Chào mừng đến với kỷ nguyên mới của địa kinh tế

Cuối tuần trước tại Washington, gần Nhà Trắng, hàng chục nhà kinh tế học từ các trường đại học và các tổ chức như IMF đã tập trung để thảo luận về tình hình “địa kinh tế”.

"Địa kinh tế" nghe rất lạ tai vì cho đến gần đây, từ này ít được sử dụng, vì nó có vẻ mâu thuẫn với các chuẩn mực hiện đại.

Đó là bởi vì cụm từ này mô tả cách các chính phủ có thể sử dụng các chính sách kinh tế và tài chính để tham gia vào các cuộc chơi quyền lực. Nhưng trong khuôn khổ trí tuệ thị trường tự do của thế kỷ 20 — khuôn khổ mà hầu hết các chuyên gia phương Tây đã xây dựng sự nghiệp của mình — người ta thường cho rằng lợi ích kinh tế hợp lý là yếu tố chi phối, chứ không phải chính trị bẩn thỉu. Chính trị dường như là hệ quả của kinh tế, chứ không phải ngược lại.

Không còn nữa. Cuộc chiến thương mại do Tổng thống Mỹ Donald Trump phát động đã gây sốc cho nhiều nhà đầu tư, vì nó dường như quá phi lý theo các tiêu chuẩn của kinh tế học tân tự do. Nhưng dù “hợp lý” hay không, nó phản ánh sự chuyển đổi sang một thế giới mà kinh tế đã nhường chỗ cho các cuộc chơi chính trị, không chỉ ở Mỹ mà còn ở nhiều nơi khác nữa.

Vì vậy, các trường đại học như John Hopkins, Dartmouth, Kiel và Stanford đang tìm cách mở rộng các môn và khóa học về “địa kinh tế” của họ, cùng với các tổ chức như IMF, Viện Milken và Viện Atlantic. Và Dane Alivarius, cựu quan chức Bộ Tài chính Mỹ, hiện cũng đang kêu gọi các công ty tạo ra một vai trò mới là “CGO” — hay giám đốc địa chính trị — “để định hướng trong ranh giới ngày càng mờ nhạt giữa thương mại và nghệ thuật điều hành nhà nước” nơi “các trọng tài [tức là các chính phủ] đã thay đổi luật chơi”.

Vẫn chưa rõ liệu các công ty có thực sự áp dụng ý tưởng đó hay không. Nhưng trong khi chờ đợi, các nhà đầu tư và lãnh đạo doanh nghiệp nên lưu ý năm điểm chính về cuộc tranh luận địa kinh tế này.

Thứ nhất, hiện tượng này không đơn giản chỉ là về một người (Trump), mà đánh dấu một bước ngoặt lớn hơn nhiều trong tinh thần thời đại trí tuệ — một loại mà chúng ta đã thấy vài lần trước đây.

Một sự thay đổi như vậy đã xảy ra chỉ hơn một thế kỷ trước, khi tầm nhìn tư bản chủ nghĩa toàn cầu, đế quốc thống trị trước Thế chiến thứ nhất bị thay thế bởi các chính sách dân tộc, bảo hộ. Một sự thay đổi khác đến sau Thế chiến thứ hai, khi kinh tế học Keynes chiếm ưu thế. Sau đó, vào những năm 1980, các ý tưởng tân tự do thị trường tự do đã thay thế thị trường tự do cổ điển được lý giải đơn giản bởi cung và cầu.

Hiện chu kỳ tư tưởng đã hoàn thành vòng tròn khép kín hướng tới chủ nghĩa bảo hộ dân tộc, do đó phù hợp với một mô hình lịch sử cụ thể mà ít người ngờ đến.

Thứ hai, một khía cạnh quan trọng của sự thay đổi tinh thần thời đại này là các chính phủ không còn “chỉ” tập trung vào sự thịnh vượng tuyệt đối của đất nước họ, mà còn vào vị thế của họ nữa. Sự phân biệt này có vẻ nhỏ nhặt, nhưng nó có ý nghĩa sâu sắc.

Đó là bởi vì tư duy "hỗ trợ hợp tác thương mại là tối đa hóa lợi ích" sẽ tan vỡ “nếu sự cạnh tranh gây thiệt thòi cho đất nước mình”. Lời lẽ giận dữ của Trump về việc Mỹ bị các đối thủ “lừa đảo”, nói cách khác, phản ánh một sự thay đổi tư duy lớn.

Thứ ba, một yếu tố (rõ ràng) đằng sau sự cạnh tranh này là Trung Quốc hiện đang thách thức sự thống trị hiện tại của Mỹ. Mô hình này thường được thấy trước đây, như Ray Dalio, nhân vật lỗi lạc trong lĩnh vực quỹ phòng hộ, ghi nhận trong một cuốn sách sắp xuất bản đầy tính khiêu khích. Các nhà đầu tư cũng nên lưu ý rằng Dalio gợi ý rằng những xung đột như vậy hiếm khi được giải quyết nhanh chóng hoặc suôn sẻ — đặc biệt là khi có liên quan đến chu kỳ nợ.

Thứ tư, khi Mỹ và Trung Quốc áp dụng các chiến lược địa kinh tế, các quốc gia khác cũng làm theo để đáp trả. Chỉ cần nhìn vào cách Ngân hàng Trung ương Châu Âu đang chạy đua phát triển đồng euro kỹ thuật số, Ả Rập Xê Út đang phát triển hệ thống công nghệ riêng của mình, hoặc Nhật Bản đang sử dụng lượng trái phiếu kho bạc nắm giữ làm “con bài” trong các cuộc đàm phán thương mại. Điều đó có nghĩa là công nghệ, thương mại, tài chính và các chính sách quân sự đang hòa quyện theo một cách chưa từng thấy trong kỷ nguyên tân tự do.

Thứ năm và cuối cùng, chính sách công nghiệp đã trở lại. Điều này bắt đầu ở Mỹ dưới thời Tổng thống Joe Biden. Nhưng Trump đang tăng cường, với thuế quan. Để hiểu điều này, hãy xem một cuốn sách mới đáng chú ý có tên Chính sách Công nghiệp cho Hoa Kỳ của Marc Fasteau và Ian Fletcher, hai nhà kinh tế được những người ủng hộ Maga yêu thích. Họ ủng hộ thuế quan nhưng cũng nhấn mạnh sự cần thiết của các chính sách công nghiệp khác, dẫn chứng Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc và Đức là những ví dụ đáng học hỏi.

Không rõ liệu Trump có làm theo lời khuyên của họ hay không. Nhưng điều rõ ràng là ngày càng có sự chấp nhận ở Mỹ rằng chính phủ nên định hình thương mại vì lợi ích quốc gia. Điều này chắc chắn sẽ thúc đẩy các khu vực như Châu Âu làm theo.

Tất cả những điều này sẽ làm kinh hoàng nhiều nhà quan sát, đặc biệt là những người lớn lên trong kỷ nguyên tân tự do đó. Nhưng đừng hy vọng chu kỳ tư tưởng sẽ sớm quay đầu — ngay cả khi Mỹ nhượng bộ trong một vài thỏa thuận thương mại, như Dan Ivascyn của Pimco lưu ý, tình yêu thuế quan của Trump rất sâu sắc. Dù tốt hay xấu, tất cả chúng ta đều cần học cách định hướng trong địa kinh tế. Chúng ta không thể chỉ nhắm mắt làm ngơ và ước là nó không tồn tại.

gillian.tett@ft.com