Donald Trump - "Kiến trúc sư" của trật tự Mỹ - Âu mới?

Liên minh thành công bậc nhất toàn cầu đang cần một cuộc cải tổ toàn diện và nghịch lý thay, Donald Trump có thể là nhà lãnh đạo kiến tạo sự thay đổi này. Nhiệm kỳ tổng thống của ông mở ra cơ hội để Hoa Kỳ và châu Âu tái cấu trúc các điều khoản trong hiệp ước chiến lược song phương - với điều kiện Trump kiềm chế không phá vỡ nền tảng quan hệ này.

Quan hệ đối tác Mỹ - Âu hậu 1945 đã định hình lại dòng chảy lịch sử. Sự ra đời của Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) năm 1949 đã ổn định một châu Âu tan hoang sau chiến tranh. Hợp tác xuyên Đại Tây Dương đã đưa đến thắng lợi trong Chiến tranh Lạnh và kiến tạo nền móng cho một thế giới dân chủ thịnh vượng. Tuy nhiên, mọi liên minh đều cần cải cách định kỳ, và đã đến lúc Washington cùng các đồng minh phải tái thẩm định khuôn khổ hợp tác song phương.

Thách thức cốt lõi nằm ở sự kết hợp giữa năng lực quân sự hạn chế của châu Âu và việc Mỹ chuyển trọng tâm sang khu vực Thái Bình Dương. Mặc dù một số quốc gia như Ba Lan đã phát triển thành lực lượng quân sự đáng kể, nhiều nước vẫn chưa thể đóng góp hiệu quả vào hệ thống phòng thủ chung. Khi Washington ngày càng quan ngại về khả năng xung đột với Bắc Kinh, họ không thể duy trì mức độ ưu tiên cho châu Âu như trước đây.

Cuộc chiến Ukraine, vốn tạo ra làn sóng đoàn kết xuyên Đại Tây Dương năm 2022, đã tạm thời che đậy những khác biệt này. Tuy nhiên hiện nay, vấn đề đang trở nên trầm trọng hơn khi triển vọng Mỹ ngừng viện trợ cho Kiev phơi bày thực trạng kho vũ khí cạn kiệt và nền công nghiệp quốc phòng yếu kém của châu Âu. Một thỏa thuận hòa bình theo hướng có lợi cho Moscow do Trump làm bên thứ 3 sẽ càng làm sâu sắc thêm rạn nứt giữa Washington và các đồng minh châu Âu.

Tăng cường an ninh chỉ là một trong nhiều thách thức. Hoa Kỳ cần sự ủng hộ của châu Âu trong cuộc cạnh tranh kinh tế - công nghệ với Trung Quốc. Tuy nhiên, nhiều quốc gia châu Âu vẫn do dự trong việc đứng về phía Mỹ. Trong năm nay, lãnh đạo Pháp, Đức và EU đã có các cuộc hội đàm với Chủ tịch Tập Cận Bình về hợp tác kinh tế. Trong khi đó, các tranh chấp thương mại giữa Washington và Brussels chỉ tạm hoãn chứ chưa được giải quyết triệt để dưới thời Biden. Vào thời điểm bất ổn này, Donald Trump xuất hiện như một biến số khó lường.

Khác với các tiền nhiệm, Trump không có mối liên hệ tình cảm với NATO hay châu Âu. Ông không chia sẻ quan điểm "dân chủ đối đầu chế độ độc tài" như Biden. Trump từng công khai chỉ trích EU là đối thủ cạnh tranh kinh tế nguy hiểm nhất của Mỹ và đe dọa áp đặt các biện pháp trừng phạt thương mại. Ông thậm chí còn ám chỉ có thể làm suy yếu NATO bằng cách từ chối bảo vệ các thành viên không đáp ứng nghĩa vụ đóng góp ngân sách khi họ bị Nga tấn công.

May mắn thay, kịch bản Mỹ rút khỏi NATO hoàn toàn là khó xảy ra. Động thái này sẽ vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ cả hai đảng tại Washington và khiến Trump mất đi đòn bẩy đàm phán chiến lược. Nếu khôn ngoan, tân Tổng thống sẽ tận dụng lợi thế này để tái cấu trúc quan hệ xuyên Đại Tây Dương.

Khung khổ của thỏa thuận mới tương đối rõ ràng. Các quốc gia châu Âu sẽ cam kết tăng mạnh ngân sách quốc phòng lên mức tối thiểu 3% GDP - cao hơn mục tiêu 2% hiện tại - với lộ trình thực hiện cụ thể trong 5 năm tới. Họ sẽ ưu tiên phát triển năng lực răn đe trước mối đe dọa xâm lược từ Nga ở mặt trận phía Đông, bao gồm trang bị xe tăng, pháo binh và máy bay chiến đấu.

EU cũng sẽ phối hợp chặt chẽ hơn với Mỹ trong việc kiểm soát đầu tư vào lĩnh vực công nghệ cao của Trung Quốc, giám sát xuất khẩu công nghệ nhạy cảm (đặc biệt là thiết bị sản xuất bán dẫn từ Hà Lan), và xây dựng kế hoạch trừng phạt đồng bộ trong trường hợp Trung Quốc tấn công Đài Loan.

Đáp lại, Trump sẽ từ bỏ ý định phát động chiến tranh thương mại mới với châu Âu. Ông sẽ thiết lập chương trình hợp tác dài hạn Mỹ - Âu để hỗ trợ Ukraine trong giai đoạn xung đột và đảm bảo an ninh cho Kiev sau này - dù trong hay ngoài khuôn khổ NATO. Đặc biệt, Trump sẽ cam kết duy trì hiện diện quân sự tại châu Âu và tiếp tục coi an ninh châu Âu là ưu tiên chiến lược, ngay cả khi các đồng minh tăng cường vai trò trong phòng thủ tập thể.

Thỏa thuận này không thể giải quyết mọi bất đồng - chẳng hạn như cơ chế điều chỉnh biên giới carbon của EU hay quy định đối với các tập đoàn công nghệ Mỹ. Tuy nhiên, nó sẽ góp phần xây dựng một cộng đồng các quốc gia tự do cân bằng và hiệu quả hơn, đồng thời mang lại thắng lợi chiến lược mà Trump theo đuổi.

Không có giải pháp nào là dễ dàng. Trump cần vượt qua định kiến cá nhân với châu Âu và nhận thức rằng việc củng cố khối này mang lại lợi ích lớn hơn về cả chính trị lẫn địa chính trị so với phá hoại nó. Đúng là điều này đòi hỏi ông phải thay đổi lập trường cứng rắn về thuế quan và Ukraine, nhưng phải thừa nhận rằng tính nhất quán chưa bao giờ là thế mạnh của nhân vật này.

Hơn thế nữa, Trump cần kiềm chế xu hướng hậu thuẫn cho các thế lực dân túy phi tự do tại châu Âu, điển hình như Viktor Orban của Hungary - những người xem Trung Quốc và Nga như đối tác chiến lược hơn là đối thủ cạnh tranh. Ông buộc phải dấn thân vào một tiến trình đàm phán đa chiều, phức tạp đòi hỏi kỷ luật và sự tinh tế vượt trội. Và đến một thời điểm nào đó, ông cần chấm dứt các động thái đe dọa bỏ rơi châu Âu trước những thách thức địa chính trị.

Thách thức cũng đến từ phía đối tác. Một số quốc gia châu Âu nhận thức được nhu cầu tăng cường đáng kể tiềm lực quân sự của lục địa, trong khi nhiều nước khác có thể phản đối việc bị gây áp lực từ một tổng thống Mỹ không được lòng dân chúng của họ. Việc kiến tạo một thỏa thuận mới với Washington đòi hỏi sự đồng thuận và tầm nhìn chiến lược rõ ràng, nhưng các cường quốc chủ chốt như Pháp và Đức đang trải qua giai đoạn bất ổn chính trị nghiêm trọng.

Tuy nhiên, dù con đường phía trước đầy thách thức, các kịch bản thay thế còn đáng lo ngại hơn. Một khả năng là nhiệm kỳ tổng thống của Trump sẽ tạo ra quá nhiều bất ổn và phân hóa khiến mối quan hệ đồng minh không thể phục hồi. Kịch bản khác là Mỹ và các đối tác sẽ trải qua bốn năm vật lộn với các cuộc khủng hoảng tự tạo, trong khi các đối thủ độc tài hành động với quyết tâm và sức mạnh mà cộng đồng xuyên Đại Tây Dương đang thiếu vắng.

Nhiệm kỳ thứ hai sẽ định hình di sản lịch sử. Trump phải lựa chọn giữa việc trở thành tổng thống phá vỡ liên minh xuyên Đại Tây Dương, hay người kiến tạo nên sự vĩ đại mới cho khối này.