Cội nguồn của cục diện địa chính trị bất ổn hiện nay, đặc biệt là những cuộc xung đột khốc liệt ở châu Âu, Trung Đông và mối quan hệ "hòa bình lạnh" với Trung Quốc, bắt nguồn từ nhiều nguồn gốc sâu xa: từ những quyết sách của các cường quốc, biến động của thị trường quốc tế, cho đến những lựa chọn chính trị nội bộ. Nhiệm kỳ thứ hai của chính quyền Trump đã thể hiện quyết tâm mạnh mẽ trong việc sửa chữa những gì họ nhận định là sai lầm trong chính sách và hậu quả của chính quyền Biden.

Mặc dù vị Tổng thống thứ 47 đang nỗ lực mở rộng các phương án cho cả Mỹ và các đối tác đàm phán, từ đồng minh đến đối thủ, thông qua các biện pháp khuyến khích, nhưng những lựa chọn này vẫn bị chi phối bởi những thực tế khắc nghiệt và những quyết định đầy thách thức.

Đứng đầu trong danh sách các thách thức là cuộc cạnh tranh toàn diện với Trung Quốc trên ba mặt trận: thương mại, công nghệ và quân sự. Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Tập Cận Bình đã phát động chiến lược "Cú sốc Trung Quốc 2.0" trên phạm vi toàn cầu, nhằm giải quyết vấn đề dư thừa công suất sản xuất. Động thái này đã gây ra những biến dạng nghiêm trọng trong cán cân thương mại và thách thức trắng trợn Tổ chức Thương mại Thế giới suốt hơn hai thập kỷ mà không phải chịu hậu quả đáng kể nào.

Cuộc đua công nghệ nhằm thống lĩnh nền kinh tế toàn cầu thế kỷ XXI đang diễn ra vô cùng gay gắt. Tổng thống Biden đã mở rộng các biện pháp trừng phạt từ thời Trump, ngăn chặn Trung Quốc tiếp cận trực tiếp với các chip bán dẫn tiên tiến - yếu tố then chốt trong việc phát triển trí tuệ nhân tạo, trung tâm dữ liệu và điện toán lượng tử. Đáp lại, Bắc Kinh đang đổ nguồn vốn khổng lồ vào các công ty công nghệ nội địa nhằm vượt mặt đối thủ phương Tây. Đồng thời, họ cũng đang gia tăng sức ép lên Đài Loan thông qua các cuộc tập trận quân sự chưa từng có tiền lệ trên không và trên biển, dường như đang chuẩn bị cho kịch bản phong tỏa và chiếm đóng hòn đảo này. Nếu kịch bản này xảy ra, thiệt hại kinh tế toàn cầu có thể lên đến 5 nghìn tỷ USD, tương đương 5% GDP toàn cầu.

Cuộc chiến tranh Nga - Ukraine đã bước sang năm thứ tư, với số lượng thương vong không ngừng gia tăng khi cả nhà lãnh đạo Vladimir Putin và Volodymyr Zelenskyy đều kiên định với các điều kiện đàm phán của mình.

Mặc dù các lệnh trừng phạt do Mỹ khởi xướng đã gây tổn thất đáng kể cho nền kinh tế Nga, Tổng thống Putin đã rút ra bài học từ những quốc gia từng bị Washington trừng phạt như Triều Tiên, Iran, Cuba và Venezuela. Ông Putin đã khéo léo tích hợp các biện pháp đối phó vào nền kinh tế Nga, đặc biệt là việc chuyển hướng thương mại sang Trung Quốc, Ấn Độ và nhiều quốc gia phương Nam - những nơi đang khao khát nguồn tài nguyên thiên nhiên, hàng hóa và vũ khí quân sự giá trị của Nga.

Những nỗ lực hòa bình của ông Trump nhiều khả năng sẽ vấp phải làn sóng phản đối từ NATO, đặc biệt là từ các đồng minh Đông và Trung Âu - những quốc gia láng giềng với Ukraine và đang lo ngại về cam kết bảo vệ của Mỹ. Điều này đặt ra một câu hỏi rằng liệu Washington có thực sự sẵn sàng đánh đổi sự an toàn của những thành phố Mỹ để bảo vệ các đô thị châu Âu trong suốt hành trình ba thập kỷ mở rộng NATO.

Israel đã viết lại "bản đồ an ninh" Trung Đông sau khi giáng đòn tàn khốc vào Hamas và Hezbollah, tạo điều kiện cho sự sụp đổ của chính quyền Syria, đồng thời phô diễn khả năng tấn công vào hầu hết các cơ sở mặt đất của Iran.

Ông Trump có thể phải đối mặt với quyết định then chốt về chương trình làm giàu uranium đang được Tehran đẩy nhanh, trong trường hợp Lãnh tụ Tối cao hoặc người kế vị sắp tới quyết định vượt qua ngưỡng vũ khí hạt nhân. Tình hình càng trở nên phức tạp khi Syria sau khi IS bị đánh bại dưới thời Trump năm 2018, đã rơi vào tay các nhóm Hồi giáo cực đoan. Đặc biệt, sự ảnh hưởng quá mức của Thổ Nhĩ Kỳ - một đồng minh NATO - tại Damascus đã khiến họ ngày càng táo bạo trong các cuộc tấn công nhắm vào đồng minh của Mỹ tại vùng người Kurd ở Đông Syria.

Lực lượng dân quân Houthi được Iran hậu thuẫn đang kiểm soát Yemen và liên tục gây gián đoạn hoạt động hàng hải qua Biển Đỏ, công khai thách thức hệ thống thương mại quốc tế do Mỹ dẫn dắt. Những diễn biến này chắc chắn sẽ khiến Nhà Trắng dưới thời Trump bất bình, bởi các nền kinh tế NATO mặc dù là những đối tượng chịu thiệt hại nặng nề nhất lại tỏ ra "bất lực" trước tình hình.

Tại Tây bán cầu, ông Trump đang tập trung định hướng lại bộ máy an ninh quốc gia vào ba mục tiêu cốt lõi: bảo vệ biên giới Mỹ, chấm dứt làn sóng nhập cư trái phép, và kiên quyết trục xuất những phần tử tội phạm nước ngoài cùng các đối tượng gây hại cho công dân Mỹ. Ông sẽ xem xét lại các hiệp định thương mại với Canada và Mexico - quốc gia ngày càng bị Trung Quốc lợi dụng làm "cửa sau" để lách thuế quan của Mỹ. Mục tiêu của ông là bảo vệ các tuyến hàng hải hiện có ở Panama, đồng thời tìm kiếm các tuyến mới và khai thác tài nguyên ở Greenland - một "viên ngọc địa chính trị" trong khu vực Bắc Cực đang ngày càng thu hút sự chú ý của cả Nga và Trung Quốc.

Chính sách thực thi pháp luật cứng rắn đã biến El Salvador từ "thủ đô tội phạm" của thế giới thành một trong những quốc gia an toàn nhất. Song song đó, các chính sách kinh tế táo bạo của Argentina đang báo hiệu khả năng trở lại quỹ đạo bình thường về tài chính và tiền tệ. Cả hai mô hình này có thể trở thành khuôn mẫu cho các chính sách nội địa của Trump nhằm kiểm soát tội phạm và kìm hãm chi tiêu chính phủ đang vượt tầm kiểm soát. Chính quyền nhiều khả năng sẽ tiếp tục chính sách cô lập đối với bộ ba Cuba, Nicaragua và Venezuela - những quốc gia đã mở cửa đón tàu Nga và gia nhập mạng lưới cơ sở hạ tầng "Vành đai và Con đường" đầy tính chất "cướp đoạt" của Trung Quốc.

Ông Trump thể hiện quyết tâm không lay chuyển trong việc thúc đẩy sản xuất dầu mỏ và khí đốt tự nhiên của Mỹ nhằm phục vụ xuất khẩu toàn cầu. Ông cũng sẽ nỗ lực đảo ngược các hạn chế nghiêm ngặt mà chính quyền Biden đã áp đặt trong giai đoạn chuyển tiếp này đối với hoạt động sản xuất dầu khí mới trên diện tích khổng lồ 625 triệu mẫu Anh vùng biển và ngoài khơi của Mỹ.

Cuộc cách mạng năng lượng đang hiện hữu khi nhu cầu điện năng cho các ngành công nghiệp "khát điện" trong nước như trí tuệ nhân tạo, trung tâm dữ liệu và các lĩnh vực khác ngày một tăng cao. Điều này đang mở ra một kỷ nguyên phục hưng cho năng lượng hạt nhân - nguồn năng lượng hiệu quả bậc nhất xét về mật độ công suất và diện tích sử dụng. Chiến lược của Trump bao gồm: đẩy mạnh khai thác dầu mỏ, khí đốt và than đá ở quy mô chưa từng có để cung cấp năng lượng cho nền kinh tế Mỹ, tối ưu hóa doanh thu xuất khẩu, đồng thời "cứu vãn" tiến trình mất công nghiệp hóa của các đồng minh bằng nguồn năng lượng giá rẻ. Song song đó là phát triển năng lượng hạt nhân sạch và ổn định - nguồn điện thiết yếu cho các "gã khổng lồ" công nghệ như Meta, Oracle, Amazon, Microsoft, Google trong cuộc đua dẫn dắt nền kinh tế số toàn cầu.

Tuy nhiên, con đường phía trước của ông Trump chắc chắn sẽ gặp nhiều khó khăn và thách thức trong việc hiện thực hóa các chính sách ưu tiên của mình.

Gánh nặng trả lãi nợ liên bang đã vượt xa chi tiêu quốc phòng hàng năm trong tương lai gần, cộng thêm cam kết giữ nguyên chương trình An sinh Xã hội và Medicare trong chiến dịch tranh cử của ông Trump, khiến nhiệm vụ tái thiết quân đội Mỹ và tăng cường sức mạnh răn đe toàn cầu trở nên khó khăn gấp bội so với nhiệm kỳ đầu.

Ba thập kỷ độc tôn về sức mạnh quân sự của Mỹ đang dần khép lại. Ủy ban Chiến lược Quốc phòng nhận định: "Những thách thức mà Hoa Kỳ đang đối mặt là nghiêm trọng và căng thẳng nhất kể từ năm 1945, với nguy cơ hiện hữu của một cuộc chiến tranh quy mô lớn trong tương lai gần."

Theo đánh giá của Ủy ban, Trung Quốc đã vượt mặt Mỹ trong nhiều lĩnh vực quân sự quan trọng như đóng tàu và sản xuất máy bay không người lái. Sau hai thập kỷ đầu tư mạnh mẽ, Bắc Kinh đã phần nào vô hiệu hóa ưu thế quân sự của Mỹ tại khu vực Tây Thái Bình Dương. Trong khi Trung Quốc duy trì mức tăng chi tiêu quốc phòng ấn tượng 7% mỗi năm, Moscow cũng đang dồn 6% GDP để tái thiết lực lượng vũ trang. Cả hai cường quốc này đều không ngừng nâng cấp tiềm lực chiến lược, không gian và mạng vốn đã đáng gờm. Nếu Trump kiên định với yêu cầu các thành viên NATO chi 5% GDP cho quốc phòng, ngân sách quân sự hàng năm của Mỹ sẽ cần tăng vọt từ 841 tỷ USD (năm tài khóa 2024) lên tới 1.2 nghìn tỷ USD.

Đứng trước những thách thức nghiêm trọng này, nền tảng kinh tế, chính trị, quân sự, công nghệ, xã hội và hiến pháp của Hoa Kỳ vẫn là "pháo đài" vững chắc nhất toàn cầu. Tuy nhiên, đất nước đang khẩn thiết cần một tầm nhìn sáng suốt và trí tuệ phi thường từ tất cả các nhà lãnh đạo, từ Tổng thống đắc cử Trump cho đến mỗi công dân Mỹ.Trước mắt chúng ta là thời đại của những quyết định mang tầm lịch sử, những thử thách khắc nghiệt và những sự đánh đổi cân não. Tất cả đều nhằm vực dậy sức mạnh quốc gia và ngăn chặn nguy cơ suy thoái trên bàn cờ địa chính trị toàn cầu khi vị tân Tổng thống bước vào Nhà Trắng ngày 20/1.