Bong bóng AI: Tương lai rực rỡ hay cơn ảo giác đắt giá nhất lịch sử công nghệ?

Ngay cả các “ông lớn” công nghệ cũng thừa nhận rằng chúng ta đang sống giữa một bong bóng. Họ cho rằng sẽ có nhiều tổn thất xảy ra, nhưng tin rằng khoản đầu tư khổng lồ vào trí tuệ nhân tạo cuối cùng sẽ mang lại lợi ích cho tất cả. Tóm lại, điều đang diễn ra là một bong bóng “tốt” — khác với phiên bản “xấu” gắn liền với nợ nần từng gây ra cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008. Tuy nhiên, suy nghĩ đầy lạc quan như vậy thường xuất hiện trong những cơn sốt đầu cơ. Thực tế, trong khi các đợt bùng nổ thường thúc đẩy phát triển công nghệ, chúng cũng mang theo những cú sụp đổ đau đớn.

Giám đốc điều hành OpenAI, Sam Altman, thừa nhận rằng một số người sẽ mất “một khoản tiền khổng lồ” khi bong bóng AI vỡ. Jeff Bezos, nhà sáng lập Amazon.com, cũng đưa ra quan điểm tương tự tuần trước. Ông nói rằng sự phấn khích quanh công nghệ này đã đạt mức mà cả ý tưởng tốt lẫn tệ đều nhận được vốn đầu tư. Tuy vậy, Bezos tin rằng khi làn sóng này lắng xuống, AI sẽ đem lại “lợi ích khổng lồ” cho xã hội.

Quan điểm cho rằng có những bong bóng “vô hại” là trọng tâm của cuốn sách Boom mới xuất bản của Byrne Hobart và Tobias Huber. Hai tác giả phân biệt giữa “bong bóng thúc đẩy đổi mới” và những bong bóng được nuôi dưỡng bởi tiền rẻ và tài chính hóa. Theo họ, bong bóng thuộc loại thứ nhất “không chỉ là ảo tưởng tập thể, mà còn thể hiện tầm nhìn về một tương lai hoàn toàn khác biệt so với hiện tại.” Bong bóng hữu ích ở chỗ chúng khuyến khích con người chấp nhận rủi ro và thử nghiệm nhiều hơn.

“Hầu hết các cơn sốt tài chính,” họ viết, “đều đòi hỏi sự tạm gác hoài nghi và niềm tin vững chắc rằng ý tưởng cốt lõi sẽ thành hiện thực… những ảo tưởng này hợp lý hơn vẻ ngoài của chúng — ít nhất là khi nhìn lại.” Bong bóng tạo ra “trường biến dạng thực tại”, khiến thế giới thực uốn cong theo tầm nhìn của các nhà đầu cơ. Nỗi sợ bỏ lỡ (FOMO) của họ có thể được xem như cơ chế phối hợp để giải phóng công nghệ mới ra thế giới.

Trong 250 năm qua, thế giới đã chứng kiến nhiều bong bóng làm thay đổi nền văn minh. Tuy nhiên, dù Boom nhấn mạnh lợi ích dài hạn, các tác giả lại xem nhẹ mức độ nghiêm trọng của những cú sụp đổ.

Cơn sốt kênh đào ở Anh thế kỷ 18, chẳng hạn, dẫn đến khủng hoảng thương mại năm 1793. Một phần tư thế kỷ sau, vẫn còn đến 1/5 số kênh đào không thể trả cổ tức. Dù vậy, các tuyến đường thủy mới đã giúp vận chuyển than rẻ hơn, góp phần thúc đẩy Cách mạng Công nghiệp.

Cơn sốt đường sắt Anh thập niên 1840 còn đem lại tác động kinh tế sâu rộng hơn. Mạng lưới đường sắt lớn nhất thế giới đã mở ra kỷ nguyên thịnh vượng kéo dài nhiều thập kỷ. Tuy nhiên, bong bóng này cũng khiến dòng vốn bị phân bổ sai, đổ vào các tuyến đường sắt kém hiệu quả, góp phần gây ra khủng hoảng ngân hàng năm 1847 và khiến nhà đầu tư chịu tổn thất nặng nề. Đến tháng 1 năm 1850, cổ phiếu đường sắt đã giảm trung bình 85% so với đỉnh.

Mỹ mở rộng mạng lưới đường sắt vài thập kỷ sau đó. Từ năm 1865 đến 1873, hơn 30.000 dặm đường ray được xây dựng. Các tuyến đường này đã tạo ra thị trường nội địa khổng lồ cho hàng hóa Mỹ, giúp nước này vượt Anh để trở thành siêu cường kinh tế hàng đầu thế giới. Nhưng cái giá phải trả trong ngắn hạn rất lớn. Tháng 9 năm 1873, ngân hàng Jay Cooke & Company — đơn vị tài trợ lớn cho các dự án đường sắt — phá sản. Cuộc khủng hoảng tài chính sau đó đã mở đầu cho “Đại Suy Thoái” đầu tiên của Mỹ, kéo dài cả thập kỷ với thất nghiệp cao và bất ổn xã hội lan rộng.

“Những năm 1920 rực rỡ” chứng kiến sự bùng nổ công nghệ với điện khí hóa, ô tô và radio, nhưng cũng kết thúc bằng cuộc Đại Suy Thoái nổi tiếng nhất lịch sử.

Bong bóng dot-com cuối thập niên 1990 lặp lại mô hình đó. Sau khi thị trường đạt đỉnh tháng 3 năm 2000, chỉ số Nasdaq Composite giảm gần 80% và mất 15 năm mới trở lại mức cũ. Amazon là một trong số ít công ty sống sót, dù cổ phiếu của họ từng giảm hơn 90%. Một số nhà mạng viễn thông như WorldCom phá sản, nhưng hạ tầng cáp quang được xây dựng trong thời kỳ đó sau này lại trở thành nền tảng cho Netflix và YouTube.

Trong số các “bong bóng tăng tốc đổi mới”, cơn sốt internet có lẽ gây suy thoái kinh tế nhẹ nhất — nhờ chính sách tiền tệ và tài khóa hỗ trợ mạnh. Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Alan Greenspan khi đó đã giảm lãi suất ngắn hạn xuống chỉ 1% vào năm 2002, trong khi thặng dư ngân sách Mỹ chuyển thành thâm hụt, tương đương kích thích 5.5% GDP. Tuy nhiên, chính sách tiền tệ nới lỏng ấy lại thổi bùng các đợt bùng nổ tín dụng và bất động sản sau này, dẫn đến khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008. Xét trung hạn, hậu quả của bong bóng dot-com vẫn rất nặng nề.

Lần này, bong bóng AI có thể còn mang tính biến đổi hơn bất kỳ bong bóng công nghệ nào trước đây — nhưng cũng đậm chất đầu cơ hơn. Trong khi đường sắt, ô tô và internet là các công nghệ đã được chứng minh trong thời kỳ bùng nổ, thì máy tính tự học vẫn chưa. Thế giới đang chứng kiến một cuộc thử nghiệm trị giá hàng nghìn tỷ USD nhằm đạt tới trí tuệ nhân tạo tổng quát — nơi máy móc có khả năng suy luận như con người. Nếu thất bại, lợi ích mang lại khó có thể bù đắp chi phí khổng lồ.

Khác với các bong bóng trước đây gắn liền với việc xây dựng hạ tầng bền vững, cuộc cách mạng AI lại dựa vào các bộ xử lý đồ họa đắt đỏ dễ lỗi thời. Thêm vào đó, việc xây dựng trung tâm dữ liệu AI ngày càng được tài trợ bằng nợ.

Hiện nay, chi tiêu vốn liên quan đến AI cùng hiệu ứng giàu có từ thị trường chứng khoán đang đóng góp khoảng 3% GDP vào tăng trưởng Mỹ, theo Julien Garran của The MacroStrategy Partnership. Tuy nhiên, như lịch sử cho thấy, các bong bóng công nghệ thường kết thúc đột ngột.

Khác với năm 2000, các nhà hoạch định chính sách hiện nay ít dư địa hơn để ngăn suy thoái. Chính phủ Mỹ đang thâm hụt ngân sách lớn, bảng cân đối của Fed vẫn phình to vì các chương trình mua trái phiếu trước đây, và lạm phát vẫn cao hơn mục tiêu. Nhà đầu tư hiện đang đặt cược vào AI với mức độ rủi ro không khác mấy so với các nhà đầu cơ internet và viễn thông hai thập kỷ trước — và có thể sớm nhận ra rằng, thực ra, không có thứ gọi là bong bóng “tốt”.