Một nguyên lý phổ biến trong các cuộc chiến thương mại là: cách đáp trả tốt nhất chính là… không đáp trả.

Suy cho cùng, những xung đột này vốn dĩ đã phản tác dụng ngay từ đầu. Việc tăng thuế nhập khẩu chỉ khiến chi phí cho người tiêu dùng nội địa cao hơn, làm lu mờ mọi lợi ích mà các nhà sản xuất trong nước có thể nhận được từ mức giá tăng nhờ thay đổi hành vi tiêu dùng. Giải pháp lý tưởng nhất là đứng ngoài cuộc chơi tự gây tổn hại kinh tế này, dù có bị khiêu khích đến mức nào.

Điều đó đúng với hầu hết các nền kinh tế – nhưng Trung Quốc có thể là một ngoại lệ hiếm hoi. Nước này vừa qua đã công bố mức thuế nhập khẩu 34% đối với toàn bộ hàng hóa Mỹ, nhằm đáp trả làn sóng áp thuế mới của cựu Tổng thống Donald Trump hôm thứ Tư tuần trước. Lý do là bởi Trung Quốc – quốc gia có nền sản xuất lớn nhất thế giới – đã dành hàng thập kỷ xây dựng một cấu trúc kinh tế đủ sức “miễn nhiễm” với những tác động ngược từ chính các hành vi thương mại của mình.

Phần lớn hàng hóa Trung Quốc xuất khẩu sang Mỹ là hàng tiêu dùng

Hãy xem xét các mặt hàng chủ lực mà hai quốc gia trao đổi với nhau. Những mặt hàng Mỹ nhập khẩu từ Trung Quốc chủ yếu là sản phẩm bạn có thể dễ dàng tìm thấy tại Walmart, trung tâm thương mại hay Amazon: điện thoại thông minh, máy tính, máy chơi game, đồ nội thất, đồ chơi và quần áo. Nếu Trump áp thuế lên đến 54% đối với các mặt hàng này, người tiêu dùng Mỹ chắc chắn sẽ cảm nhận được ngay.

Ở chiều ngược lại, dòng chảy thương mại hoàn toàn khác biệt. Phần lớn hàng Trung Quốc nhập khẩu từ Mỹ là các nguyên vật liệu trung gian phục vụ sản xuất – những mặt hàng mà người tiêu dùng phổ thông gần như không tiếp cận được – chẳng hạn khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG), dầu thô, chip bán dẫn và thiết bị sản xuất chip, động cơ máy bay và nhựa. Ngoại lệ duy nhất có lẽ là ô tô – và với vị thế cạnh tranh bấp bênh của ngành xe Mỹ tại Trung Quốc, việc các thương hiệu như Buick, Chevrolet hay Ford bị “xóa sổ” khỏi thị trường đại lục gần như là một kết cục đã được an bài.

Trung Quốc chủ yếu nhập khẩu đầu vào công nghiệp trung gian từ Mỹ

Một điểm quan trọng thể hiện qua biểu đồ là sự chênh lệch về tỷ trọng các cột màu trắng, xám và xanh dương. Trung Quốc có vai trò chi phối khá lớn trong tổng giá trị hàng hóa nhập khẩu của Mỹ, khiến người tiêu dùng nước này khó tìm được nguồn thay thế. Ngược lại, Mỹ chỉ là nhà cung cấp nhỏ cho Trung Quốc ở hầu hết các nhóm hàng chủ lực – ngoại trừ động cơ phản lực và phần nào là đậu nành. Trong khi đó, Trung Quốc lại sở hữu mạng lưới thị trường xuất khẩu đa dạng, đủ khả năng bù đắp nếu thị trường Mỹ bị đóng cửa – điều thể hiện rõ qua các cột màu xanh dương lớn hơn trong biểu đồ đầu tiên.

Đây là điều cần đặc biệt quan tâm khi đánh giá khả năng theo đuổi một cuộc chiến thương mại lâu dài của mỗi nước. Các đòn thuế của ông Trump chủ yếu gây thiệt hại cho chính người dân Mỹ – những người đã phải chịu đựng lạm phát cao suốt bốn năm qua và mức lãi suất vay mượn cao nhất trong gần 20 năm.

Lãi suất tại Mỹ hiện cao hơn Trung Quốc

Trong khi đó, đòn trả đũa từ Trung Quốc sẽ tác động tới một nhóm đối tượng rất khác – các doanh nghiệp đã trải qua ba năm giảm phát giá sản xuất, cùng với lãi suất cho vay chuẩn (LPR) thấp kỷ lục. Thậm chí giá tiêu dùng tại Trung Quốc hiện cũng đang giảm.

Nghĩa là Trung Quốc còn dư địa để hấp thụ cú sốc từ phía cung do thuế quan gây ra, trong khi kinh tế Mỹ đang ở trạng thái “quá tải”.

Ngay cả khi doanh nghiệp Trung Quốc bị ảnh hưởng và lợi nhuận bị siết chặt, họ cũng ít có khả năng lên tiếng phản đối. Hãy nhớ lại trường hợp nhà sáng lập Alibaba – Jack Ma – đã biến mất khỏi công chúng gần năm năm sau bài phát biểu năm 2020 chỉ trích các quy định tài chính quốc tế, vốn bị giới chức Trung Quốc hiểu là lời công kích gián tiếp nhằm vào cách xử lý của họ với nền tảng thanh toán Ant Group.

Đối với Chủ tịch Tập Cận Bình, những tổn thất do Trump tự gây ra là một cơ hội chiến lược. Trung Quốc có thể định vị mình như một đại diện đáng tin cậy hơn cho trật tự thương mại quốc tế dựa trên luật lệ – vốn do chính Mỹ từng góp phần thiết lập – đồng thời trở thành đối tác thương mại – đầu tư thân thiện hơn với 85% nền kinh tế toàn cầu nằm ngoài phạm vi ảnh hưởng của Mỹ. Điều này có thể giúp hiện thực hóa giấc mơ thay thế Mỹ trở thành cường quốc số một thế giới.

Mỹ cần hàng hóa xuất khẩu từ Trung Quốc nhiều hơn Trung Quốc cần hàng hóa nhập khẩu từ Mỹ

Cả hai nước đã bắt đầu quá trình thoát khỏi sự phụ thuộc kinh tế lẫn nhau, kể từ cuộc chiến thương mại đầu tiên của Trump năm 2018, nhưng Trung Quốc thực hiện điều đó hiệu quả hơn. Tỷ trọng hàng xuất khẩu sang Mỹ trong tổng kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc chỉ giảm 4 điểm phần trăm, xuống còn 18.5%, trong khi tỷ trọng của Mỹ trong xuất khẩu của Trung Quốc giảm tới 6.6 điểm phần trăm, xuống còn 17.2%. Đồng thời, ông Tập đang tận dụng thời cơ này để thắt chặt quan hệ với các đối tác thương mại khác, trong khi chính quyền Trump lại áp thuế với cả đồng minh – mức thuế không kém phần khắc nghiệt so với những gì dành cho Trung Quốc.

Nếu muốn tránh viễn cảnh Trung Quốc củng cố vị thế toàn cầu thông qua mạng lưới đối tác rộng lớn và vai trò then chốt trong các khối như Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP), thì kế hoạch thuế quan của Mỹ hiện nay là một chiến lược tồi tệ. Kinh tế Trung Quốc đang đối mặt với nhiều vấn đề, nhưng thương mại quốc tế không phải là một trong số đó. Nếu thế giới đang chuẩn bị cho một cuộc chiến thương mại kéo dài, thì đối thủ mạnh nhất của Trump đã sớm xây dựng hệ phòng thủ vững chắc.