Trump và tham vọng kiểm soát Fed: Quyền lực của tổng thống với ngân hàng trung ương

Mối quan hệ căng thẳng giữa Tổng thống Donald Trump và Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) từng làm dấy lên nhiều lo ngại về khả năng ông sẽ tìm cách hạn chế tính độc lập của ngân hàng trung ương trong nhiệm kỳ thứ hai.

Trong chiến dịch tái tranh cử năm 2024, Trump thể hiện quan điểm mâu thuẫn khi vừa khẳng định tổng thống không nên can thiệp trực tiếp vào các quyết định của Fed, nhưng cũng nhấn mạnh rằng tổng thống cần có “tiếng nói” trong chính sách lãi suất. Ngay trong tuần đầu tiên của nhiệm kỳ mới, ông công khai chỉ trích Chủ tịch Fed Jerome Powell, tuyên bố rằng ông “hiểu rõ về lãi suất hơn” so với lãnh đạo ngân hàng trung ương và mong đợi họ sẽ lắng nghe quan điểm của mình. Trump cũng nhấn mạnh rằng nếu không đồng tình với Fed, ông “sẽ lên tiếng”.

Trước đó, dù từng cân nhắc sa thải Powell vào năm 2018, Trump cho biết ông sẽ để Powell hoàn thành nhiệm kỳ hiện tại nhưng sẽ không tái bổ nhiệm ông làm Chủ tịch Fed. Đáp lại, ngày 7/11, Powell khẳng định sẽ không từ chức nếu Trump yêu cầu.

Tổng thống có thể tác động đến Fed bằng cách nào?

Bổ nhiệm lãnh đạo Fed

Cách trực tiếp nhất để tổng thống gây ảnh hưởng lên Fed là thông qua việc bổ nhiệm các thành viên vào Hội đồng Thống đốc và lựa chọn Chủ tịch Fed. Các Thống đốc Fed có nhiệm kỳ 14 năm, trong khi Chủ tịch Fed phục vụ nhiệm kỳ 4 năm. Tất cả đều tham gia Ủy ban Thị trường Mở Liên bang (FOMC) - cơ quan quyết định chính sách lãi suất.

Vào năm 2018, Trump bổ nhiệm Jerome Powell làm Chủ tịch Fed, kế nhiệm bà Janet Yellen, người sau này trở thành Bộ trưởng Tài chính dưới thời Tổng thống Joe Biden. Việc Trump chọn Powell đã phá vỡ tiền lệ gần đây khi các tổng thống thường tái bổ nhiệm Chủ tịch Fed do người tiền nhiệm chỉ định. Tuy nhiên, Biden đã tái bổ nhiệm Powell vào năm 2021.

Nhiệm kỳ Chủ tịch Fed của Powell sẽ kết thúc vào năm 2026, trao cho Trump cơ hội chỉ định một lãnh đạo mới nếu ông tiếp tục giữ chức tổng thống. Bên cạnh đó, nhiệm kỳ 14 năm của Powell với tư cách Thống đốc sẽ kéo dài đến năm 2028, mang lại thêm một cơ hội bổ nhiệm khác. Ngoài ra, vào tháng 1/2026, nhiệm kỳ của Thống đốc Adriana Kugler sẽ kết thúc, tiếp tục mở ra thêm một vị trí cho Trump bổ nhiệm nếu ông còn đương nhiệm.

Dù Tổng thống Mỹ nắm quyền bổ nhiệm Chủ tịch và Thống đốc Cục Dự trữ Liên bang (Fed), đây chỉ là một phần nhỏ trong số 19 nhà hoạch định chính sách của ngân hàng trung ương, bao gồm toàn bộ Thống đốc và Chủ tịch của 12 Ngân hàng Dự trữ Liên bang khu vực. Đáng chú ý, các Chủ tịch ngân hàng khu vực không do Tổng thống bổ nhiệm mà được hội đồng quản trị từng ngân hàng lựa chọn, sau đó được Hội đồng Thống đốc Fed phê duyệt.

Cơ hội bổ nhiệm thêm của Trump

Tổng thống Donald Trump có thêm cơ hội củng cố ảnh hưởng nếu tái đắc cử, khi có thể bổ nhiệm Phó Chủ tịch phụ trách giám sát ngân hàng, vị trí then chốt trong quản lý hệ thống tài chính, sau khi ông Michael Barr quyết định từ chức vào ngày 28/2 nhưng vẫn giữ ghế Thống đốc. Tuy nhiên, theo quy định, Trump chỉ có thể chọn từ các Thống đốc đương nhiệm trừ khi có người từ chức.

Mọi đề cử vào các vị trí Thống đốc, Chủ tịch hay Phó Chủ tịch Fed đều cần được Thượng viện phê chuẩn, đóng vai trò là “rào cản” kiểm soát quyền bổ nhiệm của Tổng thống. Việc Đảng Cộng hòa giành quyền kiểm soát Thượng viện trong cuộc bầu cử ngày 5/11 tạo lợi thế lớn cho Trump. Tuy nhiên, trong nhiệm kỳ trước (2017-2021), dù nắm thế đa số, Trump vẫn từng chứng kiến nhiều đề cử Fed bị bác bỏ bởi áp lực từ chính các nghị sĩ trong đảng.

Liệu Tổng thống có thể sa thải Chủ tịch Fed?

Một trong những biện pháp mạnh nhất để tác động đến chính sách tiền tệ là bãi nhiệm Chủ tịch Fed, điều Trump từng cân nhắc vào năm 2018 khi không hài lòng với loạt tăng lãi suất dưới thời Jerome Powell. Trong cuộc phỏng vấn với Bloomberg Businessweek ngày 25/6, Trump tuyên bố rằng nếu tái đắc cử, ông sẽ để Powell hoàn thành nhiệm kỳ “miễn là ông ấy làm đúng.”

Tuy nhiên, theo các chuyên gia pháp lý, việc sa thải Chủ tịch Fed không hề đơn giản. Điều 10 của Đạo luật Dự trữ Liên bang quy định rằng các thành viên Hội đồng Thống đốc, bao gồm cả Chủ tịch chỉ có thể bị Tổng thống bãi nhiệm “vì lý do chính đáng,” thường được hiểu là vi phạm nghiêm trọng hoặc lạm dụng quyền lực.

Song, việc bãi nhiệm Chủ tịch Fed vẫn còn nhiều điểm mơ hồ. Giáo sư Peter Conti-Brown, chuyên gia lịch sử Fed tại Trường Wharton (Đại học Pennsylvania), cho biết luật không nêu rõ liệu điều khoản “lý do chính đáng” có áp dụng cụ thể cho vị trí Chủ tịch hay không. Ngay cả khi bị bãi nhiệm, Chủ tịch Fed vẫn có thể tiếp tục giữ ghế Thống đốc và thậm chí duy trì ảnh hưởng tại Ủy ban Thị trường Mở Liên bang (FOMC), cơ quan trực tiếp quyết định lãi suất. Đáng chú ý, Chủ tịch FOMC được chính các thành viên trong ủy ban này bầu chọn, chứ không phải do Tổng thống chỉ định.

Điều này cho thấy, dù Tổng thống Mỹ có quyền tác động nhất định đến Fed thông qua các quyết định bổ nhiệm, nhưng khả năng kiểm soát hoàn toàn chính sách tiền tệ vẫn bị hạn chế bởi nhiều lớp bảo vệ pháp lý và cơ chế cân bằng quyền lực.

Chiến dịch gây áp lực lên Fed: Tổng thống và cuộc đấu quyền lực với ngân hàng trung ương

Suốt nhiều thập kỷ, các tổng thống Mỹ, bất kể đảng phái, đều từng tìm cách gây ảnh hưởng lên Cục Dự trữ Liên bang (Fed) thông qua những áp lực công khai và hậu trường. Một số trường hợp thậm chí đã đi quá giới hạn, biến những cuộc thảo luận chính sách thành màn đối đầu trực diện.

Năm 1965, Tổng thống Lyndon Johnson từng triệu tập Chủ tịch Fed William McChesney Martin Jr. đến trang trại của ông ở Texas chỉ để trách móc gay gắt việc nâng lãi suất. Đến thập niên 1970, Tổng thống Richard Nixon nổi tiếng với việc gây sức ép nặng nề lên Chủ tịch Fed Arthur Burns. Một số nhà kinh tế tin rằng chính áp lực này đã khiến Fed chần chừ trong việc mạnh tay kiềm chế lạm phát, kéo dài cuộc khủng hoảng kinh tế sau đó.

Tổng thống Donald Trump cũng không nằm ngoài xu hướng này. Trong nhiệm kỳ đầu, ông liên tục chỉ trích Fed và Chủ tịch Jerome Powell mỗi khi bất đồng quan điểm về chính sách lãi suất. Trump từng công khai gọi Powell là “kẻ thất bại” vì không hạ lãi suất theo ý mình.

Trump và tham vọng kiểm soát Fed trong nhiệm kỳ hai

Chiến dịch tái tranh cử năm 2024 cho thấy Trump dường như không từ bỏ mong muốn gây ảnh hưởng lớn hơn đến Fed. “Tôi tin tổng thống nên có tiếng nói trong chính sách tiền tệ. Tôi thực sự tin vậy,” Trump tuyên bố trong buổi họp báo ngày 8/8 tại câu lạc bộ Mar-a-Lago ở Palm Beach. Ông còn nhấn mạnh: “Tôi đã kiếm được rất nhiều tiền và cực kỳ thành công. Trực giác của tôi tốt hơn nhiều người trong Fed, kể cả Chủ tịch.”

Trump cũng chỉ trích Fed vì “liên tục mắc sai lầm” và đánh giá Jerome Powell thường phản ứng “hoặc quá sớm, hoặc quá muộn” trước các diễn biến kinh tế. Tuy nhiên, trong một cuộc phỏng vấn với Bloomberg News hồi tháng 10, Trump thừa nhận tổng thống không nên có quyền ra lệnh trực tiếp cho Fed nhưng vẫn “có quyền bày tỏ quan điểm” về hướng đi của lãi suất.

Không chỉ dừng ở lời nói, Trump còn có những hành động cụ thể. Cuối tháng 1, ngay sau khi Fed quyết định giữ nguyên lãi suất, Trump lập tức chỉ trích ngân hàng trung ương vì “không thể giải quyết lạm phát do chính họ tạo ra.” Ông tiếp tục cáo buộc Fed “quản lý hệ thống ngân hàng kém hiệu quả” và nhanh chóng ký sắc lệnh hành pháp ngày 18/2, yêu cầu Hội đồng Thống đốc Fed trình Nhà Trắng xem xét mọi thay đổi liên quan đến giám sát các tổ chức tài chính. Dù sắc lệnh này dành ngoại lệ cho các chính sách tiền tệ, động thái trên vẫn phản ánh nỗ lực mở rộng quyền kiểm soát của tổng thống với các cơ quan liên bang độc lập.

Cách tiếp cận trái ngược giữa Trump và Biden

Trong khi Trump công khai chỉ trích và can thiệp, chính quyền Tổng thống Joe Biden chọn cách tiếp cận kín đáo hơn. Biden chủ yếu để Fed tự quyết định chính sách tiền tệ mà không đưa ra những bình luận gây áp lực.

Tuy nhiên, một số thành viên Đảng Dân chủ trong Quốc hội lại không ngần ngại lên tiếng. Thượng nghị sĩ Elizabeth Warren (Massachusetts) từng công khai kêu gọi Fed hạ lãi suất trước khi ngân hàng trung ương thực hiện động thái này vào tháng 9.

Dù tổng thống Mỹ không có quyền trực tiếp chỉ đạo Fed, nhưng những chiến dịch gây áp lực, từ các cuộc chỉ trích công khai đến những sắc lệnh hành pháp, đều đặt ra câu hỏi về tính độc lập của ngân hàng trung ương. Việc Fed có thể đưa ra các quyết định dựa trên dữ liệu kinh tế hay bị chi phối bởi các lợi ích chính trị sẽ tiếp tục là vấn đề tranh luận.

Vì sao ngân hàng trung ương cần độc lập: Cân bằng giữa áp lực chính trị và ổn định kinh tế

Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) Jerome Powell nhiều lần khẳng định rằng Fed hoạt động hoàn toàn phi chính trị, chỉ tập trung vào lợi ích lâu dài của nền kinh tế. Khi được hỏi về tính độc lập của Fed so với nhánh hành pháp trong một sự kiện vào tháng 5, Powell trả lời dứt khoát: “Không có gì phải nghi ngờ.” Ông cũng nhấn mạnh rằng các nhà lập pháp thuộc cả hai đảng đều ủng hộ nguyên tắc này.

Tuy nhiên, trong thực tế, Fed không hoàn toàn đứng ngoài các yếu tố chính trị. Lãnh đạo Fed thường xuyên phối hợp với Bộ Tài chính và giữ mối liên hệ chặt chẽ với các nhà lập pháp tại Quốc hội. Mỗi quyết định chính sách tiền tệ đều phải cân nhắc tác động từ các chính sách tài khóa như cắt giảm thuế hay các gói chi tiêu công lớn do tổng thống và Quốc hội ban hành.

Peter Conti-Brown, nhà sử học chuyên nghiên cứu về Fed tại Đại học Pennsylvania, cho rằng các quyết định liên quan đến quy định tài chính của Fed đôi khi vẫn chịu ảnh hưởng từ áp lực chính trị. “Cục Dự trữ Liên bang là một tổ chức có tính chính trị sâu sắc,” Conti-Brown nhận định. Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh: “Chính trị và phe phái là hai khái niệm hoàn toàn khác nhau.”

Vì sao ngân hàng trung ương cần độc lập?

Các chính trị gia thường ưa chuộng lãi suất thấp vì điều này giúp người dân và doanh nghiệp vay tiền dễ dàng hơn, kích thích chi tiêu và tăng trưởng kinh tế trong ngắn hạn. Tuy nhiên, ngân hàng trung ương không thể chỉ tập trung vào lợi ích tức thời mà phải duy trì ổn định kinh tế vĩ mô, đặc biệt là kiểm soát lạm phát. Điều này đôi khi đòi hỏi những quyết định không được lòng dư luận, như tăng lãi suất trong thời kỳ kinh tế tăng trưởng nóng.

Chính vì vậy, sự độc lập của ngân hàng trung ương được coi là điều kiện tiên quyết để đảm bảo rằng các quyết định chính sách không bị chi phối bởi áp lực chính trị. Các chuyên gia cho rằng nền kinh tế sẽ ổn định và bền vững hơn nếu nhà đầu tư và người tiêu dùng tin tưởng rằng ngân hàng trung ương sẽ làm điều cần thiết mà không bị ảnh hưởng bởi tính toán chính trị ngắn hạn.

Chính quyền Tổng thống Joe Biden cũng bày tỏ quan điểm ủng hộ mạnh mẽ tính độc lập của Fed. Trong một bài đăng trên blog vào tháng 5, Hội đồng Cố vấn Kinh tế Nhà Trắng nhấn mạnh lập trường “ủng hộ tuyệt đối” đối với quyền tự chủ của ngân hàng trung ương. Bài viết dẫn các nghiên cứu và dữ liệu lịch sử cho thấy ngân hàng trung ương chỉ có thể kiểm soát lạm phát hiệu quả nếu được trao quyền độc lập và có được niềm tin từ công chúng.

Giữ vững sự độc lập của ngân hàng trung ương không chỉ là nguyên tắc quản lý tài chính, mà còn là nền tảng giúp bảo vệ sự ổn định lâu dài của nền kinh tế. Trong bối cảnh các áp lực chính trị ngày càng gia tăng, Fed phải liên tục cân bằng giữa việc duy trì uy tín chính sách và đối mặt với những ảnh hưởng từ các quyết định của chính phủ và Quốc hội. Đây sẽ tiếp tục là một bài toán khó đối với bất kỳ chủ tịch Fed nào trong tương lai.