Trật tự toàn cầu rạn nứt: Cơ hội lịch sử cho Trung Quốc và Nga dưới bóng Trump

Kể từ tuyên bố nổi tiếng của ông Tập hồi tháng 3/2023 – rằng “những thay đổi chưa từng có trong 100 năm đang diễn ra, và chúng ta chính là lực lượng thúc đẩy” – thế giới đã thực sự bước vào giai đoạn chuyển tiếp đầy biến động, và Bắc Kinh cùng Moscow nổi lên như những “kiến trúc sư” mới của trật tự toàn cầu. Điều trớ trêu là, bước ngoặt này lại phần lớn bắt nguồn từ sự tự suy yếu của Mỹ, đặc biệt trong bối cảnh nhiệm kỳ thứ hai của cựu Tổng thống Donald Trump đang dần hiện hình.

Trong bức tranh chính trị toàn cầu hiện tại, Mỹ – từng là người thiết lập luật chơi – đang phải gồng mình xử lý những chia rẽ nội bộ, khủng hoảng thể chế và sự tan rã của các liên minh vốn là nền tảng cho quyền lực toàn cầu của họ. Đây chính là khoảng trống quyền lực mà Trung Quốc và Nga đã chuẩn bị từ lâu để lấp đầy.

Hai năm trước, khi Tập Cận Bình đến Moscow giữa lúc Nga đang sa lầy tại chiến trường Ukraine, ông đã đưa ra một lựa chọn táo bạo: không quay lưng với Putin mà ngầm hỗ trợ Nga trong cuộc chiến bị phương Tây cô lập. Quyết định này khi ấy là một canh bạc chiến lược. Các lực lượng Nga bị tổn thất nặng nề, Ukraine chuẩn bị phản công, và phương Tây đang lạc quan rằng nước Nga sắp sụp đổ. Tuy nhiên, chính Trung Quốc đã âm thầm xoay chuyển cục diện.

Bằng việc cung cấp hàng loạt vật tư lưỡng dụng – từ chip bán dẫn tinh vi, máy móc công nghiệp hiện đại cho đến các linh kiện then chốt cho quốc phòng – Bắc Kinh đã giúp Nga hồi phục chuỗi cung ứng quân sự bị phương Tây cắt đứt. Không những vậy, Trung Quốc còn mở rộng cửa thị trường cho dầu, khí, kim loại, phân bón và nông sản Nga – đổi lại là nguồn cung năng lượng giá rẻ và tài nguyên chiến lược. Thậm chí, Bắc Kinh còn thu hút được đội ngũ kỹ sư, nhà khoa học Nga từng bị phương Tây trừng phạt, tạo ra một dòng chảy chất xám quý giá trong bối cảnh cạnh tranh công nghệ toàn cầu ngày càng gay gắt.

Từ góc nhìn tài chính và chiến lược, đây là “phi vụ đầu tư” có tỷ suất sinh lời vượt kỳ vọng. Nga tuy ngày càng lệ thuộc vào Trung Quốc về thương mại và công nghệ, nhưng đổi lại, họ giữ được cỗ máy chiến tranh hoạt động và nền kinh tế tránh khỏi sụp đổ. Trung Quốc, dù phải chấp nhận căng thẳng leo thang với châu Âu, lại giành được quyền tiếp cận nguồn nguyên liệu ổn định, đồng thời mở rộng ảnh hưởng tại vùng hậu Xô Viết – một khu vực từng nằm dưới bóng Mỹ và NATO.

Giờ đây, khi ông Trump tái xuất chính trường Mỹ với khẩu hiệu bảo hộ thương mại cực đoan và xu hướng rút lui khỏi trách nhiệm toàn cầu, Bắc Kinh và Moscow hiểu rõ rằng đây là thời cơ vàng để đẩy nhanh chiến lược “phi Mỹ hóa” thế giới. Một trong những bài học lớn mà cả hai đã rút ra là cách “vô hiệu hóa” quyền lực tài chính và công nghệ của Washington – thứ từng là đòn bẩy kiểm soát toàn cầu hiệu quả nhất của Mỹ.

Việc Nga tiếp tục vận hành cỗ máy chiến tranh, bất chấp hàng loạt lệnh trừng phạt chưa từng có từ phương Tây, chính là lời chứng thực mạnh mẽ nhất cho khả năng “tự cường tài chính” mà Trung Quốc muốn phổ biến. Thay vì dùng USD, Moscow ngày càng thanh toán bằng nhân dân tệ và tích trữ đồng tiền này như tài sản dự trữ. Công nghệ Trung Quốc – từ hạ tầng viễn thông đến phần mềm quốc phòng – đang thay thế hàng Mỹ trong hệ sinh thái Nga. Bắc Kinh và Moscow không giấu tham vọng xuất khẩu mô hình này đến các nước đang phát triển, đặc biệt trong khuôn khổ BRICS. Thật mỉa mai, chính Trump – với các cuộc chiến thuế quan và chính sách “nước Mỹ trên hết” – lại đang khiến phần còn lại của thế giới tìm đến Trung – Nga như những đối tác thay thế.

Không chỉ đối mặt với thách thức về kinh tế – tài chính, trật tự giá trị phương Tây, đặc biệt là mô hình dân chủ tự do do Mỹ đại diện, cũng đang bị lung lay. Trong nhiều thập kỷ, dân chủ từng là biểu tượng quyền lực mềm hiệu quả nhất của nước Mỹ, góp phần dẫn đến sự sụp đổ của Liên Xô. Tuy nhiên, nếu một nhân vật như Donald Trump – người vướng nhiều nghi ngờ về pháp quyền, can thiệp bầu cử và làm gia tăng chia rẽ xã hội – có thể trở lại cầm quyền, thì chính uy tín của mô hình dân chủ Mỹ đang bị xói mòn từ bên trong.

Trong khi đó, Trung Quốc ngày càng tự tin quảng bá mô hình phát triển của mình là ổn định, dễ dự đoán và hiệu quả – những yếu tố mà một nước Mỹ đang rối loạn không còn đảm bảo được. Đối với các nhà lãnh đạo như Tập Cận Bình và Vladimir Putin, đây không chỉ là cơ hội để mở rộng ảnh hưởng, mà còn là thời điểm để chứng minh rằng mô hình phương Tây không còn là khuôn mẫu duy nhất, càng không phải tiêu chuẩn bất khả thay thế trong quản trị quốc gia.

Đáng lưu ý, khi Mỹ cắt giảm ngân sách cho các cơ quan như USAID, rút lui khỏi các dự án phát triển ở châu Phi, Mỹ Latinh hay Đông Nam Á, Trung Quốc nhanh chóng lấp chỗ trống. Các dự án thuộc Sáng kiến Vành đai và Con đường đang thay thế dòng vốn Mỹ; các thỏa thuận thương mại và đầu tư mới với các quốc gia từng là đồng minh Washington đang được đàm phán với tốc độ chóng mặt. Bắc Kinh hiểu rằng trong cục diện hiện tại, quyền lực không còn nằm ở bom đạn, mà là ở đầu tư hạ tầng, tín dụng và công nghệ.

Và nếu Mỹ tiếp tục chìm trong khủng hoảng nội bộ, với Trump làm trầm trọng thêm sự rạn nứt thể chế và cô lập đồng minh, thì sức mạnh quân sự và tình báo ngày càng được tăng cường của Trung – Nga sẽ không chỉ là biện pháp phòng thủ, mà còn là đòn phản công chiến lược.

Liệu cuộc gặp giữa Tập và Putin lần này có đi vào sử sách hay không vẫn còn là ẩn số. Nhưng có một điều rõ ràng: nếu mục tiêu của Trump là chia rẽ họ, thì chính ông – bằng chính sách và tầm nhìn ngắn hạn – đang làm điều ngược lại. Quan hệ Trung – Nga chưa bao giờ khăng khít như hôm nay, và thế giới – đứng giữa ngã ba đường – đang chứng kiến hai thế lực từng đứng bên lề lịch sử tiến dần vào vị trí trung tâm của trật tự mới.