Donald Trump "tái xuất": Liệu Trung Quốc có đủ sức đương đầu?

Trong chiến dịch tranh cử của mình, ông từng công khai tuyên bố ý định áp đặt mức thuế tối thiểu 10% đối với tất cả các đối tác thương mại của Mỹ, và đặc biệt, một mức thuế khổng lồ lên tới 60% đối với hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc. Tuy nhiên, những con số này đã trở nên mơ hồ hơn khi đội ngũ của Trump chỉ ra rằng mức thuế bổ sung 10% sẽ chỉ được áp dụng riêng cho Trung Quốc. Sự không nhất quán này thực chất không phải là thiếu sót, mà là một phần trong chiến lược thương lượng đặc trưng của Trump. Ông thường sử dụng những con số thay đổi để làm đối thủ hoang mang, từ đó tạo điều kiện cho việc buộc họ phải nhượng bộ trong các cuộc đàm phán.

Trung Quốc hoàn toàn nhận thức rằng các mức thuế mà Trump áp đặt trong cuộc chiến thương mại giai đoạn 2018–2019 vẫn còn hiệu lực, bất kể sự thay đổi trong lãnh đạo tại Nhà Trắng. Mặc dù Tổng thống Joe Biden đã chỉ trích những mức thuế này trong chiến dịch tranh cử năm 2020, nhưng khi nhậm chức, ông đã quyết định giữ nguyên chúng. Theo Đại diện Thương mại Mỹ, Katherine Tai, các mức thuế này được duy trì nhằm gây áp lực buộc Trung Quốc từ bỏ những hành vi thương mại mà Mỹ cho là không công bằng.

Không chỉ dừng lại ở đó, chính quyền Biden đã thúc đẩy căng thẳng thương mại Mỹ-Trung lên một cấp độ mới với hàng loạt biện pháp quyết liệt. Những động thái này bao gồm việc áp thuế 100% lên xe điện, linh kiện và pin nhập khẩu từ Trung Quốc, đồng thời cung cấp các khoản trợ cấp lớn cho ngành sản xuất bán dẫn nội địa. Ngoài ra, chính quyền Biden còn áp đặt lệnh cấm xuất khẩu các loại chip tiên tiến cùng thiết bị sản xuất chip hiện đại sang Trung Quốc, tiếp tục khẳng định chính sách cứng rắn trong quan hệ thương mại giữa hai quốc gia.

Nếu trở lại ghế tổng thống, Donald Trump không chỉ duy trì các chính sách thuế quan hiện tại mà còn có khả năng gia tăng sức ép đáng kể lên Trung Quốc, trừ khi Bắc Kinh đưa ra những nhượng bộ rõ ràng trong các vấn đề thương mại trọng yếu. Bắc Kinh nhận thức rõ rằng, bất kỳ mức thuế mới nào từ Trump cũng sẽ chỉ là khởi đầu cho một chiến dịch leo thang, với khả năng các mức thuế này sẽ tiếp tục tăng nếu đàm phán không đi theo hướng có lợi cho Washington. Viễn cảnh này khiến triển vọng thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới trở nên khó đoán định và đầy thách thức.

Cho đến nay, các biện pháp đối phó của Trung Quốc dường như chưa đủ sức tạo áp lực lên Mỹ, đặc biệt là một chính quyền cứng rắn như Trump. Bắc Kinh đã tiến hành điều tra đối với Nvidia, một công ty dẫn đầu về sản xuất chip với công nghệ trí tuệ nhân tạo tiên tiến của Mỹ. Đồng thời, Trung Quốc đe dọa đưa một số thương hiệu thời trang của Mỹ vào danh sách đen và áp dụng các biện pháp hạn chế xuất khẩu đối với các sản phẩm như drone và nguyên liệu quan trọng, trong đó có đất hiếm.

Mặc dù các động thái này có thể gây ra tổn hại nhất định cho nền kinh tế Mỹ, đồng thời thúc đẩy các doanh nghiệp bị ảnh hưởng gia tăng vận động hành lang, nhưng nhìn chung, chúng lại gián tiếp củng cố chiến lược lâu dài của Trump. Chính sách của ông nhắm đến mục tiêu tăng cường sản xuất nội địa và giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc, qua đó tạo lợi thế chiến lược cho Mỹ trong cuộc cạnh tranh thương mại.

Một lĩnh vực mà Trung Quốc có thể sử dụng như một quân bài trong cuộc chơi này chính là thị trường chip “mature” hoặc “legacy” – những loại chip đơn giản nhưng cực kỳ quan trọng trong các ngành công nghiệp chủ chốt như sản xuất ô tô và thiết bị gia dụng. Dù các lệnh cấm của chính quyền Biden đã cản trở tiến trình phát triển chip tiên tiến của Trung Quốc, các nhà sản xuất chip nước này như SMIC và Hua Hong Semiconductor lại đang dần chiếm ưu thế trong phân khúc chip công nghệ cũ.

Từ năm 2017 đến 2023, thị phần toàn cầu của Trung Quốc trong lĩnh vực này đã tăng từ 14% lên 18%, một con số đáng kể trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt. Những loại chip này đóng vai trò thiết yếu trong việc duy trì chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt là ở Mỹ. Thực tế này từng được bộc lộ rõ nét vào năm 2021, khi tình trạng thiếu hụt chip “legacy” đã làm gián đoạn nghiêm trọng đến sự phục hồi kinh tế của Mỹ sau đại dịch COVID-19.

Tuy nhiên, ngay cả khi nắm giữ lợi thế nhất định, Bắc Kinh cũng đối mặt với rủi ro lớn nếu sử dụng quân bài này. Nền kinh tế Trung Quốc, vốn đang lao đao bởi sự sụp đổ của thị trường bất động sản và suy giảm trong chi tiêu tiêu dùng cũng như đầu tư tư nhân, hiện phụ thuộc rất nhiều vào xuất khẩu, bao gồm cả các loại chip “legacy.” Bất kỳ động thái hạn chế nào cũng có thể gây ra tổn thất lớn cho chính nền kinh tế Trung Quốc, khiến Bắc Kinh càng khó có thể đối phó với áp lực từ các chính sách thương mại của Trump.

Để giảm sự phụ thuộc vào Mỹ và củng cố vị thế đàm phán, Bắc Kinh cần tập trung vào việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nội địa thông qua các biện pháp kích cầu tiêu dùng, đẩy mạnh đầu tư tư nhân, và triển khai các dự án xây dựng quy mô lớn. Những động thái này không chỉ giúp Trung Quốc giảm bớt sự phụ thuộc vào xuất khẩu, mà còn tạo nền tảng cho một chiến lược thương mại linh hoạt và chủ động hơn trước các chính sách cứng rắn của Trump.

Tuy nhiên, cho đến nay, chính quyền Trung Quốc vẫn chưa đưa ra các gói kích thích mạnh mẽ nào để đạt được mục tiêu trên. Thay vào đó, dường như Bắc Kinh đang chờ đợi kỳ họp Quốc hội thường niên vào tháng 3 để quyết định lộ trình chính sách mới. Điều này đồng nghĩa với việc, khi các biện pháp thực sự được triển khai, Tổng thống Trump đã có ít nhất hai tháng đầu tiên trong nhiệm kỳ mới để áp đặt thêm các chính sách thuế quan và gia tăng áp lực. Việc chậm trễ này có nguy cơ khiến Bắc Kinh rơi vào thế bị động trong cuộc đối đầu thương mại đầy kịch tính sắp tới.

Cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung dưới nhiệm kỳ mới của Trump hứa hẹn sẽ tiếp tục diễn ra căng thẳng và không khoan nhượng. Đối mặt với chiến lược leo thang thuế quan từ Washington, Bắc Kinh cần tìm cách linh hoạt và quyết liệt hơn trong điều hành kinh tế, vừa để giảm thiểu sự phụ thuộc vào Mỹ, vừa để bảo vệ lợi ích lâu dài của nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.