Chu kỳ kích thích kinh tế của Trung Quốc: "Biện pháp" cũ cho bài toàn mới?

Hôm nay không phải ngoại lệ trong chu kỳ đáng chú ý này - vốn chưa mang lại kết quả đáng kể ngoài việc đẩy Trung Quốc vào tình trạng giảm phát lần đầu tiên kể từ năm 2021. Theo thông cáo Chủ nhật, Trung Quốc sẽ triển khai các biện pháp nhằm kích thích tiêu dùng thông qua việc nâng cao thu nhập người dân, theo báo cáo của Hãng thông tấn Tân Hoa Xã.

Các biện pháp khung khác được đề cập bao gồm "bình ổn thị trường chứng khoán và bất động sản, cùng với chính sách ưu đãi nhằm cải thiện tỷ lệ sinh, khi chính phủ nỗ lực giảm thiểu áp lực giảm phát đang bóp nghẹt nền kinh tế."

Hiển nhiên, những tuyên bố tương tự đã được lặp lại vô số lần trong bốn năm qua mà không tạo ra chuyển biến thực chất. Do đó, việc thị trường phản ứng tích cực lần này là điều đáng ngờ, dù các thuật toán giao dịch tần suất cao (HFT) và hệ thống giao dịch tự động - vốn có "trí nhớ ngắn hạn" - nhiều khả năng sẽ đẩy cổ phiếu Trung Quốc tăng ít nhất trong vài phiên trước khi áp lực bán chiếm ưu thế trở lại.

Theo Tân Hoa Xã, Bắc Kinh sẽ thúc đẩy "tăng trưởng hợp lý" về thu nhập và xây dựng cơ chế điều chỉnh lương tối thiểu hiệu quả. Chính phủ cũng sẽ nghiên cứu thiết lập hệ thống trợ cấp chăm sóc trẻ em, đồng thời tăng cường kênh đầu tư hỗ trợ tiêu dùng.

Các điểm đáng chú ý khác trong kế hoạch bao gồm:

• Đa dạng hóa sản phẩm trái phiếu phù hợp với nhà đầu tư cá nhân
• Triển khai nhiều giải pháp thúc đẩy tăng thu nhập nông nghiệp
• Mở rộng hỗ trợ tài chính cho sinh viên đủ điều kiện
• Điều chỉnh tăng lương hưu cơ bản cho người về hưu
• Đảm bảo chi trả đầy đủ và kịp thời trợ cấp thất nghiệp
• Hỗ trợ các điểm du lịch mở rộng dịch vụ và kéo dài giờ hoạt động hợp lý
• Thúc đẩy phát triển hệ thống cửa hàng miễn thuế tại các đô thị đủ điều kiện
• Tăng cường hỗ trợ các chương trình đổi mới sản phẩm
• Giảm lãi suất vay quỹ tiết kiệm nhà ở tại thời điểm thích hợp
• Từng bước dỡ bỏ các hạn chế tiêu dùng theo lộ trình
• Đẩy mạnh phát triển công nghệ và sản phẩm mới như thiết bị đeo thông minh và công nghệ lái xe tự động

Mặc dù có thêm nhiều chi tiết, nhưng có thể chỉ mang tính hình thức: Thực tế, kích thích tiêu dùng đã là thách thức dai dẳng đối với chính phủ kể từ sau đại dịch, và mọi biện pháp Bắc Kinh triển khai đều dường như chìm vào vòng xoáy giảm phát không đáy. Doanh số bán lẻ ảm đạm trong khi giá tiêu dùng rơi vào vùng giảm phát trong tháng 2 lần đầu tiên sau hơn một năm, mặc dù bộ số liệu kinh tế vĩ mô mới nhất ghi nhận một số tín hiệu cải thiện khi các chỉ báo chính vượt nhẹ dự báo.

Tại các phiên họp quốc hội thường niên trong tháng này, lãnh đạo Trung Quốc đã lần đầu tiên đưa thúc đẩy tiêu dùng lên vị trí ưu tiên hàng đầu kể từ khi Chủ tịch Tập Cận Bình nắm quyền hơn một thập kỷ qua.

Trước thông báo này, cổ phiếu Trung Quốc đã ghi nhận mức tăng mạnh nhất trong hai tháng vào phiên giao dịch thứ Sáu sau khi Quốc vụ viện - nội các Trung Quốc - thông báo các quan chức từ Bộ Tài chính, Ngân hàng Trung ương và các cơ quan chính phủ khác sẽ tổ chức họp báo vào thứ Hai về các biện pháp kích thích tiêu dùng.

Trong một loạt bài đăng trên nền tảng X, chuyên gia nghiên cứu Trung Quốc Michael Pettis đã trình bày quan điểm hoài nghi về các động thái gần đây, phân tích lý do tại sao mọi nỗ lực tái khởi động nền kinh tế đều thất bại.

Ông bắt đầu bằng việc chỉ ra điểm mấu chốt - chính phủ và Đảng Cộng sản đã công bố danh sách dài các sáng kiến vào Chủ nhật nhằm kích thích chi tiêu, bao gồm tăng lương hưu, cải thiện phúc lợi y tế và nâng cao tiền lương, nhưng họ "giao phó nhiều nhiệm vụ này cho chính quyền địa phương - những đơn vị đang gồng mình với gánh nặng nợ khổng lồ và nguồn thu ngày càng sụt giảm từ việc bán đất công."

Theo Pettis, đây chính là điểm nghẽn trong mọi nỗ lực tăng tỷ trọng tiêu dùng trong GDP.

Ông nhấn mạnh rằng cách bền vững để thúc đẩy tiêu dùng là tăng tỷ trọng GDP mà hộ gia đình nắm giữ. Tuy nhiên, việc tăng tỷ trọng này đòi hỏi phải có sự chuyển giao trực tiếp hoặc gián tiếp từ doanh nghiệp hoặc chính phủ. Nếu tỷ trọng của hộ gia đình tăng lên, tất yếu tỷ trọng của thành phần khác phải giảm xuống.

Mặc dù Bắc Kinh muốn chính quyền địa phương đóng vai trò hấp thụ các khoản chuyển giao này, nhưng với tình hình tài chính bấp bênh, địa phương hiện chỉ có thể thực hiện điều này chủ yếu bằng cách áp đặt gánh nặng mới lên hộ gia đình hoặc doanh nghiệp, thông qua thuế, cắt giảm nhân sự, phí, hoặc thu hẹp dịch vụ hiện có.

Hệ quả là tác động thuần đến hộ gia đình bị triệt tiêu, và phần chi phí còn lại được chuyển sang doanh nghiệp gánh vác. Hệ quả đầu không thúc đẩy được tiêu dùng, trong khi hệ quả sau, bằng cách gián tiếp buộc doanh nghiệp hấp thụ chi phí, lại gây tổn hại cho nền kinh tế.

Phương án duy nhất khả thi là buộc chính quyền địa phương chuyển giao cho hộ gia đình một phần đáng kể tài sản mà họ kiểm soát, hoặc thanh lý những tài sản này để trực tiếp hoặc gián tiếp nâng cao thu nhập hộ gia đình.

Vấn đề, theo Pettis, là điều này đòi hỏi một cuộc cải cách triệt để trong mối quan hệ giữa trung ương và địa phương, cũng như giữa chính quyền địa phương với các hộ gia đình và doanh nghiệp trong phạm vi quản lý. Với quy mô chuyển giao cần thiết, đây là nhiệm vụ cực kỳ khó khăn.

Đây lý giải vì sao, bất chấp nhiều năm phô trương và cam kết thúc đẩy tiêu dùng, Trung Quốc không thể đạt được tiến bộ đáng kể trong việc tái khởi động nền kinh tế. Bắc Kinh cần tăng tỷ trọng GDP của hộ gia đình lên ít nhất 10%, đồng nghĩa với việc cắt giảm tương ứng tỷ trọng của các thành phần khác.

Pettis cũng chỉ ra rằng nhiều nhà phân tích cho rằng Trung Quốc sẽ tránh tái cân bằng hoàn toàn, nhưng họ bỏ qua điểm cốt lõi. Mức độ mất cân bằng hiện tại đơn giản là không thể duy trì nếu cả Trung Quốc lẫn phần còn lại của thế giới không thể hấp thụ khoảng cách ngày càng mở rộng giữa tiêu dùng và sản xuất.

Thực tế, Trung Quốc sẽ buộc phải tái cân bằng bằng cách này hay cách khác. Câu hỏi then chốt là phương thức tái cân bằng: liệu việc tăng tỷ trọng GDP của hộ gia đình sẽ diễn ra dưới hình thức khủng hoảng nợ kèm theo suy giảm mạnh GDP, như đã xảy ra tại Mỹ đầu thập niên 1930... hay qua nhiều năm tăng trưởng tiêu dùng ổn định đi kèm tăng trưởng GDP thấp hơn đáng kể như Nhật Bản sau năm 1990, hoặc một đợt bùng nổ tiêu dùng duy trì tăng trưởng GDP ổn định (một kịch bản chưa từng có tiền lệ trong lịch sử).

Về mặt toán học, đây là ba phương án tái cân bằng duy nhất. Và không ngạc nhiên khi Bắc Kinh chỉ tiếp tục tạo ra ảo tưởng về các giải pháp trong khi thực chất là đang trì hoãn vấn đề cho đến khi buộc phải đối mặt với thực tế.