Khi được hỏi về hình ảnh nước Mỹ ngày nay, Rafah, chàng trai 18 tuổi người Hà Lan, chỉ cười nhạt: “Thuế quan đấy. Căng thật.” Cậu và người bạn Chris đang ngồi ở công viên ven sông của thành phố Arnhem, gần cây cầu lịch sử từng là bối cảnh của bộ phim chiến tranh “A Bridge Too Far”, ghi dấu một trong những thất bại cay đắng nhất của quân đội Mỹ - Anh trong Thế chiến II. Hơn 1,400 lính dù Mỹ đã ngã xuống tại đây trong chiến dịch Market Garden. Những tấm bia tưởng niệm vẫn còn hiện diện, rải rác khắp vùng đồng quê phía đông Hà Lan, như minh chứng cho sự hy sinh của quân đội Mỹ vì nền tự do của châu Âu. Thế nhưng, 80 năm sau, khi Donald Trump quay trở lại Nhà Trắng và bước sang ngày thứ 100 trong nhiệm kỳ thứ hai, cảm xúc từng đong đầy lòng biết ơn ấy đã chuyển thành sự cảnh giác sâu sắc. “Chúng tôi từng là đồng minh, là bạn bè. Nhưng giờ thì khác. Trump đã bỏ rơi châu Âu,” Chris nhận xét. “Nó giống như bị phản bội bởi chính người bạn thân. Một khi đã mất niềm tin thì rất khó để khôi phục lại.”

Hà Lan sẽ kỷ niệm ngày Giải phóng vào 5/5 tới – một sự kiện được xem như “ngày Quốc khánh” của họ, tưởng niệm thời khắc các lực lượng đồng minh, đặc biệt là Mỹ, Anh và Canada, giải phóng đất nước khỏi ách phát xít Đức năm 1945. Tuy nhiên, năm nay, không khí lễ hội mang theo một gam màu trầm hơn. Theo khảo sát của Ipsos, tỷ lệ người dân Hà Lan tin tưởng Mỹ sẽ đóng vai trò tích cực trên trường quốc tế đã giảm mạnh, từ 50% vào tháng 10/2024 xuống chỉ còn 20% trong tháng 4/2025 – một mức sụt giảm thể hiện rõ sự đổ vỡ trong cảm xúc giữa hai bờ Đại Tây Dương.

Niềm tin vào vai trò toàn cầu của Mỹ suy giảm mạnh tại châu Âu sau 100 ngày Trump trở lại

Hà Lan không phải là trường hợp cá biệt. Cảm xúc thất vọng đang lan rộng khắp châu Âu, như một hệ quả tất yếu từ chính sách “Nước Mỹ trên hết” được khôi phục dưới thời Trump. Các đời tổng thống Cộng hòa vốn luôn khiến thiện cảm của người châu Âu suy giảm, do chủ trương biệt lập và dân tộc chủ nghĩa mạnh mẽ. Nhưng lần này, sự vỡ mộng không đơn thuần là một phản ứng chính trị. Việc Donald Trump tái đắc cử không còn được nhìn nhận như một tai nạn của hệ thống dân chủ Mỹ, mà là dấu hiệu cho thấy một nước Mỹ đang quay lưng với những giá trị toàn cầu mà châu Âu từng đồng hành. Việc ông áp thuế lên hàng hóa EU, nghi ngờ cam kết với NATO, và để Phó Tổng thống J.D. Vance công khai bày tỏ sự khinh miệt đối với châu Âu, đã khiến các nhà lãnh đạo châu lục này lo ngại rằng nền tảng an ninh và chính trị mà họ từng gắn bó bấy lâu đang bị phá vỡ từ bên trong.

Một bộ phận nhỏ cử tri cánh hữu tại châu Âu có thể vui mừng khi chứng kiến một tổng thống Mỹ chống nhập cư, bài toàn cầu hóa và phản đối chính trị bản sắc. Nhưng phần lớn giới hoạch định chính sách lại cảm thấy bị đặt vào thế tiến thoái lưỡng nan: vừa phải duy trì quan hệ chiến lược với Mỹ, vừa buộc phải giảm phụ thuộc vào một đồng minh ngày càng khó lường. “Sức ép đang đến từ mọi hướng – từ quốc phòng, chính sách thương mại cho đến đàm phán về Ukraine,” Agathe Demarais thuộc Hội đồng Quan hệ Đối ngoại châu Âu nhận định. Đối với nhiều nhà lập pháp tại Brussels, Berlin hay The Hague, việc tách dần khỏi Mỹ đang trở thành một chiến lược phòng ngừa, thay vì sự lựa chọn mang tính biểu tượng.

Tại Đức – quốc gia từng đặt trọn niềm tin vào liên minh xuyên Đại Tây Dương kể từ sau Thế chiến II – cảm giác mất mát thậm chí còn sâu sắc hơn. Nếu phe cánh tả từng dè dặt với ảnh hưởng của Mỹ, thì phe bảo thủ lại xem quan hệ với Washington như kim chỉ nam cho cả nền quốc phòng và ngoại giao. Sự “thức tỉnh” đến một cách cay đắng sau bài phát biểu gây sốc của Phó Tổng thống Vance tại Hội nghị An ninh Munich, nơi ông chỉ trích châu Âu yếu kém và không đáng tin cậy. Ngay sau đó, Thủ tướng Đức Friedrich Merz – thuộc đảng Dân chủ Cơ đốc – tuyên bố tăng cường tự chủ chiến lược cho châu Âu sẽ là ưu tiên quốc gia, đồng thời tháo bỏ các giới hạn ngân sách quốc phòng, mở đường cho một chu kỳ tái vũ trang quy mô lớn. Về phần mình, nghị sĩ Nils Schmid cảnh báo: nước Đức giờ không còn nhìn Mỹ như biểu tượng của dân chủ và pháp quyền, mà là một quốc gia đang nuôi dưỡng các phong trào dân túy, chống lại chính trật tự hiến pháp mà châu Âu theo đuổi.

Tại Hà Lan – nền kinh tế hướng ngoại bậc nhất châu Âu và từng được mệnh danh là “người Mỹ của lục địa già” – sự vỡ mộng càng trở nên trầm trọng. Được xây dựng dựa trên các giá trị tự do, thương mại và tính thực dụng, mối quan hệ Hà Lan – Mỹ từng mang tính chiến lược. Theo Sandra Phlippen, Kinh tế trưởng ngân hàng ABN AMRO, Hà Lan là quốc gia trung gian điển hình trong trật tự toàn cầu do Mỹ dẫn dắt. Nay, khi trật tự đó rạn vỡ, Hà Lan buộc phải đối diện với một câu hỏi gai góc: liệu Mỹ còn là đối tác chiến lược đáng tin cậy?

Một số quốc gia châu Âu khác – đặc biệt là Pháp – lại xem động thái của Mỹ như sự xác nhận cho quan điểm hoài nghi bấy lâu. Tổng thống Emmanuel Macron từ lâu đã kêu gọi “tự chủ chiến lược châu Âu” và từng cảnh báo NATO đang “chết não”. Cả cánh tả lẫn cánh hữu Pháp đều có truyền thống nghi ngờ vai trò của Mỹ. Ngay cả sự nổi lên của các lãnh đạo Công giáo bảo thủ như Vance cũng không khiến cử tri Pháp ngạc nhiên. Một bài báo trên Le Monde thậm chí ví ông Vance như một hậu duệ tư tưởng của Charles Maurras – một nhà lý luận dân tộc cực đoan đầu thế kỷ 20.

Tuy nhiên, sự đồng cảm với nước Mỹ cũng đang suy giảm đáng kể tại Pháp. Khảo sát của IFOP cho thấy 62% người dân Pháp ủng hộ việc tẩy chay hàng hóa Mỹ – một con số gây lo ngại với các tập đoàn đa quốc gia. Dù chưa rõ chiến dịch này sẽ ảnh hưởng thực tế đến các thương hiệu như McDonald’s hay Apple ra sao, nhưng rõ ràng, tình cảm của người dân Pháp với nước Mỹ đang chạm đáy.

Tại Ý – nơi có chính phủ cánh hữu dưới sự lãnh đạo của Giorgia Meloni – sự ủng hộ dành cho Trump mang tính chiến thuật hơn là giá trị lâu dài. Dù bà Meloni chia sẻ nhiều quan điểm với Trump về nhập cư và trật tự xã hội, chuyến thăm Washington gần đây của bà để thuyết phục ông từ bỏ chính sách thuế quan đã thất bại. Theo nhà phân tích Nathalie Tocci, Rome đang rơi vào thế lưỡng nan: về chính trị, họ gần gũi với Trump, nhưng về lợi ích chiến lược, họ vẫn lệ thuộc vào một châu Âu thống nhất mà Trump đang phá vỡ.

Ở Đông Âu – đặc biệt là Ba Lan và Hungary – thiện cảm với Trump còn duy trì phần nào nhờ tâm lý chống Nga và ưa chuộng mô hình lãnh đạo mạnh tay. Ba Lan vẫn đánh giá cao sự hiện diện của quân đội Mỹ, coi đó là lá chắn bảo vệ quốc gia trước mối đe dọa từ phía Đông. Tuy nhiên, ngay cả tại đây, tỷ lệ người dân tin tưởng Mỹ cũng đang giảm rõ rệt, phản ánh nỗi lo lắng rằng một nước Mỹ hướng nội sẽ không còn là chỗ dựa an ninh như trước.

Ukraine – quốc gia đang ở tuyến đầu trong cuộc chiến giữ gìn trật tự quốc tế – có lẽ là nơi cho thấy rõ nhất sự đảo chiều trong hình ảnh nước Mỹ. Theo khảo sát mới nhất, chỉ 24% người dân Ukraine tin Mỹ vẫn ủng hộ họ, trong khi 64% đặt niềm tin vào châu Âu. Đáng chú ý, khi được hỏi liệu “Phương Tây” có còn ủng hộ Ukraine hay không, phần lớn người dân trả lời “có” – nhưng trong tiềm thức của họ, “Phương Tây” giờ đây đã không còn bao gồm Mỹ.

Sau Thế chiến II, liên minh Mỹ - châu Âu từng được định hình không chỉ trên cơ sở lợi ích chiến lược, mà còn là sự đồng cảm văn hóa, sự chia sẻ giá trị và một niềm tin rằng phương Tây là một khối thống nhất. Giờ đây, mối quan hệ ấy đang rạn nứt một cách âm thầm nhưng sâu sắc. “Mỹ không còn là người yêu của chúng tôi nữa,” bà Phlippen thẳng thắn nói. Đó không còn là cảm giác bị phản bội, mà là nỗi mất mát của một tình yêu không thể cứu vãn.