Iran sử dụng vàng để hỗ trợ kinh tế giữa các lệnh trừng phạt

Nga đã tận dụng lượng vàng dự trữ lớn của mình để duy trì nền kinh tế trong bối cảnh các lệnh trừng phạt nghiêm ngặt từ phương Tây sau cuộc xung đột tại Ukraine. Gần đây, các báo cáo cho thấy Iran cũng đang áp dụng chiến lược tương tự.

Trong sáu tháng đầu năm lịch của Iran (từ 21/3 đến 20/9), nước này đã nhập khẩu 43 tấn vàng, trị giá khoảng 2.5 tỷ USD, theo dữ liệu hải quan. Con số này gấp sáu lần so với cùng kỳ năm trước.

Theo Hội đồng Vàng Thế giới, tổng lượng vàng nhập khẩu của Iran trong năm 2024 đã vượt 100 tấn, tương đương hơn 8 tỷ USD, chiếm khoảng 11% tổng kim ngạch nhập khẩu của quốc gia này.

Iran International nhận định việc gia tăng nhập khẩu vàng “có thể phản ánh những nỗ lực rộng hơn nhằm bảo vệ nền kinh tế khỏi thiếu hụt tiền tệ và quản lý thương mại quốc tế trong bối cảnh các lệnh trừng phạt.”

Trang tin tiếng Anh của Iran cũng nhấn mạnh: “Vàng đã trở thành tài sản trú ẩn quan trọng tại Iran khi quốc gia này phải đối mặt với các lệnh trừng phạt, biến động tiền tệ và bất ổn chính trị.”

Cựu giám đốc ngân hàng Iran, ông Hossein Mehri, cho biết vàng giúp “bảo vệ” nền kinh tế Iran trước các lệnh trừng phạt toàn cầu, đồng thời bác bỏ lo ngại về khả năng tái áp dụng trừng phạt theo thỏa thuận hạt nhân năm 2015.

“Ngay cả khi cơ chế này được kích hoạt, điều đó không đồng nghĩa với sự sụp đổ của nền kinh tế đất nước. Trong 46 năm qua, chúng tôi đã chịu áp lực từ phương Tây và theo một cách nào đó, đất nước này đã trở nên miễn nhiễm với những tác động đó.”

Chính phủ Iran đã khuyến khích dòng vàng chảy vào quốc gia. Các báo cáo truyền thông cho biết chính quyền cho phép một số nhà xuất khẩu nhập khẩu vàng thay vì đưa tiền tệ ngoại tệ về nước.

Thông thường, các nhà xuất khẩu nhận thanh toán bằng ngoại tệ, chủ yếu là USD, sau đó giữ tiền này dưới dạng dự trữ trong hệ thống ngân hàng Iran. Tuy nhiên, hiện chính phủ cho phép các nhà xuất khẩu dùng ngoại tệ để mua vàng, rồi giữ vàng thay vì tiền pháp định nước ngoài. Điều này giúp Iran dễ dàng hơn trong việc tránh né các lệnh trừng phạt và quản lý dự trữ.

Điều này cũng tạo ra sự an toàn kinh tế. Trong khi các chính phủ nước ngoài có thể đóng băng tài sản được định giá bằng tiền của họ, họ không thể phong tỏa vàng. Vàng là tiền – được công nhận và chấp nhận trên toàn cầu.

Iran cũng sử dụng vàng để thực hiện các giao dịch quốc tế. Một phần thanh toán cho thương vụ bán máy bay không người lái cho Nga được thực hiện bằng vàng thỏi. Theo tài liệu rò rỉ, Nga đã trả khoảng 1.75 tỷ USD cho thỏa thuận mua máy bay Shahed-136, trong đó một phần thanh toán là vài tấn vàng thỏi.

Người dân Iran cũng tích cực mua vàng khi đối mặt với việc giảm giá tiền tệ do chính sách trong nước. Dữ liệu của Hội đồng Vàng Thế giới cho thấy mua vàng thỏi và tiền vàng tại Iran tăng 20% trong quý 2 năm nay, trong khi nhu cầu trang sức vàng tăng 12%. Đây là thị trường duy nhất ghi nhận sự gia tăng doanh số trang sức vàng. Trên toàn cầu, doanh số trang sức vàng quý 2 giảm 14% so với cùng kỳ năm ngoái do giá vàng cao kỷ lục.

Trang sức vàng ở các quốc gia châu Á và Trung Đông thường được xem như hình thức đầu tư, với độ tinh khiết cao hơn các sản phẩm tương tự tại phương Tây.

Bất chấp các nỗ lực của phương Tây, việc ngăn chặn Iran và Nga sử dụng vàng là điều khó khăn do tính thanh khoản và nhu cầu toàn cầu đối với kim loại quý này.

Vàng là tiền và được công nhận ở khắp nơi. Dù người ta không muốn dùng USD hay các đồng tiền pháp định khác, vàng luôn được ưa chuộng.

Điều này không nhằm biện minh cho các chính sách thời chiến của những quốc gia này, mà nhấn mạnh bản chất tiền tệ của vàng và vai trò quan trọng của nó trong nền kinh tế toàn cầu. Khi các loại tiền pháp định bị cắt đứt hoặc thất bại, vàng luôn là lựa chọn thay thế khả thi.

Đó cũng là lý do nhiều quốc gia tích lũy vàng với tốc độ nhanh chóng.

Nhu cầu vàng chính thức của ngân hàng trung ương đã vượt ngưỡng 1,000 tấn trong năm thứ ba liên tiếp vào năm 2024. Để so sánh, dự trữ vàng trung bình hàng năm của ngân hàng trung ương giai đoạn 2010–2021 chỉ khoảng 473 tấn.

Tốc độ mua vàng của ngân hàng trung ương tăng mạnh sau khi phương Tây áp đặt lệnh trừng phạt nghiêm ngặt đối với Nga. Nhiều quốc gia khác nhận thấy nguy cơ khi đồng USD bị vũ khí hóa và đã chủ động giảm sự phụ thuộc vào đồng bạc xanh.

Theo báo cáo của Hội đồng Đại Tây Dương, “Trong những năm gần đây, đặc biệt kể từ khi Nga xâm lược Ukraine và nhóm G7 tăng cường sử dụng các lệnh trừng phạt tài chính, nhiều quốc gia đã phát tín hiệu về ý định đa dạng hóa khỏi đồng USD.”

Trong khi đó, tỷ trọng USD trong dự trữ ngoại hối toàn cầu đang có xu hướng giảm.

Các quốc gia khác cũng đã nhận thức rõ sức mạnh của vàng và rủi ro khi nắm giữ quá nhiều đồng USD.

Đây cũng là bài học mà các cá nhân nên lưu ý.