Donald Trump "thừa hưởng" một nước Mỹ mạnh mẽ, châu Âu lại thể hiện "bộ mặt" trái ngược?

Trong khi đó, Chủ tịch Ủy ban Châu Âu Ursula von der Leyen lại vẽ ra một viễn cảnh sáng sủa về Châu Âu tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới ở Davos, mô tả lục địa này như một nơi của sự đổi mới, cam kết với các nguyên tắc bất biến, và đoàn kết trước nghịch cảnh. Nhưng thực tế, Châu Âu lại gần với viễn cảnh u ám của Trump hơn là tầm nhìn lạc quan của Von der Leyen: mô hình kinh doanh của lục địa đã sụp đổ, sự thay đổi diễn ra chậm chạp và các nhà lãnh đạo dân tộc chủ nghĩa đang thách thức những nguyên tắc cơ bản của EU.

Ngược lại, Mỹ vẫn là một quốc gia mạnh mẽ với thị trường năng động không chỉ thúc đẩy sức khỏe kinh tế của riêng mình mà còn của cả Châu Âu. Bất kỳ số liệu nào về dân số, giá năng lượng, tỷ giá hối đoái, đổi mới, tốc độ tăng trưởng dài hạn hay sức mạnh quân sự đều cho thấy sức mạnh vượt trội của Mỹ. Ngay cả lạm phát, vốn là một điểm yếu trong nhiệm kỳ của Tổng thống Joe Biden, cũng đã hạ nhiệt.

Hiện tại, sức mạnh này nằm trong tay một nhà lãnh đạo dân tộc chủ nghĩa, người vừa tuyên bố mở rộng lãnh thổ là mục tiêu của nước Mỹ - điều chưa từng xảy ra trong hơn một thế kỷ. Sự kết hợp giữa khả năng và chủ nghĩa dân tộc khiến các nhà lãnh đạo nước ngoài lo lắng, và họ có lý do chính đáng để như vậy.

Trong nhiều thập kỷ, các đồng minh của Mỹ đã xây dựng niềm tin rằng quyền lực khổng lồ của Mỹ sẽ không bao giờ quay lưng lại với họ. Tuy nhiên, những rào chắn bảo vệ đó giờ đây đã biến mất. EU, mặc dù có quy mô và nguồn lực lý thuyết để đứng một mình, nhưng trên thực tế không thể hiện được điều đó. Từ Nam Tư cũ, Libya, đến Ukraine, các lực lượng Châu Âu nhiều lần chứng tỏ sự bất lực khi tiến hành các chiến dịch lớn mà không có sự hỗ trợ của Mỹ.

Một số điểm sáng vẫn tồn tại: Phần Lan và Thụy Điển đã gia nhập NATO, Ba Lan tăng cường mua sắm vũ khí, sản xuất đạn dược bắt đầu tăng tốc, và Ukraine - nếu vượt qua chiến tranh - có tiềm năng trở thành nhà cung cấp vũ khí và drone chi phí thấp cho Châu Âu.

Nhưng những yếu điểm của EU không chỉ nằm ở quốc phòng. Trump đã tuyên bố tình trạng khẩn cấp năng lượng ở Mỹ dù không có cơ sở, nhưng Châu Âu thì thật sự đang trong khủng hoảng. Giá điện trung bình tại Mỹ chỉ bằng 50% so với Đức, và giá khí đốt tự nhiên tại Mỹ thấp kỷ lục trong năm qua. Trong khi đó, Châu Âu phải nhập khẩu tới 90% khí đốt với giá cao hơn nhiều lần.

Nếu năng lượng là yếu tố cốt lõi của nền kinh tế sản xuất cũ, thì Châu Âu còn thua kém hơn trong các nền kinh tế tương lai. Lục địa này thiếu vắng các tập đoàn công nghệ lớn tương đương với các "gã khổng lồ" của Mỹ - những đơn vị không chỉ thúc đẩy tăng trưởng mà còn liên minh với Trump trong việc chống lại các quy định kiểm duyệt nội dung.

Kết quả là, nền kinh tế Mỹ hiện lớn hơn nền kinh tế EU tới 50%, so với mức ngang bằng vào năm 2010. Ngay cả khi Brexit chưa từng xảy ra, Mỹ vẫn vượt xa Châu Âu với mức chênh lệch 28%.

Tốc độ tăng trưởng GDP của Mỹ đã "vượt mặt" châu Âu từ lâu

Tình trạng của thế giới cũ không hoàn toàn vô vọng. Châu Âu vẫn là một lục địa giàu có với tiêu chuẩn giáo dục và các tiêu chuẩn khác ở mức cao. Tuy nhiên, trong trạng thái suy yếu hiện tại, Châu Âu có rất ít biện pháp phòng thủ mạnh mẽ trước một cuộc tấn công quyết liệt từ Trump 2.0, nếu ông quyết định sử dụng các mối đe dọa như rút quân sự, phát động chiến tranh thương mại, hoặc cả hai để đạt được lợi ích. Các nhà lãnh đạo Châu Âu nhận thức rõ điều này. Đó là lý do họ vội vã lấy lòng Trump. Đây cũng là lý do Ủy ban Châu Âu đột ngột công bố một cuộc rà soát các kế hoạch thực thi luật trí tuệ nhân tạo và quyền riêng tư dữ liệu đối với các công ty công nghệ Mỹ.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron hôm thứ Ba đã kêu gọi Châu Âu “thức tỉnh” trước mối đe dọa bị bỏ rơi và tăng cường chi tiêu quốc phòng. Chủ tịch Ủy ban Châu Âu Ursula von der Leyen đã đưa ra một loạt các đề xuất chính sách nhằm tái khởi động sức sống cho Châu Âu. Bà lập luận rằng trong một thế giới mới với sự cạnh tranh giữa các cường quốc, mô hình hợp tác và dựa trên luật lệ của EU sẽ trở nên hấp dẫn hơn đối với các quốc gia nhỏ hơn.

Những ý tưởng này là hợp lý và nếu thành công, chúng có thể mang tính cách mạng. Nhưng chúng cũng đã đến quá muộn và sẽ không - nếu dựa trên tốc độ phản ứng chậm chạp trước các lời cảnh tỉnh trước đây của Châu Âu – kịp để đối phó với Trump. Đối với EU, một tổ chức đa phương trong một thế giới ngày càng mang tính dân tộc chủ nghĩa, thách thức là phải vượt qua vài năm tới mà không chịu những tổn hại lâu dài.