Kẻ thù của đồng USD: Không phải BRICS mà là Mỹ?

Trong số các nhà lãnh đạo thế giới, hiếm ai thể hiện sự phô trương trong việc "chống lại những mối đe dọa tưởng tượng" như Donald Trump. Điều này một lần nữa được minh chứng qua việc ông gần đây đã đưa ra yêu cầu bất thường, đòi các nước BRICS phải "cam kết chính thức" rằng "họ sẽ không sáng tạo ra đồng tiền BRICS mới, hay ủng hộ bất kỳ đồng tiền nào khác nhằm thay thế vị thế thống trị của đồng USD." Không nằm ngoài dự đoán của giới quan sát, yêu cầu này đi kèm với đe dọa về việc tăng thuế nhập khẩu đối với các nước thành viên.

Phản ứng trước áp lực này, một số thành viên trong khối BRICS - vốn ban đầu chỉ bao gồm Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi trước khi mở rộng thành viên vào đầu năm nay - đã nhanh chóng đưa ra những tuyên bố nhằm xoa dịu tình hình. Chính phủ Nam Phi đã chính thức phát đi thông báo bác bỏ mọi kế hoạch về đồng tiền chung, trong khi Ngoại trưởng Ấn Độ cũng lên tiếng khẳng định mạnh mẽ rằng các nước BRICS "hoàn toàn không có ý định làm suy yếu vị thế của đồng USD."

Tuy nhiên, chính những phản hồi mang tính ngoại giao này lại vô tình làm nổi bật điều mà vị tổng thống đắc cử của Mỹ thực sự nên quan ngại. Nam Phi đã chỉ ra một thực tế quan trọng: các nước BRICS chỉ đang tìm kiếm cơ chế để thực hiện giao dịch thương mại nội khối bằng đồng tiền của các nước thành viên. Ngoại trưởng Jaishankar đã khéo léo mô tả đây đơn thuần là một biện pháp đa dạng hóa rủi ro hoàn toàn hợp lý trong bối cảnh hiện nay.

Hiện tại, việc này có thể chưa khả thi và thẳng thắn mà nói, có thể không bao giờ thực hiện được. Thương mại quốc tế, ngay cả trong phạm vi khoảng 10 quốc gia của khối BRICS, vốn đã vô cùng phức tạp. Lấy ví dụ, Ấn Độ có thể muốn tăng nhập khẩu dầu từ Nga, nhưng nếu không tìm được đối tác Nga mua hàng hóa Ấn Độ, việc giao dịch bằng rúp hay rupee sẽ không thể bền vững. Moscow sẽ rơi vào tình trạng tích trữ rupee mà không có phương án sử dụng.

Về khía cạnh thực tế, việc triển khai một hệ thống thanh toán như vậy có thể chưa khả thi trong ngắn hạn và, nói một cách thẳng thắn, có thể không bao giờ đạt được đầy đủ. Bản chất của thương mại quốc tế, ngay cả trong phạm vi tương đối hẹp của khối BRICS với khoảng 10 quốc gia, vốn đã cực kỳ phức tạp. Một ví dụ điển hình là trường hợp của Ấn Độ: dù nước này có thể mong muốn gia tăng nhập khẩu dầu từ Nga, nhưng nếu không thể tìm được đối tác Nga sẵn sàng mua hàng hóa Ấn Độ với giá trị tương đương, việc giao dịch bằng rúp hay rupee sẽ khó có thể duy trì lâu dài. Kết cục là Moscow sẽ phải đối mặt với tình trạng tích trữ một lượng lớn rupee mà không có phương án sử dụng hiệu quả.

Tuy nhiên, đó không phải là trọng tâm của vấn đề. Bất chấp những khó khăn trong việc thực hiện và bất kể những phát ngôn hay hành động của Trump, các nước BRICS - cùng nhiều quốc gia có cùng chí hướng - sẽ không ngừng tìm kiếm các cơ chế thanh toán quốc tế độc lập với USD. Điều đáng chú ý là mục tiêu của họ không phải nhằm phá hoại nền kinh tế Mỹ hay thách thức vị thế thống trị toàn cầu của USD, mà đơn giản là xây dựng một hệ sinh thái tài chính có thể hoạt động độc lập với sự kiểm soát của Washington.

Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE), với vai trò lịch sử là trung tâm thanh toán cho các giao dịch tài chính giữa các khối địa chính trị đối lập, đã tiên phong theo đuổi mô hình này trong hơn một thập kỷ qua. Sự cấp thiết của mục tiêu này ngày càng tăng trong bối cảnh trật tự thế giới đang chịu ảnh hưởng sâu sắc từ các cuộc chiến tranh thương mại và xu hướng phi toàn cầu hóa do căng thẳng địa chính trị.

New Delhi, mặc dù chưa bao giờ thể hiện sự nhiệt tình với sáng kiến này như các thành viên khác, đang phải đối mặt với thực tế khắc nghiệt. Các nhà hoạch định chính sách Ấn Độ đang cảm thấy mệt mỏi sau hơn một thập kỷ phải liên tục điều chỉnh chính sách để đối phó với các lệnh trừng phạt của Mỹ. Theo tiết lộ của một quan chức cấp cao gần đây, trong vài năm qua, Ấn Độ đã buộc phải ngừng nhập khẩu dầu từ Venezuela - một đối tác thương mại chiến lược - do các hạn chế từ phía Mỹ. Sau khi chuyển hướng sang Iran, họ nhanh chóng phải đối mặt với những rào cản tương tự; và hiện nay Ấn Độ đang phải nỗ lực tìm cách cân bằng quan hệ thương mại với Nga. Trong bối cảnh đó, nhu cầu thiết lập một cơ chế thanh toán độc lập với sự giám sát của Mỹ trở nên hiển nhiên, ngay cả đối với những chính khách thân phương Tây nhất tại Delhi.

Trong khi tính phức tạp của thương mại toàn cầu khiến việc thay thế USD trở nên khó khăn, đây cũng thúc đẩy nhu cầu tìm kiếm các giải pháp thay thế - dù tạm thời hay một phần - từ ngày càng nhiều doanh nghiệp và quốc gia. Danh sách hàng hóa lưỡng dụng và tổ chức tài chính chịu lệnh trừng phạt của Mỹ không ngừng gia tăng mỗi tháng.

Như với mọi hạn chế thị trường, điều này tất yếu dẫn đến việc sẽ có những bên tìm ra cách kiếm lợi nhuận thông qua việc duy trì dòng chảy thương mại. Ngay cả những tổ chức được phương Tây hậu thuẫn mạnh mẽ như Ngân hàng Thanh toán Quốc tế (BIS) - được điều hành bởi liên minh các ngân hàng trung ương - cũng đã triển khai các dự án nhằm chuyển giá trị độc lập với USD, dù BIS đã phải rút lui khỏi sáng kiến này vài tuần trước sau áp lực từ các thủ đô phương Tây.

Những nỗ lực như vậy chưa từng xuất hiện khi cộng đồng quốc tế còn xem USD như một tài sản chung. Các quốc gia có thể tự do giao dịch, đầu tư và chuyển đổi bằng đồng USD. Đổi lại, Mỹ được hưởng "đặc quyền vô song" trong việc kiểm soát đồng tiền dự trữ toàn cầu. Điều này cho phép các chính trị gia dung túng mọi loại thâm hụt mà có thể đã khiến một cường quốc yếu thế hơn phải sụp đổ.

Nếu Trump thực sự muốn duy trì vị thế thống trị của đồng USD, ông cần nhận thức rằng giá trị của nó không đến từ sức mạnh và các biện pháp cưỡng chế của Mỹ, mà phụ thuộc vào mức độ tin cậy của Mỹ. Việc lạm dụng quyền lực - dù thông qua các lệnh trừng phạt tùy tiện, can thiệp vào Cục Dự trữ Liên bang, áp đặt thuế đơn phương hay các cuộc đối đầu địa chính trị - mới chính là mối đe dọa nghiêm trọng hơn nhiều đối với đồng USD, vượt xa bất cứ điều gì mà các nước BRICS có thể nghĩ tới.