Từ khi nào mà giàu có lại trở thành "gánh nặng" với những tỷ phú Trung Quốc!

Huang mất 14 tỷ USD chỉ sau một đêm và nhường lại vị trí đứng đầu cho Zhong Shanshan, nhà sáng lập tập đoàn đồ uống Nongfu Spring. Tuy nhiên, không lâu sau, Nongfu Spring cũng đưa ra dự báo không mấy lạc quan về triển vọng lợi nhuận, và Zhong nhanh chóng tụt khỏi vị trí số một trên các bảng xếp hạng những người giàu có nhất.

Trên mạng xã hội Trung Quốc, có tin đồn rằng các lãnh đạo doanh nghiệp có thể đang cố tình hạ giá cổ phiếu của công ty mình để tránh cuộc truy quét ngày càng lớn nhắm vào những người giàu có quá mức, vốn là trọng tâm trong chiến dịch "thịnh vượng chung" mà Chủ tịch Tập Cận Bình đang theo đuổi. Một nhà môi giới trên Phố Wall viết rằng không phải là không có cơ sở khi kết luận rằng “không ai muốn trở thành người giàu nhất Trung Quốc” vào thời điểm chính phủ nước này đang trở nên quyết đoán hơn với các chính sách theo chủ nghĩa xã hội.

Dù động cơ thực sự của những cảnh báo về triển vọng lợi nhuận này là gì, cách chúng được truyền tải trên mạng xã hội Trung Quốc phản ánh một sự thay đổi thực sự trong tâm lý quốc gia. Khi Đặng Tiểu Bình trở thành lãnh đạo tối cao vào cuối thập niên 1970, ông đã loại bỏ sự thù địch với việc làm giàu dưới thời Mao Trạch Đông. Việc trở nên giàu có sẽ là điều “vinh quang” trong một quốc gia ngày càng mang tư tưởng tư bản của ông.

Nhưng có một điều đáng lưu ý. Trở nên giàu có là thịnh vượng - nhưng không được giàu quá mức. Trung Quốc đang tạo ra nhiều của cải hơn các quốc gia đang phát triển khác, nhưng khối tài sản của những người giàu nhất nước này vẫn tương đối khiêm tốn so với những quốc gia nhỏ hơn như Nigeria và Mexico. Ngay cả trong thời kỳ bùng nổ của thập niên 2000, dường như vẫn có một giới hạn "ngầm": không ai được phép có khối tài sản vượt quá 10 tỷ USD. Danh sách tỷ phú của Trung Quốc cũng đặc biệt với tỷ lệ thay đổi vị trí trong top đầu khá cao.

Vào đầu những năm 2010, có ít nhất hai nhà tài phiệt đã chứng kiến khối tài sản của mình tiệm cận mức 10 tỷ USD, và họ đã bị bắt giam vì các cáo buộc tham nhũng. Không phải là các cáo buộc này không có cơ sở, nhưng việc lựa chọn mục tiêu dường như phản ánh xu hướng "cân bằng" giữa các nhà lãnh đạo Trung Quốc.

Bản năng này trỗi dậy một lần nữa dưới thời Tập Cận Bình. Khi lên nắm quyền năm 2012, ông đã phát động chiến dịch chống tham nhũng sâu rộng trong tầng lớp "tinh hoa". Mục tiêu ban đầu thường là các quan chức nhà nước - từ quan chức chính quyền đến các "thái tử đảng". Do nền kinh tế Trung Quốc đang chững lại, chế độ này dường như khá e ngại khi đụng đến những "con ngỗng đẻ trứng vàng", đặc biệt là các công ty công nghệ lớn. Nhiều người Trung Quốc đã xây dựng được khối tài sản lớn hơn 10 tỷ USD trong những năm này. Ba người đầu tiên vượt qua ngưỡng đó, và tiếp tục tăng trưởng, là những nhà sáng lập trong ngành công nghệ, đứng đầu là Jack Ma của Alibaba.

Sự khoan dung này bắt đầu thay đổi vào năm 2020, trong thời kỳ bùng nổ trên thị trường do các gói kích thích kinh tế. Trung Quốc đã có thêm gần 240 tỷ phú - gấp đôi so với Mỹ - nhưng cuối năm đó, Jack Ma đã có một bài phát biểu khiến mọi chuyện thay đổi. Trong một bài chỉ trích "ngầm", Jack Ma đặt câu hỏi về hướng đi của Đảng Cộng sản, cảnh báo rằng việc quản lý quá khắt khe có thể làm chậm quá trình đổi mới công nghệ.

Phản ứng của nhà nước diễn ra nhanh chóng. Giá cổ phiếu của Alibaba sụt giảm mạnh. Jack Ma rớt khỏi danh sách những người giàu nhất và dần biến mất khỏi công chúng. Đầu năm sau, Tập Cận Bình khởi động chiến dịch "thịnh vượng chung" và mở rộng cuộc truy quét đối với bất kỳ công ty nào bị cho là không phù hợp với giá trị bình đẳng của chế độ.

Trong kỷ nguyên mới này, trở nên quá giàu có là rất nguy hiểm. Có rất nhiều câu chuyện về việc nhà nước điều tra các doanh nhân hoặc các chuyên gia tài chính. Áp lực này đang đè nặng lên các quỹ đầu tư mạo hiểm, khiến giới trẻ lo ngại và tránh xa các ngành nghề hái ra tiền như ngân hàng đầu tư. Số lượng triệu phú rời khỏi Trung Quốc đang tăng lên, đạt đỉnh vào năm ngoái với con số 15,000 - nhiều hơn gấp bội so với bất kỳ quốc gia nào khác.

Từ năm 2021, thị trường chứng khoán đã lao dốc, nhưng các công ty nhà nước đã tăng thị phần vốn hoá trên thị trường của mình hơn 30% lên gần 50%. Trung Quốc hiện là quốc gia duy nhất trên thế giới mà các công ty nhà nước được định giá ngang bằng với các công ty tư nhân. Khối tài sản cá nhân đã giảm mạnh trong ba năm qua; số lượng tỷ phú ở Trung Quốc đã giảm 35%, trong khi con số này lại tăng 12% trên toàn thế giới.

Ngày càng nhiều người trong giới siêu giàu của Trung Quốc chọn cách ẩn mình. Ở Mỹ, nếu bạn là tỷ phú giàu nhất, bạn có thể khởi động chương trình không gian của riêng mình. Ở Ấn Độ, bạn có thể tổ chức những đám cưới xa hoa cho con cái. Còn ở Trung Quốc, có lẽ bạn sẽ tìm cách từ bỏ danh hiệu tỷ phú để tránh trở thành mục tiêu bị nhắm đến.