Nhà Trắng luôn khẳng định rằng các khoản thuế mới đang đảo lộn nền kinh tế toàn cầu này là "có đi có lại".

Nhưng sự thật đã rõ: chúng hoàn toàn không có tính chất có đi có lại. Thực tế, chúng chẳng liên quan gì đến thuế mà các nước khác áp đặt lên hàng xuất khẩu của Mỹ. Chúng đơn giản được tính dựa trên thâm hụt thương mại của quốc gia đó với Mỹ, điều chỉnh theo quy mô giao dịch hai bên.

Không ai dự đoán được công thức này - vì không có lý lẽ kinh tế hay đạo đức nào biện minh cho nó. Tuy nhiên, nhìn lại thì đây là hệ quả tự nhiên từ cách hiểu sai lầm của Tổng thống Donald Trump về thương mại toàn cầu. Đáng tiếc, những hiểu lầm này sẽ khiến người tiêu dùng, nhà đầu tư và đối tác của Mỹ phải gánh chịu hậu quả nặng nề.

Giả sử Trump muốn giảm thâm hụt thương mại tổng thể của Mỹ với thế giới xuống còn không. Việc buộc mỗi quốc gia phải cân bằng thương mại với Mỹ - mục tiêu cuối cùng của công thức thuế này - là một cách làm cực kỳ thiếu hiệu quả.

Trên thực tế, cách tính thuế tỷ lệ với thâm hụt thương mại của một nước với Mỹ dường như được thiết kế để khiến người tiêu dùng Mỹ chịu thiệt nhất. Những quốc gia đã cải tổ nền kinh tế để đáp ứng nhu cầu của người Mỹ lại bị mất khả năng cạnh tranh không công bằng. Thuế áp lên họ cao hơn. Họ sẽ bị xem là kém hiệu quả hơn những nền kinh tế khác - những nước đã thất bại suốt hàng thập kỷ trong việc sản xuất sản phẩm người Mỹ muốn với giá họ sẵn sàng trả.

Lấy ví dụ cụ thể: Bangladesh và Ấn Độ. Bangladesh từ lâu đã dựa vào xuất khẩu quần áo sang phương Tây. Kể từ vụ cháy thảm khốc ở một nhà máy cách đây một thập kỷ, họ đã nỗ lực nâng cao tiêu chuẩn lao động; hàng trăm nhà máy dệt may hiệu quả của họ đã dày công học cách sản xuất quần áo hợp xu hướng, chất lượng tốt và giá rẻ hơn bất kỳ nơi nào khác.

Do đó, người Mỹ mua nhiều quần áo từ Bangladesh hơn từ Ấn Độ. Ngành may mặc Ấn Độ kém hiệu quả hơn, với các nhà máy nhỏ không thể đáp ứng đơn hàng lớn và có ít công nhân lành nghề.

Giờ đây thế giới đã bị đảo lộn: Nhờ thất bại trong việc thu hút người mua Mỹ, hàng may mặc Ấn Độ sẽ bị đánh thuế 26% - thấp hơn 11 điểm phần trăm so với mức 37% mà Trump áp lên Bangladesh. Trong ngành này, chỉ cần vài điểm phần trăm lợi nhuận đã đủ khiến các hợp đồng chuyển hướng. Với khoảng cách 11 điểm, các nhà máy kém hiệu quả của Ấn Độ giờ có thể vượt mặt Bangladesh - cũng như Việt Nam và Campuchia - mà không cần cố gắng. Đây là tin vui cho người Ấn Độ - và chính xác là kiểu phi lý mà nhiều nhà hoạch định chính sách ở New Delhi mong đợi từ "Đồng thuận Washington Mới".

Mặc dù hàng may mặc Ấn Độ giờ có thể rẻ hơn Bangladesh, nhưng các nhà máy ở Mỹ vẫn không thể cạnh tranh với cả hai. Chênh lệch chi phí giữa Ấn Độ và Bangladesh có thể là 10%, một khoảng cách không thể vượt qua trong ngành này. Nhưng chênh lệch giữa Bangladesh và Mỹ còn lớn hơn nhiều. Áo sơ mi sản xuất tại Mỹ có thể đắt gấp hai hoặc ba lần.

Tạm quên chuyện công bằng. Đúng, Việt Nam đã đặt cược cả thế hệ vào tình hữu nghị và hội nhập với một đất nước từng ném bom làng mạc của họ trong quá khứ. Và đúng, chỉ trong một buổi chiều, canh bạc đó đã bị chứng minh là một sai lầm quốc gia nghiêm trọng. Nhưng không ai trong Nhà Trắng quan tâm đến điều đó.

Trump đã cố tình nhắm vào chính cử tri của mình với những khoản thuế này. Một mức thuế đồng đều sẽ làm giảm phúc lợi người tiêu dùng, tăng giá cho tất cả. Nhưng ít nhất nó sẽ tạm thời giữ được chuỗi cung ứng đã phát triển qua hàng thập kỷ để phục vụ nước Mỹ.

Và Trump tin về sự phục hưng ngành sản xuất sau bức tường thuế quan, thì thuế đồng đều là cách duy nhất có thể hiệu quả. Một mức thuế cố định 20% sẽ đưa ra mục tiêu rõ ràng cho các nhà đầu tư tiềm năng vào ngành may mặc Mỹ: Giảm chi phí xuống trong phạm vi 20% so với Bangladesh là thành công. Và trong khi chờ sản xuất Mỹ đạt mục tiêu đó, người Mỹ vẫn được hưởng lợi từ năng lực và chuyên môn hiện có của các nước khác.

Thay vào đó, những khoản thuế tỷ lệ này - không phải có đi có lại - sẽ buộc người tiêu dùng Mỹ phải mua hàng kém chất lượng từ nước ngoài, không chỉ đơn thuần là hàng đắt hơn. Hàng hóa chất lượng kém, giá cao từ Ấn Độ hoặc Colombia (thuế 10%, thấp hơn Bangladesh 27 điểm phần trăm) sẽ đột nhiên xuất hiện tràn ngập trong các cửa hàng Mỹ.

Không có việc làm mới nào được tạo ra. Ngay cả trong kịch bản lạc quan nhất, đầu tư cũng không thể quay lại các nhà máy may mặc Mỹ lúc này. Trump đã đẩy mục tiêu giá thành mà ngành sản xuất Mỹ phải đạt được để có lợi nhuận trở nên vừa cao vừa khó lường.

Khi Bangladesh phải đối mặt với chi phí cao hơn tất cả đối thủ, các nhà đầu tư không thể dựa vào kinh nghiệm thị trường nữa. Thay vào đó, họ phải tính toán giá thành của áo thun Ấn Độ - vốn trước đây bị loại khỏi cuộc chơi bởi các nhà máy Bangladesh - sẽ là bao nhiêu nếu sản xuất chuyển từ Bangladesh sang đó. Họ phải làm vậy với từng đối thủ tiềm năng và xem xét lại hàng năm tùy thuộc vào nước nào thu hút được đầu tư nâng cao năng suất trong thế giới hậu thuế tỷ lệ.

Thực tế, các khoản thuế của Trump được thiết kế để tạo ra tối đa sự bất ổn. Nhiều người hy vọng chúng chỉ tạo một cú sốc giá duy nhất, và đợt tăng lạm phát sẽ chỉ "tạm thời". Nhưng công thức thuế này gần như chắc chắn tạo ra sự bất ổn kéo dài và lạm phát dai dẳng.

Những hạn chế thương mại này không chỉ đi ngược lại lý thuyết kinh tế, mà còn chống lại 20 năm kinh nghiệm của thị trường. Kinh nghiệm này đã chỉ ra rằng Việt Nam không chỉ rẻ hơn Mỹ mà còn hiệu quả hơn Indonesia. Đối với cử tri của Trump, các khoản thuế này đã tạo ra những hậu quả tồi tệ nhất có thể.