vì UCO là sản phẩm tái chế, nó có điểm cường độ carbon thấp hơn các loại nguyên liệu đầu vào nhiên liệu sinh học khác phổ biến ở Mỹ như dầu đậu tương tươi.

Chính quyền Biden sắp mãn nhiệm đã siết chặt nhập khẩu UCO vào tháng 1, loại trừ các nhiên liệu sinh học được sản xuất bằng nguyên liệu nước ngoài khỏi tín dụng 45Z. Đạo luật One Big Beautiful Bill của Trump, ban hành tháng 7, còn đi xa hơn — hạn chế tín dụng này cho các nhà sản xuất nhiên liệu sạch kiểm soát bởi Mỹ sử dụng nguyên liệu Bắc Mỹ.