Trump vô tình trở thành động lực cải cách của Trung Quốc

Biệt danh này mang nhiều tầng ý nghĩa thú vị. Nhìn lại lịch sử, trong thập niên đầu sau khi nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa được thành lập năm 1949, "Kiến Quốc" là cái tên được nhiều bậc phụ huynh lựa chọn đặt cho con cái, với khát vọng chúng sẽ trở thành những công dân yêu nước. Do đó, việc gọi Trump là "Kiến Quốc" ban đầu mang tính châm biếm, nhắm vào những phát ngôn gây tranh cãi của ông trong các cuộc vận động tranh cử sôi nổi. Tuy nhiên, sau chiến thắng của Trump, biệt danh này bỗng mang một sắc thái mới đầy ý nghĩa. Biệt danh này phản ánh một trường phái tư tưởng cho rằng sự trở lại Nhà Trắng của Trump không những không gây hại mà còn có thể mang lại lợi ích cho Trung Quốc. Bởi điều này có thể thúc đẩy Bắc Kinh đẩy nhanh tiến trình cải cách kinh tế - điều mà họ vẫn đang thực hiện một cách chậm chạp.

Trong bối cảnh hiện tại, việc kích thích nhu cầu tiêu dùng nội địa được xem là giải pháp khả thi duy nhất để bù đắp những tổn thất do chính sách thuế quan của Trump gây ra cho hoạt động xuất khẩu - vốn là điểm sáng hiếm hoi trong bức tranh kinh tế ảm đạm của Trung Quốc. Nếu tình hình căng thẳng thương mại leo thang đến mức tệ nhất, dẫn đến việc mất hoàn toàn thị trường xuất khẩu sang Mỹ (hiện chiếm 3% GDP), Bắc Kinh buộc phải tìm cách thúc đẩy chi tiêu trong nước để duy trì mục tiêu tăng trưởng. Và thực tế cho thấy còn nhiều dư địa để cải thiện khi tỷ lệ tiêu dùng cá nhân của Trung Quốc chỉ đạt khoảng 40% GDP, thấp hơn đáng kể so với con số 55% của Nhật Bản và Đức, hay 63% của Brazil.

Đóng góp của tiêu dùng vào tăng trưởng GDP đang suy giảm

Theo phân tích từ Goldman Sachs, nền kinh tế Trung Quốc đang đối mặt với tình trạng suy giảm nghiêm trọng về nhu cầu tiêu dùng nội địa, hệ quả của các đợt phong tỏa trong đại dịch giữa năm 2022. Hiện tại, tốc độ tăng trưởng chỉ đạt khoảng 2.5% - con số này thấp hơn đáng kể so với mục tiêu 5% mà chính phủ đề ra. Thêm vào đó, cuộc khủng hoảng bất động sản kéo dài cùng tỷ lệ thất nghiệp trong giới trẻ ở mức báo động đã khiến người dân Trung Quốc - vốn nổi tiếng cẩn trọng trong chi tiêu - càng thắt chặt hơn nữa việc sử dụng tiền bạc.

Tuy nhiên, những động thái gần đây cho thấy Bắc Kinh đã nhận ra tầm quan trọng của việc hỗ trợ các hộ gia đình. Điều này được thể hiện rõ nét tại Hội nghị công tác kinh tế thường niên vừa qua, khi "thúc đẩy tiêu dùng" được đặt lên vị trí ưu tiên hàng đầu. Các biện pháp cụ thể đã được đề xuất, trong đó nổi bật là việc tăng cường chi trả cho bảo hiểm y tế và lương hưu từ ngân sách nhà nước. Đây được xem là bước chuyển hướng chiến lược so với năm trước, khi xây dựng hệ thống công nghiệp hiện đại còn là mục tiêu tối thượng của Bắc Kinh - một chính sách được cho là đã góp phần gây ra cơn địa chấn trên thị trường chứng khoán đầu năm 2024.

Trong nhiều năm qua, giới chuyên gia kinh tế liên tục đưa ra những cảnh báo về sự cần thiết phải chuyển đổi mô hình kinh tế Trung Quốc, từ bỏ cách thức phát triển dựa vào đầu tư nhưng những khuyến nghị này dường như chưa được lắng nghe. Khi Trump phát động cuộc chiến thương mại năm 2018, phản ứng của Bắc Kinh là phá giá đồng Nhân dân tệ và đẩy mạnh chính sách công nghiệp thông qua việc bơm một lượng tín dụng khổng lồ với lãi suất thấp. Hệ quả của chính sách thái quá này là cuộc đua cạnh tranh khốc liệt về giá giữa các nhà sản xuất pin năng lượng mặt trời và xe điện.

Bước sang năm thứ bảy, những công cụ chính sách truyền thống đã không còn phát huy hiệu quả như trước. Mối lo ngại về làn sóng vốn chảy ra nước ngoài đã thu hẹp đáng kể dư địa điều chỉnh tỷ giá của Bắc Kinh. Trong khi đó, châu Âu và các thị trường mới nổi - những đối tác mà Trung Quốc đang nỗ lực xích lại gần - ngày càng bày tỏ sự quan ngại sâu sắc về nguy cơ Trung Quốc xuất khẩu tình trạng dư thừa công suất sản xuất của mình ra thế giới.

Trung Quốc phá giá đồng Nhân dân tệ năm 2018

Trước viễn cảnh Donald Trump quay trở lại nắm quyền, Chủ tịch Tập Cận Bình đã thực hiện một số biện pháp đáp trả có tính toán, như việc ngừng cung cấp máy bay không người lái cho Hoa Kỳ. Tuy nhiên, điều đáng chú ý là ông vẫn chưa khai thác "vũ khí" tiềm năng mạnh mẽ nhất của mình. Với quy mô dân số khổng lồ hơn 1 tỷ người, cùng khối tài sản tiết kiệm lên đến 148 nghìn tỷ Nhân dân tệ (tương đương 20 nghìn tỷ USD), Trung Quốc hoàn toàn có thể trở thành thị trường tiêu dùng năng động bậc nhất thế giới. Sức hấp dẫn này sẽ thu hút mọi giám đốc điều hành doanh nghiệp, những người sau đó có thể trở thành những nhà vận động hành lang đầy ảnh hưởng tại Washington.

Sau nhiều năm hai nền kinh tế lớn dần tách rời, các đòn bẩy thương lượng của Trump đối với Trung Quốc đã suy yếu đáng kể. Điều này thể hiện qua việc tỷ trọng xuất khẩu của Trung Quốc sang Hoa Kỳ đã giảm từ 20% xuống còn 15% trong vòng một thập kỷ. Tuy nhiên, một Nhà Trắng với thái độ đối đầu vẫn có thể tạo áp lực đủ mạnh, buộc ông Tập phải chuyển hướng chiến lược sang phát triển nội địa thay vì phụ thuộc quá nhiều vào xuất khẩu để duy trì tăng trưởng. Trong tình huống đó, những người có cái nhìn lạc quan có thể xem Trump như một "người yêu nước đích thực của Trung Quốc" - người đã gián tiếp thúc đẩy một chính phủ đang ngần ngại phải đẩy mạnh cải cách kinh tế, từ đó giúp quốc gia này vượt qua được bẫy thu nhập trung bình đầy thách thức.