Tổng thống Trump siết chặt tài trợ liên bang, châu Âu chi nửa tỷ Euro lôi kéo nhân tài khoa học toàn cầu

Đồng thời, cùng với Chủ tịch Ủy ban Châu Âu Ursula von der Leyen, Tổng thống Macron đang mở rộng lời mời đến cộng đồng nghiên cứu quốc tế xem xét châu Âu như một điểm đến thay thế đầy tiềm năng.

Trong bài phát biểu tại Đại học Sorbonne danh tiếng tại Paris, Tổng thống Macron bày tỏ sự kinh ngạc: "Thật khó có thể hình dung được rằng quốc gia có nền dân chủ hùng mạnh nhất thế giới, với hệ thống kinh tế vốn phụ thuộc sâu sắc vào khoa học, đổi mới sáng tạo và năng lực lan tỏa những đổi mới này rộng khắp hơn hẳn các đối tác châu Âu, lại có thể đi chệch hướng như vậy. Thế nhưng, đây là hiện thực chúng ta đang đối mặt."

Tổng thống Pháp nhấn mạnh tầm quan trọng sống còn của tự do học thuật: "Khi tự do nghiên cứu khoa học bị tước đoạt, xã hội chúng ta sẽ mất đi những nền tảng thiết yếu vốn là trụ cột của các nền dân chủ tự do phương Tây, trong đó quan trọng bậc nhất chính là mối liên hệ giữa chúng ta với chân lý và sự thật."

Chính quyền Tổng thống Trump đã và đang triển khai những biện pháp kiểm soát chưa từng có tiền lệ đối với hệ thống giáo dục đại học Hoa Kỳ, đồng thời tìm cách cắt giảm nguồn tài trợ liên bang và hạn chế hoạt động nghiên cứu trong nhiều lĩnh vực trọng yếu, bao gồm tiêm chủng và biến đổi khí hậu.

Trước tình hình này, phát ngôn viên Nhà Trắng đã đưa ra tuyên bố chính thức: "Hoa Kỳ vẫn là quốc gia dẫn đầu thế giới về tài trợ nghiên cứu khoa học và sở hữu hệ sinh thái đổi mới sáng tạo cùng nghiên cứu học thuật quy mô hàng đầu toàn cầu." Phía Nhà Trắng cũng khẳng định: "Việc chính quyền Tổng thống Trump dành những tháng đầu nhiệm kỳ để đánh giá lại các dự án từ chính quyền tiền nhiệm, xác định những khoản chi tiêu lãng phí và tái cơ cấu ngân sách nghiên cứu theo hướng phù hợp với ưu tiên của người dân Mỹ sẽ không làm suy giảm vị thế tiên phong về đổi mới sáng tạo của Hoa Kỳ."

Tại Đại học Sorbonne, trước khi Tổng thống Macron lên phát biểu, Chủ tịch Ủy ban Châu Âu von der Leyen đã công bố sáng kiến tài chính trị giá 500 triệu EUR, kéo dài từ 2025 đến 2027, "nhằm biến châu Âu thành điểm đến lý tưởng cho cộng đồng nghiên cứu toàn cầu" và hỗ trợ các nhà khoa học lựa chọn tái định cư tại châu lục này.

Mặc dù không trực tiếp nhắc đến Hoa Kỳ hay Tổng thống Trump, Chủ tịch von der Leyen đã nhấn mạnh rằng khoa học "cởi mở và tự do" chính là "bản sắc đặc trưng" của châu Âu. "Chúng ta phải tận dụng mọi nguồn lực để bảo vệ giá trị này, đặc biệt trong giai đoạn hiện nay," bà khẳng định. "Châu Âu phải luôn là mảnh đất nuôi dưỡng tự do học thuật và khoa học."

Song song với sáng kiến của Liên minh Châu Âu, Tổng thống Macron cũng cam kết bổ sung 100 triệu EUR cho các chương trình thu hút nhân tài nghiên cứu đến Pháp trước năm 2030. Tuy nhiên, cả Tổng thống Pháp và Chủ tịch Ủy ban Châu Âu đều chưa công bố chi tiết cụ thể về cách thức phân bổ và sử dụng các nguồn kinh phí này.

Trong phần tiếp theo của bài phát biểu, Tổng thống Macron không ngần ngại bày tỏ quan điểm phê phán chính sách của Washington khi tái khẳng định lời kêu gọi tăng cường chủ quyền khoa học tại châu Âu. "Không ít lần chúng ta đã thất bại bởi tâm lý quá ỷ lại vào quan hệ đối tác với Hoa Kỳ. Nhiều nước châu Âu đã tin tưởng tuyệt đối rằng chúng ta sẽ không bao giờ bị bỏ rơi. Dường như chúng ta vẫn coi họ là một phần của chúng ta, nhưng thực tế đã chứng minh điều ngược lại," ông nhận định.

Cuộc đối đầu ngày càng gay gắt giữa chính quyền Tổng thống Trump và giới học thuật Mỹ đang làm dấy lên làn sóng lo ngại trong cộng đồng quản lý giáo dục và nghiên cứu khi Tổng thống không ngừng gia tăng áp lực lên các tổ chức học thuật Mỹ mà những người ủng hộ ông cho rằng mang tư tưởng quá cấp tiến. Chính quyền Mỹ cũng đã tiến hành thu hồi thị thực của nhiều sinh viên và nhà nghiên cứu quốc tế.

Trước làn sóng kiểm soát ngày càng mạnh mẽ từ Washington, Vương quốc Anh đang khẩn trương chuẩn bị triển khai chiến lược đầu tư 50 triệu Bảng nhằm thu hút nhân tài nghiên cứu quốc tế đến Anh thông qua hệ thống tài trợ nghiên cứu và hỗ trợ tài chính cho quá trình tái định cư.

Trong bài phát biểu chung, Tổng thống Macron và Chủ tịch von der Leyen đã phác thảo tầm nhìn chiến lược về một hệ sinh thái nghiên cứu khoa học tự do, đồng thời nhấn mạnh vai trò then chốt của khoa học trong quá trình hình thành và phát triển xã hội châu Âu từ thời kỳ Phục Hưng đến thời đại Khai Sáng. Tổng thống Pháp còn chỉ ra mối liên hệ giữa việc công kích chuyên môn khoa học với sự bùng nổ của các thuyết âm mưu và thông tin sai lệch, vốn có khả năng phá vỡ sự đoàn kết xã hội.

Qua nhiều thập kỷ, châu Âu vẫn đang nỗ lực cạnh tranh với Hoa Kỳ trong lĩnh vực nghiên cứu và đổi mới sáng tạo, song vẫn gặp nhiều thách thức do hệ thống hành chính cồng kềnh, mức đầu tư tài chính khiêm tốn hơn và sự yếu kém trong mối liên kết giữa các viện nghiên cứu học thuật với khu vực doanh nghiệp.

Đặc biệt tại Pháp, dù sở hữu nhiều trường đại học khoa học uy tín hàng đầu, quốc gia này vẫn chứng kiến làn sóng chảy máu chất xám khi nhiều sinh viên tốt nghiệp xuất sắc lựa chọn theo đuổi cơ hội nghề nghiệp tại Hoa Kỳ, dẫn đến tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng những nhà lãnh đạo công nghệ trong các lĩnh vực tiên tiến như điện toán đám mây và trí tuệ nhân tạo trên toàn châu lục.

Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện tại, các nhà lãnh đạo châu Âu đang nhận thấy cơ hội quý báu từ những biến động sâu rộng đang diễn ra trong hệ thống khoa học công nghệ Hoa Kỳ. "Nhiệm vụ của chúng ta là tạo điều kiện thuận lợi nhất và môi trường hấp dẫn nhất cho các nhà khoa học đến châu Âu làm việc," Chủ tịch von der Leyen khẳng định, đồng thời nhấn mạnh việc cần đẩy nhanh thủ tục nhập cảnh cho đội ngũ khoa học và triển khai các chương trình kết nối nhân tài quốc tế với các tổ chức nghiên cứu châu Âu.

"Chúng ta đang kiến tạo một châu lục nơi các trường đại học trở thành trụ cột vững chắc của xã hội và lối sống văn minh. Nơi nhân tài toàn cầu luôn được đón chào nồng nhiệt," bà tuyên bố. "Tiến bộ chỉ có thể phát triển mạnh mẽ trong môi trường tự do, cởi mở và hợp tác."