Quan điểm cứng rắn của Trung Quốc về Jimmy Lai làm suy yếu lời kêu gọi thả tự do của Trump

Sau khi một tòa án ở Hồng Kông kết án nhà hoạt động ủng hộ dân chủ với án tù có thể là chung thân, các quan chức Trung Quốc đã nhanh chóng bảo vệ quyết định đó một cách dữ dội. Người sáng lập tờ báo Apple Daily đã “phạm phải mọi tội ác đối với Hồng Kông và quốc gia,” văn phòng quản lý các vấn đề Hồng Kông của Bắc Kinh cho biết trong một bình luận.

Các quan chức Bộ Ngoại giao Trung Quốc tại thành phố này đã củng cố thông điệp đó trong một bức thư gửi Bloomberg News và các hãng tin quốc tế khác, chỉ trích các chính trị gia phương Tây đã “ồn ào” kêu gọi thả tự do cho Lai mà không nêu tên những nhà lãnh đạo cụ thể.

“Nỗ lực của họ nhằm ảnh hưởng đến phán quyết tư pháp thông qua áp lực chính trị đã trắng trợn đạp đổ tinh thần pháp quyền và hoàn toàn phơi bày sự 'hai mặt' giả tạo của họ,” một phát ngôn viên của văn phòng Bộ Ngoại giao tại Hồng Kông cho biết.

Tổng thể, các tuyên bố này hoàn toàn trái ngược với khẳng định trên đường vận động tranh cử của Trump rằng việc đảm bảo tự do cho Lai sẽ “dễ dàng.” Tổng thống Mỹ hôm thứ Hai tái khẳng định ông đã kháng cáo với Tập Cận Bình về vụ án, nhấn mạnh tuổi tác và sức khỏe của Lai. Tuy nhiên, mặc dù bày tỏ sự “rất đau lòng” cho Lai, Trump không đề cập đến hành động mới nào khi ông chuẩn bị gặp lãnh đạo Trung Quốc tới bốn lần trong năm tới, bắt đầu bằng chuyến thăm nền kinh tế lớn thứ hai thế giới vào tháng Tư.

Phán quyết về Lai đến vào thời điểm nhạy cảm đối với mối quan hệ Mỹ-Trung. Trump chỉ mới vào tháng Mười ký thỏa thuận tạm thời mong manh với Bắc Kinh nhằm đảm bảo quyền tiếp cận các khoáng sản hiếm quan trọng để sản xuất từ điện thoại thông minh đến tên lửa của Mỹ. Nhà lãnh đạo đảng Cộng hòa cũng thể hiện cách tiếp cận thực dụng khi đối phó với các chính quyền độc tài và giữ lập trường mềm mỏng hơn về nhân quyền, rút bớt tài trợ cho các nhóm nhân quyền và các hãng truyền thông công khai các vấn đề này.

“Trong những thời kỳ bình thường hơn, Anh Quốc và thế giới rộng lớn hơn sẽ nhìn về Mỹ để chỉ đường. Nhưng không còn nữa,” Jeremy Chan, nhà phân tích cấp cao tại Eurasia Group và cựu nhà ngoại giao Mỹ, cho biết. “Nhân quyền, pháp quyền và các mối quan tâm khác hiện là thứ yếu so với mong muốn của Trump về một thỏa thuận, hoặc chí ít là duy trì sự ổn định đến tháng Tư và có thể là đến kỳ bầu cử giữa kỳ.”

Chính phủ Hồng Kông không trả lời yêu cầu bình luận về khả năng thả Lai sau khi kết án.

Phán quyết của tòa mô tả Lai là kẻ đứng đầu một âm mưu cấu kết với lực lượng nước ngoài để trừng phạt Hồng Kông và Trung Quốc. Các thẩm phán nói Lai tìm cách “lật đổ” Đảng Cộng sản cầm quyền và so sánh hành vi của ông với một người Mỹ nhờ Nga giúp lật đổ chính phủ Mỹ.

Cách mô tả Lai như một mối đe dọa với nhà nước có thể đặt ông vào loại tù nhân mà Bắc Kinh hiếm khi nương tay, như nhà văn hóa Nobel Hòa bình Liu Xiaobo.

Dưới thời Tập Cận Bình, Liu đã qua đời vì ung thư gan trong bệnh viện dưới sự giám sát chặt chẽ vào năm 2017 khi đang thi hành án 11 năm tù với tội danh “kích động lật đổ chính quyền.” Ông từng đồng tác giả một bản tuyên ngôn chính trị kêu gọi bầu cử trực tiếp và quyền tự do hội họp. Tương tự, học giả người Duy Ngô Nhĩ Ilham Tohti đang thi hành năm tù thứ 11 sau khi bị kết án chung thân với tội danh tuyên truyền ly khai.

Cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama là một trong những nhà lãnh đạo kêu gọi thả Liu, trong khi các chính phủ phương Tây bao gồm Mỹ và Anh cũng đã có các lời kêu gọi tương tự để thả Tohti.

Tính toán của Bắc Kinh có thể được củng cố bởi bối cảnh địa chính trị đã thay đổi thuận lợi hơn kể từ thời Liu. Trung Quốc hùng mạnh hơn đã kiên quyết đối đầu các đe dọa chiến tranh thương mại của Mỹ trong năm nay, thu được nhượng bộ trong kiểm soát xuất khẩu của Mỹ bằng cách tận dụng ưu thế về khoáng sản chiến lược.

Dù Trung Quốc bảo vệ phán quyết, một số người ủng hộ vẫn giữ hy vọng. Mark Clifford, trước đây là giám đốc công ty mẹ của Apple Daily, mô tả vài tháng tới là “cơ hội vàng.”

Tòa án dự kiến tổ chức phiên điều trần giảm nhẹ hình phạt cho Lai vào giữa tháng Giêng, tiếp theo là tuyên án. Điều này trùng với một loạt hoạt động ngoại giao cấp cao: Thủ tướng Anh Keir Starmer, người mà chính phủ đã xem ưu tiên hàng đầu là thả Lai — một công dân Anh — dự kiến thăm Trung Quốc vào cuối tháng Giêng, tiếp đó là chuyến thăm chính thức của Trump vào tháng Tư.

“Trong kịch bản lý tưởng, chúng ta sẽ thấy việc tuyên án nhanh chóng và thả người vì lý do nhân đạo, trước hoặc ngay sau một trong các chuyến thăm chính thức,” Clifford, cũng là chủ tịch Ủy ban Tự do tại Hồng Kông, nói. Ông nhắc lại các trường hợp Bắc Kinh từng dùng việc thả tù nhân để làm dịu mối quan hệ, như việc trục xuất lãnh đạo biểu tình Quảng trường Thiên An Môn và nhà bất đồng chính kiến Wang Dan sang Mỹ năm 1998.

Và cuối năm ngoái, Bắc Kinh đã thả hai công dân Mỹ đang thụ án tù vì tình báo trong một cuộc trao đổi với các điệp viên Trung Quốc đang bị giam giữ ở Mỹ.

Chưa rõ liệu Mỹ hoặc Anh có người Trung Quốc bị giam giữ mà Bắc Kinh sẽ xem là đối tượng trao đổi hay không.