Thị trường đang yêu cầu một phần bù rủi ro cao hơn cho Thổ Nhĩ Kỳ

Đáng chú ý, vụ việc xảy ra chỉ ít ngày trước khi ông dự kiến tuyên bố tranh cử tổng thống vào năm 2028. Thời điểm và bản chất của các cáo buộc này khiến dư luận không khó để nhận ra một động cơ chính trị đằng sau. Kết quả là, làn sóng biểu tình bùng nổ trên khắp đất nước, phản ánh sự phẫn nộ của công chúng đối với những gì họ coi là một bước đi chiến lược nhằm triệt hạ đối thủ chính trị của Tổng thống Erdoğan.

Tuy nhiên, không chỉ có chính trường Thổ Nhĩ Kỳ rúng động – thị trường tài chính cũng lập tức phản ứng dữ dội. Đồng lira lao dốc, tài sản Thổ Nhĩ Kỳ bị bán tháo, gợi nhớ đến những gì từng diễn ra trong cuộc khủng hoảng khu vực đồng euro năm 2010, khi lợi suất trái phiếu Hy Lạp nới rộng đột biến, thổi bùng lo ngại về sự sụp đổ của đồng euro. Khi đó, Chủ tịch Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) Mario Draghi đã phải đưa ra tuyên bố mang tính lịch sử: “Chúng tôi sẽ làm bất cứ điều gì cần thiết để bảo vệ đồng euro.”

Thổ Nhĩ Kỳ hiện cũng đang ở ngưỡng nguy hiểm tương tự. Trước sự hoảng loạn của giới đầu tư, Bộ trưởng Tài chính Mehmet Şimşek đã đưa ra cam kết mạnh mẽ: “Chúng tôi sẽ làm bất cứ điều gì cần thiết.” Cùng với Thống đốc Ngân hàng Trung ương Fatih Karahan, ông đã tạm thời xoa dịu thị trường, nhờ vào uy tín được xây dựng qua hơn một năm theo đuổi chính sách tiền tệ chặt chẽ, kiềm chế lạm phát, ổn định đồng lira và thu hút dòng vốn trở lại. Chính sách kinh tế vững chắc đã giúp tránh được một cuộc khủng hoảng tài chính ngay lập tức. Nhưng đây chỉ là giải pháp tạm thời.

Một câu hỏi lớn hơn đặt ra: Làm thế nào để thị trường tài chính định giá rủi ro dài hạn khi hệ thống chính trị ngày càng trở nên bất ổn? Trước mắt, nhà đầu tư có thể đặt niềm tin vào đội ngũ kinh tế có năng lực. Nhưng về dài hạn, niềm tin này không thể duy trì khi nền tảng thể chế bị xói mòn.

Lịch sử đã chứng minh rằng khi bất ổn chính trị leo thang và các dấu hiệu thâu tóm quyền lực xuất hiện, rủi ro quốc gia sẽ gia tăng đáng kể. Điều này không chỉ làm tăng chi phí vốn mà còn làm suy giảm tốc độ đầu tư và kéo lùi triển vọng tăng trưởng dài hạn. Chính sách kinh tế có thể giúp ổn định thị trường trong ngắn hạn, nhưng chỉ có nền dân chủ minh bạch mới đảm bảo được lòng tin bền vững từ giới đầu tư.

Dữ liệu thị trường hiện tại phản ánh rõ điều này. Theo Bloomberg, sau vụ bắt giữ İmamoğlu, chênh lệch hoán đổi rủi ro tín dụng (CDS) kỳ hạn một năm của Thổ Nhĩ Kỳ – thước đo mức độ rủi ro vỡ nợ của quốc gia – đã tăng vọt. Đồng thời, phần bù chênh lệch lãi suất (UIP) – chỉ báo phản ánh kỳ vọng mất giá của đồng lira – cũng bật tăng mạnh.

Thông điệp từ thị trường rất rõ ràng: nhà đầu tư đang gia tăng mức độ phòng vệ trước nguy cơ đồng lira mất giá, điều này sẽ kéo theo lạm phát tăng cao. Mặt khác, rủi ro vỡ nợ gia tăng đồng nghĩa với việc chi phí đi vay của chính phủ cũng như khu vực tư nhân sẽ cao hơn, từ đó làm suy giảm đầu tư và tăng trưởng kinh tế.

Mặc dù nhờ vào các biện pháp trấn an của giới chức kinh tế, kỳ vọng về lạm phát và tỷ giá đã tạm thời ổn định trở lại, nhưng mức chênh lệch CDS kỳ hạn một năm vẫn duy trì ở mức cao. Điều này cho thấy lo ngại dài hạn về sự ổn định của Thổ Nhĩ Kỳ vẫn chưa hề thuyên giảm.

Tất cả những diễn biến này đặt ra một câu hỏi khó chịu: Tại sao một nhà lãnh đạo lại có thể chấp nhận làm suy yếu triển vọng kinh tế của đất nước mình chỉ để củng cố quyền lực chính trị?

Một câu trả lời có thể tìm thấy trong nghiên cứu của nhà kinh tế học đạt giải Nobel Daron Acemoglu và đồng tác giả James Robinson. Trong cuốn sách Why Nations Fail, họ lập luận rằng các nhà lãnh đạo thường cố tình thực hiện các chính sách mang tính “bóc lột” – sẵn sàng hy sinh tăng trưởng kinh tế để duy trì quyền lực cá nhân hoặc làm giàu cho một nhóm tinh hoa nhỏ.

Lịch sử kinh tế thế giới có không ít bài học tương tự. Tại Sierra Leone, tầng lớp chính trị sử dụng bộ máy nhà nước để củng cố quyền lực, cuối cùng đẩy nền kinh tế vào cảnh kiệt quệ. Zimbabwe, dưới thời Robert Mugabe, đã phá hoại quyền sở hữu tư nhân nhằm bảo vệ quyền lực cá nhân, khiến ngành nông nghiệp sụp đổ và thất nghiệp lan rộng.

Thậm chí, ngay cả một nền kinh tế từng thịnh vượng như Cộng hòa Venice cũng không tránh khỏi quy luật này. Tại đây, tầng lớp thương nhân dần biến thành một nhóm tài phiệt, thông qua các đạo luật nhằm loại trừ những người khác khỏi cơ hội chính trị và kinh tế. Hệ quả là nền kinh tế đình trệ và Venice sụp đổ vào năm 1797.

Nhìn vào thực tại, Thổ Nhĩ Kỳ không phải là Venice thế kỷ 18, nhưng lời cảnh báo vẫn còn nguyên giá trị. Ngay cả những nền kinh tế mạnh mẽ nhất cũng có thể trượt dài nếu thể chế không được bảo vệ.

Một quốc gia không thể phát triển bền vững chỉ nhờ chính sách kinh tế nhất thời. Sự ổn định của thị trường tài chính, niềm tin của nhà đầu tư và triển vọng tăng trưởng dài hạn chỉ có thể duy trì khi được bảo trợ bởi một hệ thống thể chế minh bạch và nền dân chủ vững chắc.

Sức mạnh kinh tế không tự nhiên tồn tại – nó cần sự bảo vệ. Và điều này quan trọng nhất vào đúng những thời điểm mà chúng ta dễ dàng tin rằng nền móng đã vững chắc. Thổ Nhĩ Kỳ đang bước vào một giai đoạn có thể quyết định tương lai của nền kinh tế đất nước. Nếu chính quyền tiếp tục theo đuổi các chiến lược chính trị mang tính ngắn hạn và xem nhẹ niềm tin của thị trường, những "khoảnh khắc phải làm bất cứ điều gì cần thiết" sẽ còn xuất hiện nhiều hơn. Và đến một thời điểm nào đó, ngay cả những lời cam kết mạnh mẽ nhất cũng không còn đủ sức cứu vãn tình thế.