Tình trạng thiếu hụt nhà ở tại Anh thuộc hàng nghiêm trọng nhất châu Âu, vấn đề này đang càng trầm trọng hơn bởi tăng trưởng đình trệ và chi phí nợ gia tăng. Một dự luật mới về quy hoạch và cơ sở hạ tầng là một bước tiến, nhưng sẽ không đủ để tháo gỡ những rào cản mang tính hệ thống đối với việc xây dựng nhà ở.

Với nhiều người ở Anh, tìm nơi ở là một việc rất khó khăn. Quốc gia này đang thiếu hụt hơn 4 triệu ngôi nhà. Hơn 160,000 trẻ em phải sống trong các cơ sở tạm thời, có rất ít cơ hội ổn định cuộc sống lâu dài. Giá nhà tăng vọt — gấp tám lần thu nhập trung bình ở một số khu vực — đã khiến quyền sở hữu nhà trở thành giấc mơ xa vời với nhiều người. Tình trạng vô gia cư đã đạt mức kỷ lục.

Với nhu cầu cao được đảm bảo, những căn nhà được xây dựng thường không đạt tiêu chuẩn về thiết kế hay chất lượng. Nhà ở tại Anh thuộc hàng nhỏ nhất châu Âu, diện tích thuê tư nhân trung bình chỉ 75 mét vuông (807 feet vuông). Nhiều người phải sống trong những căn nhà xuống cấp. Vào năm 2023, 14% hộ gia đình ở Anh không đáp ứng được tiêu chuẩn nhà ở tối thiểu của chính phủ.

Nguyên nhân gốc rễ đã quá rõ ràng. Hệ thống quy hoạch mang tính tùy ý và thường thiếu nhất quán dễ bị lợi dụng và trục lợi. Việc sử dụng quá mức các khu vực “vành đai xanh” — chiếm tới 88% diện tích đất trong phạm vi có thể đi làm từ London — đã cản trở việc xây dựng và đẩy giá nhà lên cao ở những khu vực có nhu cầu lớn nhất. Các quy định môi trường, dù có ý tốt, lại làm chậm trễ dự án và gia tăng chi phí mà không có lý do thực sự thuyết phục.

Nhiều vấn đề này càng trở nên tồi tệ hơn bởi hệ thống quản lý địa phương của Anh. Các tầng lớp hành chính phân mảnh làm kéo dài thời gian trì hoãn, gia tăng chi phí, chính trị hóa các quyết định và tạo ra các động cơ méo mó. Chẳng hạn, do thiếu quyền tự chủ tài chính, các hội đồng địa phương thường không thể cung cấp cơ sở hạ tầng đầy đủ cho các dự án phát triển quy mô lớn. Nếu việc xây dựng nhà mới giúp nâng cao mức sống, các hội đồng này có thể bị mất nguồn hỗ trợ từ chính phủ trung ương, vốn được phân bổ dựa trên tỷ lệ nghèo.

Chính phủ Công Đảng đã công bố các cải cách nhằm giải quyết những thách thức này, bao gồm các chỉ tiêu xây dựng nhà ở cho hội đồng địa phương và quy hoạch “vành đai xám” nhằm mở rộng quỹ đất xây nhà. Các “quy tắc vàng” mới sẽ ngăn chủ đất cản trở dự án, đồng thời giới hạn quyền của các cơ quan môi trường trong việc trì hoãn dự án với chi phí cao.

Những bước đi này là đáng khích lệ, nhưng xét đến quy mô của vấn đề, các nghị sĩ nên thúc ép chính phủ tư duy lớn hơn.

Cải cách vành đai xanh, đặc biệt xung quanh các thành phố lớn như London và Birmingham, cần tham vọng hơn nhiều. Hiện tại, khoảng 13% lãnh thổ nước Anh vẫn bị coi là ngoài giới hạn phát triển. Điều đó không chỉ làm tăng chi phí nhà ở mà còn kéo dài thời gian đi lại, kìm hãm năng suất và cản trở sự dịch chuyển kinh tế.

Hiện tại, khi đất được tái quy hoạch, chủ đất ở Anh có thể hưởng lợi lớn từ giá trị tăng vọt mà không phải đóng góp tương xứng cho cộng đồng, trong khi chính quyền địa phương lại gánh chi phí xây dựng hạ tầng và dịch vụ công. Điều này tạo ra sự bất công trong phân bổ lợi ích, khiến nhiều địa phương gặp khó khăn trong việc mở rộng khu dân cư. Trong khi đó, các nước như Đức và Pháp đã áp dụng mô hình cho phép chính quyền địa phương thu giữ một phần giá trị gia tăng từ đất tái quy hoạch để tài trợ cho đường sá, trường học và các dịch vụ công, tạo ra sự cân bằng giữa lợi ích tư nhân và lợi ích công. Nếu Anh áp dụng cách tiếp cận này, chính quyền địa phương sẽ có thêm nguồn lực để đầu tư vào hạ tầng mà không phụ thuộc hoàn toàn vào ngân sách trung ương, từ đó thúc đẩy quá trình phát triển nhà ở bền vững hơn.

Cải cách chính quyền địa phương là một quá trình dài hạn, nhưng Anh không thể chờ đợi. Để đẩy nhanh tiến độ xây dựng nhà ở, chính phủ trung ương có thể tận dụng Chính sách Quản lý Phát triển Quốc gia (NDMPs) – một công cụ được giới thiệu vào năm 2022 – để tạo ra những thay đổi mạnh mẽ ở cấp địa phương. Thay vì để từng hội đồng tự quyết, NDMPs có thể được dùng để thúc đẩy phát triển nhà ở đồng bộ trên cả nước, giảm tình trạng trì hoãn do rào cản hành chính. Nhật Bản và New Zealand đã thành công với cách tiếp cận này, sử dụng chính sách quốc gia để tăng mật độ dân cư, mở rộng nhà ở giá rẻ và khai thác hiệu quả quỹ đất chưa sử dụng. Nếu Anh học hỏi mô hình này, chính phủ có thể giảm sự phụ thuộc vào các quyết định cục bộ, tháo gỡ những nút thắt đang kìm hãm nguồn cung nhà ở và đưa thị trường đến gần hơn với nhu cầu thực tế.

Trong nhiều năm, các chính phủ Anh liên tục hứa hẹn giải quyết khủng hoảng nhà ở, nhưng phần lớn chỉ dừng lại ở những biện pháp nửa vời, không đủ để tạo ra thay đổi thực sự. Thủ tướng Keir Starmer, trong chiến lược tăng trưởng của Công Đảng, cam kết sẽ "hỗ trợ những người xây dựng, chứ không phải những kẻ cản trở", ám chỉ việc cần tháo gỡ những rào cản hành chính và lợi ích nhóm đang kìm hãm nguồn cung nhà ở. Nhưng lời hứa thôi là chưa đủ. Nếu chính phủ không hành động quyết liệt hơn để đẩy nhanh tiến độ xây dựng và mở rộng quy hoạch, cuộc khủng hoảng nhà ở sẽ tiếp tục kéo dài, khiến giá nhà tiếp tục leo thang và đẩy nhiều người vào cảnh bấp bênh.