Hoa Kỳ trước ngưỡng cửa đổi thay: Chính sách kinh tế cũ đang mờ nhạt, mới chưa kịp định hình

Trên bình diện kinh tế vĩ mô, mọi thứ vẫn không thay đổi nhiều. Hoa Kỳ vẫn đang phải đối mặt với tình trạng thâm hụt kép - cả về ngân sách chính phủ lẫn cán cân thương mại. Nhu cầu tiêu dùng vẫn mạnh mẽ, các thị trường tài chính vẫn sôi động. Ngược lại, Liên minh Châu Âu và Trung Quốc, với nhu cầu nội địa không mấy khả quan, lại có thặng dư xuất khẩu lớn. Những sự mất cân bằng này đã định hình bức tranh toàn cầu hóa trong nhiều thập kỷ qua. Các chuyên gia đã không ngừng kêu gọi tái cân bằng, nhưng tiếng nói của họ luôn bị phớt lờ. Hiện tại, họ vẫn tiếp tục bị phớt lờ, nhưng giờ đây, những căng thẳng quen thuộc trong quá trình toàn cầu hóa lại được diễn giải qua lăng kính u ám của sự cạnh tranh công nghiệp và các cuộc đấu đá địa chính trị.

Thâm hụt thương mại dai dẳng của Hoa Kỳ từ lâu đã là một bài toán hóc búa về nguồn tài chính bù đắp. Tuy nhiên, đến nay, nhờ vào đặc quyền ưu việt của đồng USD và sự hậu thuẫn đắc lực từ Phố Wall, dòng chảy tài chính vẫn có thể bù đắp khoản thâm hụt này. Sức ép cạnh tranh toàn cầu đè nặng lên các lĩnh vực sản xuất hàng hóa thương mại của Mỹ, đặc biệt là ngành công nghiệp chế tạo. Đây không phải là một khiếm khuyết, mà là một đặc trưng của cái từng được xem là sự đồng thuận trong giới tinh hoa, ủng hộ việc mở cửa thị trường và tự do hóa thương mại, được củng cố bởi lợi ích rộng khắp từ hàng nhập khẩu giá rẻ.

Sự đồng thuận này đã tan vỡ vào năm 2016 khi Donald Trump giành chiến thắng tại các bang thuộc "vành đai rỉ sét" (rustbelt states). Kể từ đó, chủ nghĩa bảo hộ dân tuý, những lời hứa hẹn về tái công nghiệp hóa và việc quy kết trách nhiệm cho Trung Quốc đã trở thành khuôn khổ định hình chính sách của Hoa Kỳ. Mối quan tâm sâu sắc về cuộc cạnh tranh giữa các cường quốc càng làm bùng lên ngọn lửa căng thẳng. Dù là vấn nạn fentanyl, xe điện được cài đặt phần mềm gián điệp hay tên lửa siêu âm có khả năng hạ gục tàu sân bay, Trung Quốc đều trở thành vật tế thần toàn diện.

Việc nêu ra những sự thật hiển nhiên dường như không còn nhiều ý nghĩa: rằng một vài nhà máy sản xuất chip rải rác đó đây sẽ không thể cải tổ căn bản bản khế ước xã hội của Mỹ, và rằng bất kỳ ai thực sự muốn cải thiện đời sống của tầng lớp lao động Mỹ đều nên khởi đầu từ những vấn đề cốt lõi như nhà ở, y tế và chăm sóc trẻ em.

Không cam chịu thua kém, châu Âu cũng đã hòa mình vào cuộc tranh luận đầy bất định này. Mặc dù Liên minh châu Âu (EU) đang tận hưởng thặng dư thương mại, báo cáo của Mario Draghi về năng lực cạnh tranh của châu Âu lại phác họa một bức tranh ảm đạm, trong đó EU đang tụt hậu không phải so với Trung Quốc, mà là so với Hoa Kỳ. Một cách nghịch lý, dưới góc nhìn châu Âu, Hoa Kỳ đã âm thầm vận hành một chính sách công nghiệp vô cùng hiệu quả trong suốt nhiều thập kỷ. Ngân sách hào phóng của Lầu Năm Góc, chính sách chống độc quyền lỏng lẻo, lợi nhuận doanh nghiệp hậu hĩnh, đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu phát triển và nguồn vốn đầu tư mạo hiểm dồi dào đã biến chủ nghĩa tư bản Mỹ thành một cỗ máy kinh tế hùng mạnh như hiện nay.

Báo cáo của Draghi đưa ra một cái nhìn thực tế hơn về nền kinh tế chính trị của Mỹ, trái ngược với luận điệu về vai trò nạn nhân đang thịnh hành ở Washington. Tuy nhiên, tại châu Âu, sự mất cân bằng giữa chính sách công nghiệp và kinh tế vĩ mô cũng đang hiện hữu. Trong khi Draghi kêu gọi một làn sóng đầu tư mới, các chính phủ EU lại đang bị ám ảnh bởi việc củng cố tài khóa - một động thái nếu được thực thi sẽ càng làm trầm trọng thêm sự thiếu hụt tăng trưởng.

Tính nhất quán của chính sách kinh tế trong thời kỳ hoàng kim của toàn cầu hóa có thể đã bị đánh giá quá cao. Nhưng sự mâu thuẫn hiện nay giữa chính sách công nghiệp và chính sách kinh tế vĩ mô là điều mới mẻ và gay gắt. Chính điều này đã tạo thành một phản mô hình góp phần làm gia tăng đáng kể sự bất ổn đang bao trùm nền kinh tế thế giới.