Tòa án Tối cao Mỹ xem xét tính hợp pháp thuế quan của Trump – phép thử lớn cho giới hạn quyền lực tổng thống

Tòa án Tối cao Mỹ xem xét tính hợp pháp của thuế quan do Trump áp đặt – phép thử giới hạn quyền lực tổng thống

Tòa án Tối cao Hoa Kỳ dự kiến sẽ mở phiên điều trần vào thứ Tư để xem xét tính hợp pháp của các mức thuế quan diện rộng do cựu Tổng thống Donald Trump áp đặt, trong một vụ kiện có thể ảnh hưởng sâu rộng đến kinh tế toàn cầu. Đây được xem là phép thử lớn đối với quyền lực của Tổng thống thuộc Đảng Cộng hòa cũng như mức độ sẵn sàng của các thẩm phán trong việc cho phép ông vượt qua giới hạn quyền hạn của mình.

Sau khi các tòa án cấp dưới phán quyết rằng việc Trump viện dẫn một đạo luật liên bang năm 1977 – vốn được thiết kế cho các tình huống khẩn cấp quốc gia – để áp thuế lên hàng hóa nhập khẩu là hành vi vượt quá thẩm quyền của tổng thống.

Vụ kiện này được khởi xướng bởi 12 bang do Đảng Dân chủ lãnh đạo cùng ba vụ kiện riêng lẻ của các doanh nghiệp chịu ảnh hưởng trực tiếp từ chính sách thuế quan.

Áp lực từ Trump và tầm quan trọng của vụ việc

Trump đã gây áp lực mạnh mẽ lên Tòa án Tối cao, nơi đa số thẩm phán (6/3) thuộc phe bảo thủ, nhằm duy trì các mức thuế quan mà ông xem là công cụ then chốt trong chính sách kinh tế và đối ngoại. Theo ước tính, các mức thuế này có thể mang lại hàng nghìn tỷ USD cho ngân khố Mỹ trong thập kỷ tới.

“Nếu tòa bác bỏ các mức thuế, chúng ta sẽ mất khả năng tự vệ – điều có thể dẫn đến sự sụp đổ của đất nước,” Trump viết trên mạng xã hội hôm Chủ nhật.

Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent dự kiến sẽ tham dự phiên điều trần trực tiếp vào thứ Tư, nhấn mạnh tầm quan trọng của vụ việc đối với chính quyền. Trump trước đó từng cho biết ông có thể đích thân đến tòa, song hiện vẫn chưa rõ ông có thực hiện điều đó hay không.

Theo Bessent, nếu Tòa án Tối cao ra phán quyết bất lợi cho Trump, chính quyền vẫn có thể chuyển hướng sang các cơ sở pháp lý khác để duy trì hiệu lực của thuế quan.

Mặc dù Tòa án Tối cao thường mất vài tháng để đưa ra phán quyết, nhưng chính quyền Trump đã yêu cầu tòa hành động nhanh chóng trong trường hợp đặc biệt này.

Đẩy lùi giới hạn quyền lực tổng thống

Các thẩm phán sẽ đánh giá việc Trump sử dụng Đạo luật Quyền hạn Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA) để áp thuế lên gần như toàn bộ các đối tác thương mại của Mỹ. Đạo luật này cho phép tổng thống điều chỉnh thương mại trong tình huống khẩn cấp quốc gia, nhưng không đề cập trực tiếp đến thuế quan.

Trump là tổng thống đầu tiên sử dụng IEEPA theo cách này, thể hiện xu hướng mở rộng quyền lực hành pháp trong nhiều lĩnh vực – từ chính sách nhập cư, môi trường cho tới thương mại.

Theo Hiến pháp Hoa Kỳ, Quốc hội chứ không phải tổng thống có quyền ban hành thuế và thuế quan. Tuy nhiên, Bộ Tư pháp dưới thời Trump lập luận rằng IEEPA cho phép tổng thống “điều chỉnh” hàng nhập khẩu để đối phó với các tình huống khẩn cấp, và do đó hành động của ông là hợp pháp.

Theo số liệu của Cơ quan Hải quan và Bảo vệ Biên giới Mỹ, các mức thuế dựa trên IEEPA đã tạo ra 89 tỷ USD doanh thu từ ngày 4/2 đến 23/9, theo dữ liệu mới nhất. Ngoài ra, Trump còn áp đặt thêm một số thuế khác dựa trên những đạo luật riêng biệt, tuy nhiên chúng không nằm trong phạm vi vụ kiện hiện tại.

Tiền lệ pháp lý và lo ngại từ giới học giả

Tòa án Tối cao trong năm nay đã liên tục ra phán quyết có lợi cho Trump trong một số vụ việc khẩn cấp, cho phép các chính sách bị tòa cấp dưới ngăn chặn được tạm thời thực thi. Điều này khiến nhiều chuyên gia pháp lý lo ngại rằng tòa đang làm suy yếu vai trò kiểm soát quyền lực tổng thống.

Vụ kiện thuế quan lần này là lần đầu tiên Tòa án Tối cao xem xét tính hợp pháp của một chính sách cụ thể của Trump trong năm nay. Trước đó, vào tháng 5, tòa từng nghe một vụ liên quan đến nỗ lực hạn chế quyền hạn của các thẩm phán liên bang, nhưng không trực tiếp đánh giá hợp pháp tính của chính sách mà Trump đề xuất.

Chiến tranh thương mại toàn cầu

Kể từ khi trở lại Nhà Trắng vào tháng 1, Trump đã châm ngòi cho một cuộc chiến thương mại toàn cầu, làm gia tăng biến động trên thị trường tài chính và gây bất ổn cho kinh tế thế giới.

Ông đã viện dẫn IEEPA để áp thuế lên hàng hóa từ nhiều quốc gia, với lý do đối phó “tình trạng khẩn cấp quốc gia” liên quan đến thâm hụt thương mại của Mỹ. Vào tháng 2, Trump cũng sử dụng thuế quan như công cụ gây sức ép với Trung Quốc, Canada và Mexico, nhằm ngăn chặn dòng chảy của fentanyl – loại thuốc giảm đau bị lạm dụng – và các chất ma túy bất hợp pháp vào Hoa Kỳ.

Thuế quan cũng được Trump sử dụng như đòn bẩy đàm phán thương mại hoặc biện pháp trừng phạt các quốc gia khiến ông tức giận, ngay cả khi vấn đề không liên quan đến thương mại. Các lý do bao gồm việc Brazil truy tố cựu Tổng thống Jair Bolsonaro, Ấn Độ mua dầu Nga, hay chiến dịch quảng cáo chống thuế của tỉnh Ontario, Canada.

Giới hạn của IEEPA và học thuyết “vấn đề lớn”

Theo quy định, IEEPA chỉ trao quyền cho tổng thống đối phó với “mối đe dọa bất thường và đặc biệt” trong tình huống khẩn cấp quốc gia, chủ yếu được sử dụng để áp đặt trừng phạt hoặc đóng băng tài sản của các đối tượng thù địch. Khi ban hành đạo luật này, Quốc hội đã đặt ra giới hạn rõ ràng hơn so với các quy định trước đó.

Tòa án Tối cao hiện xem xét hai phán quyết chống lại Trump. Cả Tòa Phúc thẩm Liên bang tại Washington và một thẩm phán liên bang ở D.C. đều cho rằng Trump đã vượt quá quyền hạn được ủy quyền. Các bên nguyên đơn bao gồm một công ty đồ chơi gia đình (Learning Resources), năm doanh nghiệp nhỏ nhập khẩu, và 12 bang như Arizona, Colorado, New York, Oregon hay Vermont.

Trong phán quyết, Tòa Phúc thẩm Liên bang nhấn mạnh:“Quốc hội không có ý định, khi thông qua IEEPA, trao cho tổng thống quyền hạn không giới hạn để áp thuế.”

Tòa cũng cho rằng lập luận của chính quyền vi phạm “học thuyết vấn đề lớn” (major questions doctrine), theo đó mọi hành động của nhánh hành pháp có ảnh hưởng kinh tế hoặc chính trị lớn phải được Quốc hội cho phép rõ ràng. Học thuyết này trước đây cũng đã được Tòa án Tối cao viện dẫn để bác bỏ nhiều chính sách của Tổng thống Joe Biden.