Liệu cuộc chiến thuế quan của Trump đang vô tình trở thành đòn bẩy cho bước tiến công nghệ của Trung Quốc?

Chính sách thuế quan khắc nghiệt của Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump có thể gây tổn thương kinh tế nghiêm trọng cho Trung Quốc, nhưng đồng thời cũng có thể kích hoạt một làn sóng phát triển công nghệ mới không phải bằng thiết kế có chủ ý mà bằng áp lực sinh tồn. Mặc dù thách thức kinh tế cấp bách nhất của Trung Quốc vẫn đến từ bên trong, mức thuế 125% của Hoa Kỳ đã tạo cho Bắc Kinh một động lực rõ ràng để hành động quyết liệt hơn thông qua kích thích kinh tế, trợ cấp chiến lược, mài sắc bản năng sinh tồn và đẩy mạnh nỗ lực giành ưu thế công nghệ. Nếu mục đích của Washington là kiềm chế sự trỗi dậy của Trung Quốc, họ đang đi theo một hướng hoàn toàn sai lầm.

Thuế quan không chỉ thay đổi dòng chảy thương mại mà còn định hướng lại nguồn lực và cải tổ cấu trúc công nghiệp. Nếu thực sự mong muốn kiềm chế sự phát triển công nghệ của Trung Quốc, Tổng thống Trump lẽ ra phải duy trì mức thuế thấp đối với phần lớn hàng xuất khẩu Trung Quốc sang Hoa Kỳ, buộc quốc gia này gắn liền với lĩnh vực sản xuất cơ bản có biên lợi nhuận thấp. Ông cũng sẽ thúc đẩy xuất khẩu công nghệ cao sang Trung Quốc nhằm bảo đảm sự tiến bộ trong các lĩnh vực công nghệ tiên tiến của quốc gia này bị trì trệ. Nhưng điều đang diễn ra lại hoàn toàn ngược lại. Một cách nghịch lý, cũng như "cú sốc Trung Quốc" đã đẩy Hoa Kỳ ra khỏi lĩnh vực sản xuất giá trị thấp, "cú sốc Trump" lại đang thúc đẩy Trung Quốc phân bổ nguồn lực vào công nghệ tiên tiến, giá trị cao, cạnh tranh trực tiếp với Hoa Kỳ.

Bắc Kinh đã rút ra bài học quan trọng rằng đổi mới sáng tạo và làm chủ công nghệ cốt lõi chính là lá chắn bền vững duy nhất trước các đòn thuế quan. Những doanh nghiệp sở hữu công nghệ độc quyền như Huawei và BYD được bảo vệ tốt hơn trước thuế quan và những biến động trong chuỗi cung ứng. Trung Quốc đang hướng tới một mô hình chuỗi cung ứng công nghệ mới với ba trụ cột chính là sản xuất theo khu vực, chủ quyền công nghệ và dự phòng chuỗi cung ứng toàn cầu.

Chưa bao giờ công nghệ và đổi mới sáng tạo lại chiếm vị trí trung tâm trong chương trình nghị sự quốc gia của Trung Quốc như hiện nay. Chiến lược "AI+" đang nhằm tích hợp trí tuệ nhân tạo vào mọi lĩnh vực khả thi. DeepSeek, nhà phát triển mô hình AI chi phí thấp, dù ra đời trong hoàn cảnh khó khăn nhưng hiện đã vươn tầm toàn cầu. Năm 2019, một quỹ "công nghệ then chốt" trị giá 200 tỷ Nhân dân tệ được thành lập với mục tiêu bảo đảm 70% thay thế nội địa trong các lĩnh vực quan trọng trong vòng ba năm. Trung Quốc đang mạnh tay đầu tư vào công nghệ điện toán lượng tử quang học, phát triển mạng lưới vệ tinh tầm thấp để cạnh tranh với Starlink của Elon Musk và đặt nền móng cho ngành không gian thương mại. Quốc gia này cũng đang theo đuổi những đột phá trong lĩnh vực thiết bị sản xuất chip và giữ vị thế dẫn đầu toàn cầu về mật độ robot trong nhà máy.

Trong khi Trung Quốc từng nghiêng về các chính sách do nhà nước chủ trương, làn sóng thuế quan đang kéo quốc gia này trở lại với nền tảng kinh tế căn bản. Cuộc chiến thương mại đang tạo ra một cuộc tái thiết, khẳng định lại tầm quan trọng của tăng trưởng và sức mạnh cạnh tranh. Sự hỗ trợ dành cho khu vực tư nhân đang cho thấy dấu hiệu phục hồi rõ rệt. Các biện pháp giảm thuế và chính sách thân thiện với doanh nghiệp đang dần quay trở lại.

Các hạn chế công nghệ thường mang lại những hậu quả ngoài dự đoán. Thay vì làm đình trệ sự phát triển, những hạn chế này lại thúc đẩy nhu cầu phát triển nội địa. Lĩnh vực bán dẫn là một ví dụ điển hình khi Trung Quốc tiêu thụ một phần ba sản lượng chip toàn cầu và từng phụ thuộc rất nhiều vào các nhà cung cấp Hoa Kỳ. Các lệnh trừng phạt không làm giảm nhu cầu đó mà chỉ chuyển hướng nguồn cung. Hiện nay, các công ty nội địa như SMIC đang ghi nhận doanh thu kỷ lục và tăng cường đầu tư vào hoạt động nghiên cứu phát triển.

Theo triết lý kinh doanh Trung Quốc, những doanh nghiệp xuất sắc không bao giờ "nằm im" mà luôn biết thích nghi với hoàn cảnh. Làn sóng đầu tiên của các biện pháp trừng phạt từ chính quyền Trump đã thúc đẩy mạnh mẽ xu hướng toàn cầu hóa trong các doanh nghiệp. Các công ty Trung Quốc đã nhanh chóng chuyển dịch cơ sở sản xuất, thâm nhập thị trường mới và điều chỉnh mô hình kinh doanh. Transsion, doanh nghiệp niêm yết tại sàn Thâm Quyến, hiện đã chiếm lĩnh 51% thị phần điện thoại thông minh tại châu Phi. Trong khi đó, Xiaomi đạt tới 75% doanh thu từ thị trường quốc tế. Thuế quan tăng cao cũng thúc đẩy quá trình chuyển đổi nhanh chóng sang chuỗi cung ứng kỹ thuật số, thương mại dịch vụ và hạ tầng đám mây, những lĩnh vực phù hợp với thế mạnh của Trung Quốc trong công nghệ số, trí tuệ nhân tạo và thương mại điện tử. Mặc dù vẫn giữ vững vị thế cường quốc sản xuất, Trung Quốc mới chỉ chiếm chưa đến 6% thương mại dịch vụ toàn cầu, mở ra tiềm năng phát triển rộng lớn khi ngành này tăng trưởng vượt bậc so với thương mại hàng hóa.

Lịch sử đã nhiều lần chứng kiến quy luật này. Khi Napoleon cố gắng bóp nghẹt thương mại của Anh thông qua Hệ thống Lục địa, Anh quốc đã chuyển hướng sang thị trường châu Á, châu Phi và châu Mỹ, đồng thời đẩy mạnh công nghiệp hóa và cơ giới hóa. Chi phí gia tăng cùng áp lực về tiền lương đã trở thành động lực phát minh ra động cơ hơi nước, phát triển nhà máy dệt và tăng cường sức mạnh hải quân.

Hoa Kỳ có thể đang lặp lại sai lầm lịch sử này. Nếu thực sự mong muốn làm nước Mỹ vĩ đại trở lại, Tổng thống Trump không nên lo ngại một Trung Quốc thịnh vượng mà nên cảnh giác trước một Trung Quốc bị dồn vào thế phải đổi mới để sinh tồn.