bài viết dựa trên quan điểm cá nhân của nhóm chuyên gia từ Goldman Sachs và Deutsche Bank

Theo Reuters, Trump có thể áp đặt "thuế quan đối ứng" sớm nhất vào tối thứ Tư đối với tất cả các quốc gia áp thuế nhập khẩu đối với hàng hóa Mỹ. Động thái này làm gia tăng lo ngại về một cuộc chiến thương mại toàn cầu leo thang, và theo một số ý kiến, nó có thể đẩy nhanh lạm phát.

“Tôi có thể làm điều đó sau hoặc có thể là vào sáng mai, nhưng chúng tôi sẽ ký sắc lệnh áp thuế đối ứng”, ông Trump phát biểu với các phóng viên tại Nhà Trắng.

Thuế quan mới nhất của Trump - gây chấn động thị trường - được đưa ra đúng vào thời điểm Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi dự kiến sẽ đến thăm Nhà Trắng vào thứ Năm. Chính quyền Trump đã nhiều lần phàn nàn rằng Ấn Độ áp thuế nhập khẩu cao, ngăn chặn hàng hóa Mỹ tiếp cận thị trường. Và nếu nhìn vào biểu đồ dưới đây về mức thuế trung bình của các quốc gia phát triển, thì có vẻ như Trump lại đúng một lần nữa.

Chủ tịch Hạ viện Mỹ, Mike Johnson, cho biết ông tin rằng Trump đang xem xét các trường hợp ngoại lệ, bao gồm cả ngành công nghiệp ô tô và dược phẩm, nhưng ông không chắc chắn.

Trong khi đó, các quan chức EU cho biết họ sẽ ưu tiên đàm phán để tránh các biện pháp trả đũa có thể dẫn đến một cuộc chiến thương mại gây tổn hại. Tuy nhiên, một quan chức chính phủ EU tiết lộ rằng các bộ trưởng đang cân nhắc khôi phục các biện pháp đối phó đã được áp dụng vào năm 2018 - chẳng hạn như áp thuế đối với rượu bourbon và xe máy Harley-Davidson - nhằm đáp trả thuế quan của Trump đối với thép và nhôm.

Tóm lại, không ai thực sự biết điều gì sẽ xảy ra, nhất là khi Trump có thể thay đổi quyết định nhiều lần trong một ngày. Và ngay cả khi ông không thay đổi, việc phân tích tất cả các khía cạnh của vấn đề phức tạp này bắt đầu từ đâu?

Chúng tôi chia bài viết này thành hai phần: phần đầu tiên xem xét chính xác "thuế quan đối ứng" của Trump sẽ như thế nào, trong khi phần thứ hai phân tích ai sẽ là bên chịu thiệt hại lớn nhất.

Tổng thống Trump đã tuyên bố rằng ông có kế hoạch công bố “"thuế quan đối ứng"” trong những ngày tới (có thể vào ngày 11 hoặc 12 tháng 2). Chính sách này sẽ nâng mức thuế nhập khẩu của Mỹ lên bằng với mức thuế mà các quốc gia xuất khẩu áp đặt lên hàng hóa Mỹ (có thể khẳng định rằng Mỹ sẽ không giảm thuế để phù hợp với các mức thuế thấp hơn của các nước khác).

Nếu "thuế quan đối ứng" được áp dụng theo từng sản phẩm cụ thể (ví dụ: thuế Mỹ đánh vào ô tô nhập khẩu từ EU sẽ bằng với mức thuế mà EU áp dụng đối với ô tô nhập khẩu từ Mỹ), thì mức thuế trung bình có trọng số của Mỹ có thể tăng khoảng 2%. Nếu áp dụng theo từng quốc gia, tác động có thể nhỏ hơn.

Một kịch bản rủi ro liên quan đến "thuế quan đối ứng" là chính quyền Trump có thể tìm cách cân bằng các rào cản phi thuế quan (NTBs) đối với thương mại. Đây là những yếu tố khó định lượng nhưng có thể khiến mức thuế trung bình tăng cao hơn nữa.

Rủi ro lớn nhất là chính quyền Trump có thể xem xét cả thuế giá trị gia tăng (VAT) trong cách tính toán mức "thuế quan đối ứng", điều này có thể khiến mức thuế thực tế trung bình tăng thêm 10%. Tuy nhiên, mặc dù Tổng thống Trump đã từng chỉ trích thuế VAT ở một số quốc gia, hiện tại vẫn chưa có dấu hiệu nào cho thấy chính sách "thuế quan đối ứng" sắp được công bố sẽ tính cả thuế VAT vào công thức tính thuế.

Có vẻ như Tổng thống Trump có thể sẽ áp dụng một cách tiếp cận kết hợp, trong đó chủ yếu dựa trên từng quốc gia nhưng vẫn bao gồm một số điều chỉnh thuế quan theo từng sản phẩm cụ thể. Ví dụ, rất có khả năng "thuế quan đối ứng" sẽ được áp dụng để cân bằng thuế đối với ô tô, chủ yếu nhắm vào Liên minh Châu Âu, nơi hiện đang áp dụng mức thuế 10% đối với ô tô nhập khẩu từ Mỹ. Ngay cả khi chính sách "thuế quan đối ứng" không tìm cách điều chỉnh tất cả mức thuế theo từng sản phẩm, việc áp thuế mới đối với ô tô nhập khẩu từ EU đã được tính đến trong các dự đoán cơ bản về chính sách thuế quan của Mỹ.

Biểu đồ được đưa ra cho thấy hai phương pháp đo lường mà chính quyền Trump có thể sử dụng nếu triển khai chính sách "thuế quan đối ứng". Phương pháp đầu tiên thể hiện bằng đường màu xanh đậm, cho thấy mức chênh lệch giữa thuế suất của một quốc gia và thuế suất của Mỹ ở cấp độ sản phẩm cụ thể, dựa trên mã sản phẩm sáu chữ số, đồng thời được tính theo tỷ trọng của từng danh mục hàng hóa nhập khẩu vào Mỹ. Nếu Mỹ đặt mức thuế đối với từng sản phẩm dựa trên mức thuế mà nước xuất khẩu áp dụng, đây sẽ là mức tăng thuế trung bình mà từng đối tác thương mại sẽ phải đối mặt. Biểu đồ dưới đây đại diện bằng đường màu xanh nhạt, thể hiện sự chênh lệch giữa mức thuế trung bình mà một quốc gia áp dụng đối với hàng nhập khẩu từ Mỹ so với mức thuế trung bình của Mỹ áp dụng đối với hàng nhập khẩu từ quốc gia đó.

Dù một số quốc gia có thể phải đối mặt với mức tăng thuế vượt quá 10%, phần lớn các quốc gia này chỉ chiếm một phần nhỏ trong tổng kim ngạch nhập khẩu của Mỹ. Biểu đồ tiếp theo cũng minh họa mức chênh lệch thuế quan theo từng sản phẩm, tương tự như biểu đồ trước, nhưng có thêm yếu tố tỷ trọng nhập khẩu của Mỹ để giúp đánh giá tác động thực tế của các mức thuế này. Một phần đáng kể của hàng nhập khẩu vào Mỹ sẽ không bị áp thêm thuế theo kế hoạch "thuế quan đối ứng", với giả định rằng chính quyền Trump không áp thêm thuế đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc. Điều này là do mức thuế trung bình hiện tại của Mỹ đối với hàng hóa Trung Quốc đã cao hơn mức thuế trung bình mà Trung Quốc áp dụng đối với hàng hóa Mỹ sau nhiều vòng thuế theo Mục 301 của Đạo luật Thương mại Mỹ.

Ngoài ra, biểu đồ cũng cho thấy mức chênh lệch giữa thuế giá trị gia tăng (VAT) của từng quốc gia so với thuế bán hàng của Mỹ. Cần làm rõ rằng thuế VAT về cơ bản tương đương với thuế bán hàng và được áp dụng cho cả hàng hóa nhập khẩu lẫn hàng hóa sản xuất trong nước. Do đó, không có lý do gì để chính sách "thuế quan đối ứng" của Mỹ tính cả yếu tố thuế VAT vào trong cách tính thuế. Tuy nhiên, Tổng thống Trump và một số cố vấn của ông đã từng chỉ trích hệ thống thuế VAT trong quá khứ. Nếu chính sách "thuế quan đối ứng" cũng tính đến yếu tố thuế VAT của các nước khác, thì mức thuế hiệu quả trung bình của Mỹ có thể tăng thêm khoảng 10%.

Hiện chưa rõ Tổng thống Trump sẽ dựa vào cơ sở pháp lý nào để áp đặt các mức thuế này. Trước đây, ông đã ủng hộ Đạo luật Thương mại Đối ứng (Reciprocal Trade Act), một phiên bản mới của đạo luật này vừa được trình lên Quốc hội, nhưng chưa từng đề cập đến việc sẽ áp đặt "thuế quan đối ứng" một cách đơn phương. Tuy nhiên, chính quyền Trump có xu hướng diễn giải rộng rãi quyền hạn của tổng thống trong việc áp đặt thuế, đặc biệt là theo Đạo luật Quyền hạn Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA). Đây là đạo luật mà ông Trump đã sử dụng để áp thuế đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc, cũng như để đề xuất nhưng sau đó trì hoãn áp thuế đối với Canada và Mexico. Do đó, có thể ông sẽ lại sử dụng quyền hạn theo đạo luật này.

Ngoài ra, Tổng thống Trump có thể dựa vào Mục 338 của Đạo luật Thuế quan năm 1930, một điều luật chưa từng được sử dụng trước đây. Điều luật này cho phép tổng thống áp thuế cao hơn, lên đến 50%, đối với một sản phẩm nếu một đối tác thương mại có chính sách phân biệt đối xử với hàng xuất khẩu từ Mỹ. Theo quy định của điều luật này, một quốc gia có thỏa thuận thương mại tự do với một nước khác không phải là Mỹ có thể bị coi là có chính sách phân biệt đối xử và do đó có thể phải đối mặt với các biện pháp thuế quan cao hơn từ Mỹ.

Vì cả hai điều luật trên đều không yêu cầu điều tra chính thức, nên về lý thuyết, chính quyền Trump có thể nhanh chóng tăng thuế mà không cần thông qua quy trình phức tạp. Tuy nhiên, ngay cả khi áp dụng cách tiếp cận đơn giản nhất - tức là điều chỉnh thuế quan theo từng quốc gia - việc thực thi chính sách "thuế quan đối ứng" vẫn có thể mất nhiều thời gian hơn so với khoảng thời gian ngắn giữa lúc Trump tuyên bố áp thuế đối với Canada, Trung Quốc và Mexico và thời điểm thực sự thực thi chúng. Nếu áp dụng cách tính thuế đối ứng theo từng sản phẩm cụ thể, đặc biệt là khi có tính đến các hàng rào phi thuế quan, thì quá trình thực thi chính sách có thể sẽ còn kéo dài hơn nữa.

Mặc dù "thuế quan đối ứng" sẽ làm tăng giá cả tại Mỹ, nhưng vẫn có hai điểm sáng tiềm năng trong sự phát triển này.

• Thứ nhất, những phát biểu của Trump vào ngày 7 tháng 2 cho thấy ông dường như coi "thuế quan đối ứng" là một giải pháp thay thế cho thuế quan đồng loạt trên diện rộng. Ông nói: “"thuế quan đối ứng" có nghĩa là nếu một quốc gia thu nhiều thuế từ chúng ta, chúng ta cũng sẽ làm điều tương tự, rất công bằng vì tôi nghĩ đó là cách duy nhất để đảm bảo không ai bị tổn hại. Họ đánh thuế chúng ta, chúng ta đánh thuế họ. Mọi thứ sẽ tương đương nhau, và có vẻ như tôi đang nghiêng về hướng này thay vì áp đặt một mức thuế cố định. Nếu đây thực sự là một giải pháp thay thế cho thuế quan đồng loạt trên diện rộng, thì khả năng mức thuế nhập khẩu của Mỹ tăng mạnh (ví dụ 10% hoặc 20% trên tất cả hàng nhập khẩu) sẽ giảm xuống. Trong trường hợp không có sự trả đũa từ các nước khác, mức thuế Mỹ chỉ tăng đến ngang bằng với mức thuế hiện tại của nước ngoài.
• Thứ hai, "thuế quan đối ứng" có thể dẫn đến việc giảm thuế đối với hàng xuất khẩu của Mỹ trong tương lai, kéo theo đó là việc giảm thuế nhập khẩu của Mỹ. Ví dụ, EU dường như đang chuẩn bị một đề xuất giảm thuế nhập khẩu ô tô, có lẽ vì họ dự đoán Mỹ sẽ tăng thuế đối với ô tô từ EU (hoặc tăng thuế nhập khẩu nói chung đối với hàng hóa từ EU).

Mặc dù có những điểm tích cực trong sự thay đổi chính sách thương mại này, nhưng vẫn tồn tại những rủi ro rõ ràng. Chính quyền Trump có thể có cách tiếp cận rộng hơn đối với các rào cản phi thuế quan và bao gồm cả thuế giá trị gia tăng (VAT) của các nước khác trong cách tính toán. Điều này có thể dẫn đến mức thuế tăng cao hơn nhiều và ít có khả năng dẫn đến việc các nước khác giảm thuế nhập khẩu đối với hàng hóa Mỹ, ngay cả khi họ có mong muốn phản ứng trước chính sách mới của Mỹ. Nhìn chung, mặc dù cách tiếp cận "thuế quan đối ứng" dường như không tương thích với một mức thuế đồng loạt trên diện rộng và Trump dường như coi đây là một giải pháp thay thế, nhưng không có gì đảm bảo rằng sau này ông sẽ không quyết định áp đặt một mức thuế cao hơn trên diện rộng.

Một phân tích riêng biệt của Goldman Sachs vào năm 2018 - khi vấn đề "thuế quan đối ứng" cũng từng là chủ đề nóng - cho thấy rằng khoảng cách thuế quan giữa Mỹ và các nước châu Á nhìn chung vẫn giữ nguyên khi so sánh với dữ liệu gần đây từ cơ sở dữ liệu WITS. Hai khoảng cách đáng chú ý nhất ở châu Á là giữa Mỹ với Thái Lan và Ấn Độ.

Trong khi đó, Goldman tiếp tục dự đoán rằng Mỹ sẽ áp đặt thuế quan đối với các mặt hàng nhập khẩu quan trọng. Tổng thống Trump đã thực hiện một bước theo hướng này vào ngày 10 tháng 2 khi hủy bỏ các miễn trừ trước đó đối với mức thuế năm 2018 đối với thép (25%) và nhôm (10%), đồng thời tăng thuế đối với nhôm lên 25%. Thay đổi này ảnh hưởng đến khoảng 50 tỷ USD giá trị hàng nhập khẩu – phần lớn trong số đó trước đây đã được miễn thuế - và dự kiến sẽ làm tăng mức thuế hiệu quả trung bình của Mỹ thêm khoảng 0.4 điểm phần trăm, đồng thời đẩy giá cốt lõi tăng thêm khoảng 4 bps.

Theo giám đốc bộ phận FX của Deutsche Bank Saravelos, điểm mấu chốt là tác động sẽ khác nhau đáng kể tùy thuộc vào cách định nghĩa về tính đối ứng. Hơn nữa, liệu những thông báo trong tuần này được coi là phát súng mở màn hay phát súng kết thúc của cách tiếp cận thuế quan toàn cầu sẽ có ý nghĩa quan trọng.

• Tính đối ứng "hẹp" sẽ có tác động rất nhỏ. Nếu hiểu theo nghĩa đen rằng Mỹ chỉ sao chép lại mức thuế của các quốc gia khác áp dụng đối với hàng hóa nhập khẩu của Mỹ, Deutsche Bank đã tính toán (dựa trên 10,000 dòng thuế) rằng mức tăng trung bình có trọng số của thuế quan Mỹ sẽ chỉ là 2%. Lý do rất đơn giản: mức thuế toàn cầu hiện đã rất thấp; ngay cả khi Mỹ điều chỉnh để ngang bằng với các quốc gia khác, tác động vẫn sẽ không đáng kể. Tuy nhiên, một số quốc gia sẽ chịu ảnh hưởng nhiều hơn những nước khác. Biểu đồ dưới đây cho thấy những nơi thuế quan sẽ tăng mạnh nhất, nhưng chúng ta cũng cần điều chỉnh theo mức độ quan trọng của thương mại Mỹ đối với GDP của từng quốc gia. Việt Nam, Thái Lan và Ấn Độ là những nước dễ bị tổn thương nhất.

• Một cách diễn giải rộng hơn có thể gây thiệt hại nghiêm trọng hơn. Nhưng liệu "thuế quan đối ứng" có được định nghĩa theo cách rộng hơn không? Trong một cuộc phỏng vấn tuần trước, Chủ tịch Hội đồng Kinh tế Quốc gia Kevin Hassett đã nhấn mạnh gánh nặng thuế cao mà các công ty Mỹ đang phải chịu ở châu Âu. Tổng thống Trump cũng thường xuyên đề cập đến thuế giá trị gia tăng (VAT) của châu Âu cũng như các rào cản phi thuế quan. Nếu "thuế quan đối ứng" được áp dụng trên cơ sở VAT (lưu ý rằng một nhà nhập khẩu Mỹ phải trả VAT khi hàng hóa nhập vào), thì các quốc gia châu Âu sẽ có mặt cao hơn trong danh sách những nước bị ảnh hưởng nặng nề nhất do thuế tiêu dùng cao. Khi đó, mức thuế trung bình của Mỹ sẽ tăng hơn 10% (số liệu bên dưới).

• Khả năng có hiệu lực ngay lập tức là không cao. Thuế quan đối với thép và nhôm có thể sẽ dựa trên Điều khoản 232 về an ninh quốc gia, điều này cho phép chính quyền có thẩm quyền rộng rãi và có thể thực hiện ngay lập tức. Tuy nhiên, chúng chỉ ảnh hưởng đến sáu quốc gia (trong đó Canada và Mexico bị tác động nhiều nhất), do Mỹ đã áp đặt thuế quan đối với phần còn lại của thế giới. Trong khi đó, "thuế quan đối ứng" trên diện rộng có nhiều khả năng được thực hiện theo Điều khoản 301 hoặc Điều khoản 338. Cả hai điều khoản này đã được đề cập rõ ràng trong bản ghi nhớ thuế quan của chính quyền vào ngày đầu tiên nhậm chức. Do đó, với khối lượng công việc chuẩn bị cần thiết, sẽ là điều bất ngờ nếu chính quyền thông báo thực hiện ngay lập tức - và nếu điều đó xảy ra, đây sẽ là một cú sốc tiêu cực.

Thuế quan và thị trường

Trong suốt năm nay, Saravelos đã tránh đưa ra quan điểm dứt khoát về việc Trump sẽ làm gì mà thay vào đó tập trung vào cách thị trường phản ứng. Việc tỷ giá USD/CAD và USD/MXN hầu như không thay đổi trong mười ngày qua mặc dù chưa có mức thuế nào được thực hiện là một minh chứng hữu ích rằng thị trường chưa thực sự tính toán nhiều về khả năng này. Theo mô hình của Deutsche Bank, mức rủi ro thuế quan của EUR/USD gần đây đã tăng nhẹ lên khoảng 2 bps - nếu không có thuế quan, giá trị hợp lý của cặp tiền này sẽ gần mức 1.05 - hiện đang nằm ở khoảng giữa của phạm vi rủi ro thuế quan 1 - 3 bps đã được ghi nhận trong năm nay.

Cuối cùng, liệu cuộc họp báo tiềm năng trong tuần này có quan trọng không? Có, vì hai lý do.

• Thứ nhất, phạm vi kết quả tiềm năng là rất rộng, tùy thuộc vào cách định nghĩa về tính đối ứng.
• Thứ hai, đáng chú ý là Tổng thống Trump đã đặt "thuế quan đối ứng" trong thế đối lập với phương án thuế quan đồng loạt trên diện rộng trong cuộc họp báo hôm thứ Sáu.

Liệu các sự kiện trong tuần này được coi là phát súng mở màn hay phát súng kết thúc trong cách tiếp cận thuế quan rộng lớn hơn sẽ có ý nghĩa quan trọng trong việc đánh giá mức độ rủi ro thuế quan mà thị trường có thể phản ánh trong thời gian tới.