Tham vọng bành trướng của Trump và tương lai "thâu tóm" trật tự thế giới

Sẽ là một sai lầm nghiêm trọng nếu xem nhẹ điều này như những lời huênh hoang hay trò khiêu khích ngoại giao đơn thuần của Trump. Thực chất, những phát ngôn châm biếm của ông chính là lời báo trước về một chủ nghĩa lục địa mới - thứ có thể sẽ định hình toàn bộ chính sách đối ngoại của ông. Nếu được vận dụng một cách khôn ngoan, học thuyết này có thể giúp Hoa Kỳ thăng hoa trong một thế giới đang dần phân mảnh. Ngược lại, nếu bị lạm dụng, điều này có thể đẩy nhanh sự sụp đổ của trật tự thế giới mà Washington đã dày công gây dựng và bảo vệ bấy lâu nay.

Mọi Tổng thống đều tuyên bố rằng chính sách đối ngoại phải bắt nguồn từ nội địa. Nhưng có vẻ Trump mới thực sự nghiêm túc về điều này, những tuyên bố trước lễ nhậm chức của ông đều nhắm thẳng vào "sân sau" của Hoa Kỳ tại Tây bán cầu. Ông đã không ngần ngại đe dọa áp đặt thuế quan lên Mexico và Canada nếu hai nước này không chặn đứng dòng chảy ma túy và người di cư qua biên giới. Không dừng lại ở đó, ông còn nhiều lần khẳng định Canada nên trở thành bang thứ 51, Washington cần sáp nhập Greenland và giành lại quyền kiểm soát kênh đào Panama. Tổng thể, đây là một chuỗi tham vọng lãnh thổ trải dài từ vùng nhiệt đới đến tận vòng Bắc Cực.

Từng ý tưởng này đều mang một cơ sở logic riêng biệt. Ma túy và di cư quả thật là những mối đe dọa hiện hữu và trực diện đối với an ninh và chủ quyền của Hoa Kỳ. Ảnh hưởng của Trung Quốc đang ngày một lan rộng quanh kênh đào Panama - một tuyến đường huyết mạch cả về mặt quân sự lẫn kinh tế. Greenland tọa lạc tại vị trí chiến lược trong vùng Bắc Cực đang ấm dần lên và ngày càng trở thành tâm điểm tranh chấp. Lịch sử cũng đã chứng kiến nhiều tham vọng không mấy tốt đẹp của Hoa Kỳ đối với Canada. Tuy nhiên, điểm chung xuyên suốt các tuyên bố của Trump chính là chúng báo hiệu sự hồi sinh của một truyền thống chiến lược từ thời xa xưa.

Trước khi vươn mình thành một siêu cường toàn cầu, Hoa Kỳ đã từng là một thế lực bá chủ khu vực. Từ thời điểm giành độc lập cho đến đầu thế kỷ XX, những thành tựu mang tính bước ngoặt trong chính sách của Washington bao gồm việc mở rộng lãnh thổ trên khắp lục địa Bắc Mỹ, từng bước đẩy lùi ảnh hưởng của các cường quốc châu Âu khỏi Mỹ Latinh, và kiên định xây dựng Tây bán cầu thành một pháo đài quyền lực của Hoa Kỳ. Chiến lược mở rộng lãnh thổ quốc gia đầy quyết liệt và đôi khi khốc liệt này đã tạo nền móng vững chắc cho vị thế toàn cầu sau này của Hoa Kỳ: Nếu không có Học thuyết Monroe, hẳn đã không tồn tại trật tự quốc tế tự do như ngày nay. Và dù chủ nghĩa lục địa mang dáng dấp một di sản của quá khứ, triết lý này vẫn đang chứng minh tính thời sự trong bối cảnh hiện tại.

Khi thế giới ngày càng phân hóa sâu sắc, nhu cầu tái củng cố vị thế tại Tây bán cầu trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Trong bối cảnh Hoa Kỳ và Trung Quốc đang dần tách rời về mặt kinh tế và thương mại, Tây bán cầu hiện lên như một kho báu với nguồn dự trữ lithium, đất hiếm và các tài nguyên chiến lược khác - đồng thời là vùng đất lý tưởng để thiết lập các chuỗi cung ứng vững mạnh về địa lý và bền vững về địa chính trị.

Trong lúc Nga và Trung Quốc đang ra sức xây dựng đế chế tại khu vực của họ, việc đảm bảo sự đoàn kết trong phạm vi bán cầu của Hoa Kỳ càng trở nên quan trọng. Nhìn lại lịch sử, trong mọi cuộc đấu tranh giữa các cường quốc trong thế kỷ qua, Washington đều kiên quyết bảo vệ thánh địa khu vực của mình: Vậy tại sao ngày nay lại phải thay đổi?

Thực tế cho thấy, các mối đe dọa nhắm vào khu vực an toàn này đang ngày một gia tăng. Những thách thức xuyên quốc gia đang trở nên nghiêm trọng hơn, như làn sóng di cư không ngừng dâng cao, hoặc chết chóc hơn, như cuộc khủng hoảng fentanyl. Song song đó, các thách thức địa chính trị cũng đang từng bước trỗi dậy mạnh mẽ.

Nga đã thiết lập mạng lưới tình báo và quan hệ an ninh chặt chẽ với những chế độ độc tài khét tiếng trong khu vực, tiêu biểu như Cuba và Venezuela. Đồng thời, ảnh hưởng thương mại và công nghệ của Trung Quốc tại Mỹ Latinh đang bùng nổ mạnh mẽ; Bắc Kinh không ngừng xây dựng và tìm cách kiểm soát các cơ sở hạ tầng chiến lược trải dài từ Argentina đến tận Greenland. Sẽ là một sai lầm nghiêm trọng nếu Trump phớt lờ Tây bán cầu, trong khi các đối thủ của Hoa Kỳ đang từng bước thâm nhập sâu rộng vào khu vực này.

Như thường lệ với Trump, vấn đề nằm ở phương thức thực thi hơn là bản chất mục tiêu. Một chiến lược đầy tham vọng và tích cực về hội nhập bán cầu - tập trung vào việc thắt chặt quan hệ thương mại, đầu tư cùng tăng cường hợp tác ngoại giao và an ninh - hẳn sẽ là một lựa chọn không cần bàn cãi. Thế nhưng, vị Tổng thống đắc cử lại khởi đầu bằng những đòi hỏi phi thực tế và những lời đe dọa gây phẫn nộ.

Nếu Trump thực sự vận dụng các biện pháp cưỡng chế, dù là về kinh tế hay quân sự, để thúc đẩy chương trình nghị sự này, ông sẽ biến Hoa Kỳ thành một thế lực bá quyền khác đang tìm cách thống trị khu vực bằng bạo lực. Điều này sẽ làm suy yếu tính chính danh trong những phản đối của Mỹ khi Nga hoặc Trung Quốc có những hành động tương tự.

Ngay cả khi Trump chỉ đang tạo đà cho các cuộc đàm phán với tham vọng khiêm tốn hơn - chẳng hạn như mở rộng sự hiện diện quân sự của Mỹ tại Greenland - cách thức ông theo đuổi mục tiêu này lại đang gây tổn hại tối đa về mặt ngoại giao. Ta có thể gọi đây là "thuế Trump" - cái giá đắt đỏ mà Hoa Kỳ buộc phải trả, dưới thời của ông, cho những thành quả khiêm nhường đáng lẽ có thể đạt được với chi phí thấp hơn nhiều.

Đó là một trong những hiểm họa của chủ nghĩa lục địa mới. Mối nguy còn lại là điều này có thể biến thành cái cớ để Hoa Kỳ rút lui khỏi phần còn lại của thế giới.

Trump cũng mang đậm dấu ấn của một chính khách thế kỷ XIX ở khía cạnh này. Ông chưa từng thực sự quan tâm đến Đài Loan, Ukraine hay các đối tác tiền tuyến khác. Ông liên tục đe dọa rút khỏi Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) và các liên minh khác - những trụ cột đảm bảo hòa bình và an ninh tại các khu vực trọng yếu trên thế giới.

Trong nhiệm kỳ thứ hai, Trump có thể biến việc củng cố Tây bán cầu thành bàn đạp để rút lui khỏi các cam kết tại đại lục Á-Âu. Nếu kịch bản này xảy ra, siêu lục địa này có thể rơi vào vòng xoáy hỗn loạn và bạo lực - điều này sẽ đánh dấu sự sụp đổ của trật tự thế giới do Mỹ dẫn dắt. Và nếu lịch sử là tấm gương soi, cuối cùng chính Tây bán cầu cũng sẽ không thoát khỏi vực thẳm này.

Một chủ nghĩa lục địa khai sáng mang tinh thần thế kỷ XXI có thể là một điểm tựa bổ trợ quý giá cho chủ nghĩa toàn cầu của Mỹ. Tuy nhiên, việc sử dụng chủ nghĩa này để thay thế hoàn toàn sẽ là một nước cờ sai lầm và tự hủy hoại.

* Bài viết trên là quan điểm cá nhân của tác giả Hal Brands từ tờ báo Bloomberg.