Trung Quốc: Tiềm năng vô hạn, chính trị giới hạn

Trong bài phát biểu tuần trước giải thích quyết định không tái tranh cử, Tổng thống Joe Biden đã tự hào tuyên bố rằng Trung Quốc sẽ không bao giờ vượt qua Mỹ. "Khi tôi nhậm chức, nhiều người cho rằng Trung Quốc có thể sẽ vượt qua Mỹ. Giờ đây điều đó không còn đúng nữa."

Mặc dù không dùng chính xác cụm từ này, Biden dường như đang ủng hộ lý thuyết "Trung Quốc đạt đỉnh": ý tưởng cho rằng sự kết hợp giữa nền tảng kinh tế yếu kém, những trở ngại địa chính trị và áp lực dân số lớn sẽ sớm chặn đứng sự trỗi dậy của Trung Quốc so với Mỹ.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình rõ ràng không đồng ý với ông Joe Biden. Khi gặp gỡ các lãnh đạo doanh nghiệp Mỹ vào tháng 3, ông Tập tuyên bố rằng nền kinh tế "sẽ không đạt đỉnh chỉ vì 'lý thuyết Trung Quốc đạt đỉnh'” - đặc biệt là sau khi Trung Quốc trải qua giai đoạn tăng trưởng chậm lại trong những năm gần đây. Tháng trước, các quan chức đã công bố một bản kế hoạch kinh tế đầy tham vọng, hoàn toàn kỳ vọng đất nước sẽ tiếp tục phát triển.

Thực tế, có lẽ cả hai bên đều đúng.

Trung Quốc đang đối mặt với những thách thức ngắn hạn nghiêm trọng, bao gồm sự sụp đổ của ngành bất động sản - từng đóng góp tới 1/5 tăng trưởng. Nền kinh tế với tỷ lệ nợ/GDP khoảng 300% đã hạn chế nghiêm trọng các lựa chọn chính sách tiền tệ của Bắc Kinh, hạn chế khả năng đầu tư vào cơ sở hạ tầng và phúc lợi xã hội. Ngoài ra, căng thẳng địa chính trị đã khiến đầu tư trực tiếp nước ngoài chảy ra ngoài ồ ạt.

Năm 2021, năm đầu tiên Biden nhậm chức, GDP của Trung Quốc bằng 3/4 GDP của Mỹ tính theo USD. Đến cuối năm ngoái, do tăng trưởng chậm lại và đồng Nhân dân tệ suy yếu, con số này chỉ còn 65%.

Mặt khác, các nhà lãnh đạo Trung Quốc có lý do chính đáng để tin rằng điều kiện cấu trúc của đất nước sẽ thúc đẩy đà tăng trưởng kinh tế trở lại.

Yếu tố tích cực được Tập Cận Bình và các đồng nghiệp nhắc đến nhiều nhất là quy mô khổng lồ của thị trường nội địa. Với hơn 400 triệu người có thu nhập trung lưu, tiêu dùng cuối năm 2023 đạt 6.6 nghìn tỷ USD, lớn thứ hai thế giới. Hơn nữa, vì mức tiêu dùng bình quân đầu người vẫn còn thấp so với tiêu chuẩn toàn cầu, Trung Quốc còn nhiều dư địa để phát triển. Điều này sẽ bù đắp cho tác động của việc "tách rời" khỏi phương Tây.

Nền tảng mạnh mẽ của Trung Quốc cũng bao gồm chuỗi cung ứng sản xuất rộng lớn và tích hợp cao. Đất nước này có thành tích đáng nể trong việc xây dựng được một hệ sinh thái sản xuất toàn diện, tận dụng lợi thế quy mô và đổi mới quy trình để giảm chi phí, tạo ra lợi thế cạnh tranh mà ít quốc gia nào có thể sánh kịp. Ngay cả khi các công ty phương Tây chuyển một số dây chuyền sản xuất ra khỏi đại lục, Trung Quốc rất có khả năng duy trì vị thế đứng đầu trong sản xuất toàn cầu.

Nếu có, khả năng cạnh tranh của nước này có thể chỉ tăng lên vì Trung Quốc có nguồn nhân lực STEM lớn nhất thế giới và đã có ngân sách R&D chỉ nhỏ hơn Mỹ. Mặc dù các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Mỹ đã hạn chế việc tiếp cận các công nghệ tiên tiến nhất, đặc biệt là chip bán dẫn tân tiến, Trung Quốc có khả năng sẽ đạt được năng lực lớn hơn theo thời gian và đầu tư, như minh chứng bởi sự trở lại ấn tượng của Huawei bất chấp lệnh trừng phạt của Mỹ.

Cuối cùng, những trở ngại mà những người ủng hộ thuyết "Trung Quốc đạt đỉnh" thường nhắc đến có thể cũng không nghiêm trọng như vẻ bề ngoài của chúng. Dân số già hóa, có lẽ là yếu tố kìm hãm tăng trưởng dài hạn nổi tiếng nhất, có thể được quản lý bằng các cải cách chính sách. Mặc dù Trung Quốc đã nới lỏng chính sách một con, tác động của chính sách này vẫn sẽ ảnh hưởng đến cơ cấu dân số trong nhiều thập kỷ tới. Việc tăng tuổi nghỉ hưu từ mức trung bình hiện tại là 54 lên 65 tuổi sẽ giảm bớt tình trạng thiếu nguồn lao động và áp lực lên hệ thống lương hưu quốc gia. Bắc Kinh cũng có thể làm cho lực lượng lao động nhỏ trở nên năng suất hơn bằng cách nâng cao trình độ giáo dục.

Vấn đề thực sự của Trung Quốc nằm ở chính trị, không phải ở nền tảng kinh tế.

Để tận dụng tối đa những nền tảng này, các nhà lãnh đạo Trung Quốc cần thực hiện các cải cách cơ cấu sâu rộng. Ví dụ, việc định hướng lại nền kinh tế theo hướng nhu cầu trong nước sẽ đòi hỏi mức tiêu dùng cao hơn đáng kể. Điều đó đồng nghĩa với việc chính phủ phải tăng thu nhập thực tế của hộ gia đình thông qua các biện pháp bảo vệ xã hội mạnh mẽ hơn và cung cấp nhiều dịch vụ công hơn.

Để cải thiện nguồn nhân lực và nâng cao năng suất, Trung Quốc trước hết phải phá bỏ những rào cản do hệ thống hộ khẩu tạo ra, hệ thống này từ chối quyền tiếp cận giáo dục công lập của những người từ nông thôn lên thành phố, mà chỉ dành cho cư dân thành thị.

Các nhà lãnh đạo Trung Quốc liên tục tỏ ra họ không thể hoặc không sẵn lòng thực hiện những thay đổi như vậy. Mặc dù họ đã nói về việc tăng tiêu dùng nội địa trong hơn hai thập kỷ, nhưng họ hầu như không làm gì để thay đổi tình hình.

Tương tự, mặc dù vấn đề phân biệt đối xử trong giáo dục đối với con em người nhập cư đã được biết đến rộng rãi, Bắc Kinh vẫn né tránh những cải cách có ý nghĩa. Kết quả là, trẻ em nông thôn trung bình được đi học ít hơn ba năm so với trẻ em thành thị. Trong khi đó, việc đề cập đến tăng tuổi nghỉ hưu đã gây ra phản ứng dữ dội.

Để vượt qua "đỉnh" mà các nhà phê bình chế độ dự đoán sẽ đòi hỏi những cải cách và nhượng bộ chính trị mà Trung Quốc đã kháng cự trong nhiều thập kỷ và hiện không có dấu hiệu sẽ chấp nhận. Các nhà lãnh đạo Trung Quốc đã có thể chứng minh Biden sai. Nhưng họ có lẽ sẽ không làm vậy.