Sự sụp đổ chấn động này không chỉ là dấu chấm hết cho một chế độ độc tài mà còn là bước ngoặt lịch sử tại Trung Đông. Syria vốn từng là bàn đạp quan trọng nhất của cả Nga và Iran trong khu vực. Việc Assad sụp đổ đã làm thay đổi sâu sắc cán cân quyền lực tại đây. Tehran cùng các thế lực thân cận ngày càng suy yếu, trong khi tầm ảnh hưởng của Moscow cũng dần phai nhạt.

Kể từ cuộc tấn công chấn động của Hamas vào Israel ngày 7/10/2023, mọi định kiến cũ trong khu vực đã bị đảo lộn, các thế cờ chính trị được xáo trộn hoàn toàn. Tuy nhiên, bức tranh Trung Đông sau một năm đẫm máu và xung đột vẫn còn nhiều điều bất định. Tương lai của khu vực sẽ phụ thuộc rất lớn vào việc ai sẽ nắm quyền kiểm soát Syria sau Assad. Thổ Nhĩ Kỳ - vốn là quốc gia ủng hộ mạnh mẽ nhất phe nổi dậy Syria - dường như là bên duy nhất hưởng lợi từ sự sụp đổ này. Trong khi đó, các quốc gia Ả Rập Sunni vùng Vịnh và Israel chắc chắn sẽ không mấy hào hứng với viễn cảnh một chính phủ Hồi giáo cực đoan nắm quyền tại Damascus.

Ngọn lửa chiến tranh bùng phát trở lại khi Moscow phải dồn lực cho cuộc tấn công Ukraine và lực lượng Hezbollah bị tổn thất nặng trong các cuộc đụng độ với Israel. Trong lúc đó, phe nổi dậy đã nắm bắt được thời cơ vàng để phát động cuộc tổng tiến công. Quân đội Syria đã suy yếu đến mức mà chỉ trong vài ngày, nhóm thánh chiến HTS đã càn quét và giành được quyền kiểm soát các thành phố do chính phủ kiểm soát và tiến về thủ đô Damascus. Điều này cho thấy hệ thống cai trị của Assad đã thực sự tan rã từ bên trong.

Đây là khoảnh khắc ngập tràn niềm vui với nhiều người dân Syria. Khi những cánh cửa nhà tù được mở toang, nhiều gia đình đã được đoàn tụ với những người thân yêu - những người từng biệt tích trong các ngục tối tra tấn của chế độ Assad. Trong số hơn 5 triệu người tị nạn Syria phải ly hương vì chiến tranh, giờ đây nhiều người đang nuôi hy vọng được trở về mái nhà xưa - nơi họ tưởng chừng sẽ mãi mãi chỉ còn trong ký ức.

Tuy nhiên, tương lai đất nước sẽ phụ thuộc vào động thái của HTS. Tổ chức này đang cố gắng định vị mình như một lực lượng thánh chiến đã được cải tổ, với thủ lĩnh Abu Mohammad al-Jolani - người từng có quá khứ gắn bó với ISIS và al-Qaeda - giờ đây đang tự hoàn thiện mình trong vai trò một chính khách. Ông đã cam kết sẽ đối xử tôn trọng với các cộng đồng thiểu số như Kitô giáo và người Kurd của Syria, thậm chí cả với cộng đồng Alawi - nơi xuất thân của gia tộc Assad. Dẫu vậy, nỗi lo ngại vẫn còn đó - liệu những người Hồi giáo cực đoan có kích động báo thù hay áp đặt một chế độ độc tài tôn giáo mới hay không.

Trong thời điểm hiện tại, HTS đã thể hiện thiện chí khi cam kết bảo vệ các thể chế nhà nước, cho thấy họ mong muốn một cuộc chuyển giao quyền lực trật tự và ổn định. Syria đang đứng trước ngã ba đường: một là nguy cơ nội chiến tái bùng phát, kéo đất nước vào vết xe đổ của Yemen và Libya - những quốc gia đã hoàn toàn sụp đổ và không thể hồi sinh; hai là cơ hội để hàn gắn vết thương và đón hàng triệu người con xa xứ trở về từ khắp nơi trên thế giới.

Để nắm bắt cơ hội kiến tạo một Syria tươi sáng hơn, những quốc gia có tầm ảnh hưởng với Jolani - đặc biệt là Thổ Nhĩ Kỳ và có lẽ cả Qatar - cần phải thuyết phục ông giao quyền điều hành đất nước cho một chính quyền dân sự, một chính quyền có thể phản ánh được bức tranh đa sắc tộc, đa tôn giáo của Syria. Chỉ khi đó, các chính phủ Ả Rập và phương Tây - vốn vẫn xem HTS là tổ chức khủng bố - mới có thể cân nhắc hợp tác với chính quyền mới.

Thế giới đã nhiều lần quay lưng với Syria, ngay cả trong những thời khắc đen tối nhất khi Assad sử dụng vũ khí hóa học tàn sát chính người dân của mình. Giờ đây, cộng đồng quốc tế có cơ hội để chuộc lại lỗi lầm và giúp đất nước nghìn năm văn hiến này hồi sinh từ đống tro tàn chiến tranh.