Khi Tổng thống Mỹ Donald Trump khiến mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương rơi vào căng thẳng, Liên minh châu Âu (EU) và Vương quốc Anh có nhiều lý do để xích lại gần nhau. Một hiệp ước an ninh toàn diện, bao trùm các lĩnh vực kinh tế, năng lượng, môi trường, công nghệ, tài chính và quốc phòng, có thể trở thành nền tảng cần thiết. Trở ngại lớn nhất hiện nay nằm ở sự thiếu tầm nhìn từ cả hai phía.

Không thể phủ nhận, mối quan hệ giữa Anh và EU từng trải qua giai đoạn căng thẳng khi Brexit chính thức đưa Vương quốc Anh rời khỏi khối cách đây 5 năm. Cả hai bên vẫn đang mang những tổn thương về tâm lý. Tuy nhiên, châu Âu hiện là tâm điểm của một cơn địa chấn địa chính trị. Việc Tổng thống Nga Vladimir Putin phát động chiến tranh tại Ukraine đã gây ra những hệ lụy nghiêm trọng. Trong khi đó, chính sách thuế của ông Trump, cùng với sự ủng hộ hạn chế dành cho Kyiv và những phát ngôn không rõ ràng về cam kết với NATO, càng làm tăng thêm rủi ro an ninh cho châu Âu.

Tuần trước, Mỹ áp mức thuế 10% đối với hàng nhập khẩu từ Anh – thấp hơn một nửa so với mức 20% áp cho EU, mà ông Trump gọi là "yếu ớt". Tuy nhiên, khó có thể biện minh cho bất kỳ mức thuế nào đánh lên hàng hóa từ Anh – quốc gia đồng minh thân cận đã sát cánh cùng Mỹ trong nhiều cuộc chiến. Mối quan hệ đặc biệt từng được nhiều đời tổng thống và thủ tướng ca ngợi dường như không còn nguyên vẹn – bất chấp việc Vua Charles từng mời ông Trump thăm Anh trong chuyến công du cấp Nhà nước lần thứ hai, điều chưa từng có tiền lệ.

Kim ngạch thương mại giữa Anh và EU vượt xa so với với Mỹ

Cái nhìn rộng hơn về an ninh

Thủ tướng Anh Keir Starmer, sau khi giành chiến thắng và đưa Công đảng lên nắm quyền vào năm ngoái, đã cam kết "tái thiết lập" mối quan hệ với EU. Ông dự kiến tổ chức một hội nghị thượng đỉnh với các lãnh đạo châu Âu vào ngày 19/5 tới nhằm thúc đẩy sáng kiến này.

Tuy nhiên, bước khởi động của tiến trình tái thiết lập còn thiếu tham vọng. Ông Starmer loại trừ khả năng tái gia nhập thị trường chung hoặc liên minh thuế quan của EU, chứ chưa nói đến việc khôi phục quyền tự do di chuyển lao động hay quay lại làm thành viên chính thức. Thay vào đó, ông tập trung vào hợp tác năng lượng, kết nối hệ thống giao dịch carbon giữa hai bên, và nỗ lực cắt giảm kiểm tra biên giới đối với hàng nông sản.

Về phần mình, EU không coi trọng việc thay đổi thỏa thuận thương mại hiện tại – vốn sẽ được rà soát lại vào năm sau. Quan điểm chủ đạo tại Brussels là Vương quốc Anh không thể "chọn món" trong thị trường chung trừ khi sẵn sàng tuân thủ toàn bộ các điều khoản, bao gồm cả quyền tự do đi lại. Theo ông Charles Grant – Giám đốc Trung tâm Cải cách châu Âu – EU hiện ưu tiên việc đạt thỏa thuận tạo điều kiện cho thanh niên du lịch sang Anh và mở rộng thỏa thuận đánh bắt cá, dù cả hai đề xuất này đều không nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ phía London.

Dẫu vậy, ông Starmer cũng đã kêu gọi xây dựng một "quan hệ đối tác an ninh Anh – EU đầy tham vọng". Nếu có thể mở rộng định nghĩa về "an ninh", đây có thể là nền tảng cho một mối quan hệ đặc biệt mới thực sự mang tính chiến lược.

Cả EU và Anh đều nhận thức được tầm quan trọng của việc tăng cường hợp tác quốc phòng. Họ sẽ có nhiều cơ hội hơn để hỗ trợ Ukraine và đối phó với Nga nếu cùng hành động. Lực lượng quân đội tương đối mạnh của Anh, năng lực hạt nhân và chuyên môn tình báo là những lợi thế quan trọng.

Tuy nhiên, một rủi ro là EU có thể ưu tiên sử dụng thiết bị quốc phòng sản xuất trong khối khi mở rộng ngành công nghiệp quốc phòng. Nếu điều này xảy ra, đó sẽ là một cơ hội bị bỏ lỡ. Viện nghiên cứu Bruegel – có trụ sở tại Brussels – sẽ sớm đề xuất một cơ chế phòng thủ mới có sự tham gia của Anh. Phía Anh, bao gồm cả chính phủ, cũng đã đưa ra những đề xuất tương tự.

Dù vậy, an ninh không chỉ là quốc phòng. Cựu Thủ tướng Ý Enrico Letta từng nhấn mạnh rằng khái niệm "an ninh" ngày nay có thể được mở rộng sang nhiều lĩnh vực.

Châu Âu cần củng cố an ninh kinh tế, công nghệ và tài chính trong bối cảnh quan hệ thương mại với Mỹ đang có nguy cơ rạn nứt. Quyết định cắt đột ngột nguồn cung khí đốt từ Nga sau khi chiến sự nổ ra càng nhấn mạnh tầm quan trọng của an ninh năng lượng. Biến đổi khí hậu lại đặt ra bài toán về an ninh môi trường.

Trong tất cả những lĩnh vực này, EU và Anh sẽ vững mạnh hơn nếu hợp tác. Việc tích hợp mạng lưới năng lượng sẽ giúp tăng cường an ninh và giảm chi phí. Trung tâm tài chính London có thể đóng vai trò quan trọng trong kế hoạch hình thành "liên minh thị trường vốn" của EU nhằm huy động tiết kiệm cho đầu tư hiệu quả. Anh cũng có thể đóng góp đáng kể trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo – đặc biệt nếu EU dần giảm phụ thuộc vào các dịch vụ từ Mỹ.

Cùng nhau, EU và Anh còn có cơ hội tốt hơn để bảo vệ phần nào trật tự quốc tế dựa trên luật lệ, bao gồm tự do thương mại. Họ có thể đóng vai trò là hạt nhân liên kết các nền dân chủ như Nhật Bản, Canada, Ấn Độ, Brazil và Mexico.

Tư duy táo bạo

Ông Trump nhiều khả năng sẽ phản đối kịch liệt việc EU và Anh bắt tay chặt chẽ – không chỉ vì điều này có thể làm giảm ảnh hưởng của Mỹ, mà còn bởi ông vốn có định kiến với EU. Có khả năng ông sẽ đe dọa trừng phạt hoặc đưa ra thỏa thuận thương mại riêng với Anh nhằm chia rẽ mối quan hệ.

Kịch bản này khiến ông Starmer phải thận trọng. Ông không muốn làm phật lòng Trump, đồng thời vẫn muốn bảo vệ quan hệ kinh tế và tránh nguy cơ Mỹ quay lưng với Ukraine hoặc NATO.

Tuy nhiên, xét về lợi ích chiến lược và giá trị cốt lõi, Anh hiện nay có nhiều điểm chung với EU hơn là với Mỹ. Về mặt kinh tế, cơ hội hợp tác với EU cũng lớn hơn nhiều so với việc đóng vai trò đối tác nhỏ trong một mối quan hệ bất cân xứng với một nước Mỹ thiếu ổn định dưới thời Trump. Dù chịu tác động từ Brexit, tổng kim ngạch thương mại của Anh với EU trong năm 2023 vẫn đạt 795 tỷ bảng – cao gấp 2.7 lần so với với Mỹ.

Để hình thành một mối quan hệ đặc biệt thực sự, EU cần linh hoạt hơn và không nên coi Anh như bất kỳ quốc gia không thuộc khối nào khác. Về phía mình, ông Starmer cần dũng cảm vượt qua tâm lý e ngại của cử tri Anh đối với mối quan hệ gần gũi hơn với EU. Theo khảo sát của YouGov, chỉ 30% người Anh cho rằng việc rời EU là đúng đắn, gần 2/3 mong muốn thắt chặt quan hệ với khối, và 55% muốn tái gia nhập.