Khủng hoảng nợ công toàn cầu: Văn hóa chính trị trì trệ và chu kỳ suy tàn của các cường quốc

Các chính trị gia Anh biết rằng nơi làm việc của họ, Cung điện Westminster, đang trong tình trạng tồi tàn. Khu phức hợp các tòa nhà từ thế kỷ 19 này đang đối mặt với tình trạng chuột bọ hoành hành, đá rơi, nước rò rỉ từ các ống dẫn chì và hệ thống dây điện cũ kỹ. Nguy cơ cháy nổ luôn hiện hữu. Dù vậy, những người làm việc tại đây vẫn chưa thể đạt được đồng thuận để giải quyết vấn đề. Các kế hoạch cải tạo toàn diện và tốn kém đã bị gác lại nhiều năm trước, thay vào đó là những biện pháp sửa chữa tạm thời. Tuy nhiên, sự trì hoãn ngày càng đẩy chi phí xây dựng lên cao và làm gia tăng nguy cơ xảy ra sự cố nghiêm trọng, theo cảnh báo từ Ủy ban Kiểm toán Công của Quốc hội.

Một thách thức lớn khác mà chính trường Anh đang đối mặt là vấn đề nợ công. Kể từ sau đại dịch, Anh đã chứng kiến mức tăng mạnh trong vay nợ chính phủ. Đến cuối năm ngoái, nợ quốc gia đã tiệm cận mức 100% GDP và thâm hụt tài chính vượt quá 5%. Văn phòng Ngân sách Trách nhiệm (OBR) dự báo nếu không có biện pháp cải tổ, nợ công có thể đạt 270% GDP trong 50 năm tới. Một đề xuất nhỏ gần đây nhằm cắt trợ cấp nhiên liệu mùa đông cho những người nghỉ hưu giàu có đã bị rút lại sau làn sóng phản đối từ chính các nghị sĩ trong đảng cầm quyền. Vào tháng trước, chính phủ vay thêm 21 tỷ bảng, mức vay ròng hàng tháng cao nhất từng ghi nhận (ngoài giai đoạn đại dịch), vượt 3.6 tỷ bảng so với dự đoán của OBR.

Tình trạng này không chỉ xảy ra ở Anh. Nhiều nền kinh tế phát triển khác cũng đang đối mặt với mức nợ công cao. Pháp hiện có nợ công ở mức 112% GDP, thâm hụt ngân sách năm ngoái lên tới 5.7% GDP. Mỹ ghi nhận nợ công ở mức 121% GDP, với thâm hụt dao động quanh 7%. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) đã kêu gọi các chính phủ cần hành động để cải tổ tài chính. Trên lý thuyết, việc vỡ nợ quốc gia không phải điều tất yếu. Các chính phủ có thể tăng thuế, cắt giảm chi tiêu và đẩy mạnh tăng trưởng kinh tế. Nếu thực hiện quyết liệt, các thâm hụt sẽ dần được thu hẹp.

Tuy nhiên, điều còn thiếu là ý chí chính trị. OBR ghi nhận rằng kỳ vọng của công chúng về vai trò của chính phủ trong việc đối phó với các mối đe dọa và tình huống khẩn cấp đang ngày càng tăng. Thủ tướng Pháp François Bayrou cảnh báo đất nước đang phụ thuộc quá mức vào vay nợ, chỉ còn "một bước chân khỏi vách đá." Kế hoạch gần đây của Pháp nhằm cắt giảm thâm hụt bằng cách hủy bỏ hai ngày lễ quốc gia đã vấp phải sự phản đối mạnh từ cả phe tả và hữu. Tại Mỹ, các nỗ lực tiết kiệm của Bộ Hiệu quả Chính phủ do Elon Musk dẫn đầu đã bị lu mờ bởi Đạo luật Một Dự luật Lớn Đẹp của Tổng thống Trump, vốn theo Văn phòng Ngân sách Quốc hội, sẽ làm tăng thâm hụt thêm 3.4 nghìn tỷ USD trong thập kỷ tới.

Nguyên nhân sâu xa của khủng hoảng tài chính hiện nay có thể là vấn đề văn hóa. Trong cuốn sách "Cuộc Chuyển Giai đoạn Thứ Tư Đã Đến," nhà nhân khẩu học Neil Howe lập luận rằng các xã hội phát triển theo chu kỳ kéo dài qua nhiều thế hệ. Giai đoạn đầu là sự đoàn kết và lạc quan, tiếp theo là sự thức tỉnh với việc đặt nghi vấn về các giá trị truyền thống, sau đó là sự tan rã với các thể chế suy yếu và xã hội bị phân cực. Giai đoạn cuối là một cuộc khủng hoảng lớn dẫn đến việc tái thiết trật tự công dân. Howe nhấn mạnh rằng sự quản trị yếu kém, niềm tin công chúng suy giảm và sự tuân thủ pháp luật suy yếu thường nuôi dưỡng lẫn nhau trong vòng lặp tiêu cực.

Chu kỳ này có điểm tương đồng với công trình của sử gia Ả Rập thế kỷ 15 Ibn Khaldun, người mô tả quá trình trỗi dậy và suy tàn của các triều đại. Đến thế hệ thứ tư, tinh thần tập thể ban đầu bị thay thế bởi sự thờ ơ, pháp luật bị né tránh, của cải tập trung vào tay thiểu số và triều đại rơi vào tay những người thiếu năng lực.

Khái niệm về chu kỳ văn hóa cũng phù hợp với lý thuyết siêu chu kỳ nợ được Ray Dalio trình bày trong cuốn "Các Quốc gia Phá sản Như Thế Nào: Chu kỳ Lớn." Dalio cho rằng các quốc gia trải qua chu kỳ nợ kéo dài khoảng 80 năm. Trong giai đoạn cuối, nợ công tăng vọt, tiết kiệm nội địa thấp, các khoản vay nước ngoài tăng mạnh và thời hạn nợ rút ngắn. Ngân hàng trung ương bị kẹt giữa việc bảo vệ người vay và làm hài lòng chủ nợ. Khi lãi suất tăng, chi phí trả nợ trở nên gánh nặng, tài chính chính phủ giống như một mô hình Ponzi khi nợ mới được dùng để trả nợ cũ.

Đó là tình trạng mà Anh, Pháp và Mỹ hiện nay đang phải đối mặt. Theo Dalio, việc nắm giữ trái phiếu chính phủ vào cuối chu kỳ siêu nợ không phải là lựa chọn khôn ngoan. Trong các cuộc khủng hoảng, ngân hàng trung ương thường can thiệp để cứu chính phủ, dẫn tới lạm phát và mất giá đồng tiền. Tài sản thực trở nên an toàn hơn. Vàng đặc biệt tỏa sáng, vượt trội hơn trái phiếu chính phủ trong 71% các giai đoạn khủng hoảng.

Neil Howe cảnh báo rằng 'mùa đông đã đến'. Dalio không cho rằng khủng hoảng sẽ xảy ra ngay lập tức, nhưng tin rằng quá trình này có thể đến trong vòng một thập kỷ tới. Có lẽ đến lúc đó, một thế hệ chính trị gia quyết đoán hơn sẽ bắt đầu sửa chữa Cung điện Westminster.