Nguy cơ sụp đổ an ninh châu Âu: Nga áp sát và sự thờ ơ từ Mỹ

Hai yếu tố nguy hiểm có thể kết hợp vào năm 2025: Mối đe dọa ngày càng lớn từ Nga và sự thờ ơ gia tăng từ nước Mỹ dưới thời Donald Trump.

Các quốc gia châu Âu cần khẩn trương đối phó với tình thế địa chính trị đáng lo ngại này bằng cách tăng cường năng lực phòng thủ. Để đạt được điều đó, điều quan trọng là Đức, nền kinh tế lớn nhất châu Âu, phải thực hiện lời hứa của Thủ tướng Olaf Scholz về việc tăng mạnh chi tiêu quốc phòng.

Để làm rõ lý do tăng chi tiêu quốc phòng, cần phải hiểu rõ tình hình ở Nga và Mỹ.

Tháng trước, Mark Rutte, tổng thư ký Nato mới được bổ nhiệm đã cảnh báo: “Kinh tế Nga đang trong tình trạng thời chiến… Nguy hiểm đang lại gầ chúng ta với tốc độ tối đa.” Ông kêu gọi Nato tăng cường sản xuất quốc phòng và “chuyển sang tư duy thời chiến”.

Hồi tháng 4, Tướng Christopher Cavoli, chỉ huy tối cao của Nato tại châu Âu, cũng nhận định: “Nga không có dấu hiệu dừng lại. Nga cũng không có ý định chỉ dừng lại ở Ukraine.” Các nhà phân tích phương Tây cho rằng Nga đã bắt đầu một cuộc chiến với châu Âu, bao gồm các hành động phá hoại thường xuyên có nguy cơ gây ra thương vong lớn.

Trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, Mỹ dẫn đầu phản ứng của đồng minh khi Nga gia tăng áp lực quân sự tại châu Âu. Nhưng lần này, phản ứng của Mỹ có thể đã thay đổi. Những nhân sự chủ chốt trong chính quyền Tổng thống đắc cử Trump đã thẳng thắn thể hiện mong muốn tái bố trí nguồn lực quân sự từ châu Âu sang châu Á.

Elbridge Colby, người vừa được đề cử làm Thứ trưởng Quốc phòng phụ trách chính sách, đã viết trên Financial Times năm ngoái rằng Trung Quốc là ưu tiên cao hơn nhiều so với Nga đối với Mỹ và cho rằng “Mỹ cần bảo toàn các lực lượng từ châu Âu để dành cho các vấn đề ở châu Á, ngay cả khi Nga tấn công trước.”

Các nhà phân tích quốc phòng châu Âu lo ngại việc Mỹ rút quân khỏi châu Âu sẽ khuyến khích Nga gia tăng các hành động gây hấn. Trong một cuốn sách gần đây, Keir Giles của Chatham House nhận định: “Việc Mỹ rút hỗ trợ quân sự khỏi Nato là con đường chắc chắn nhất để Nga mở rộng chiến dịch quân sự vượt ra ngoài Ukraine.”

Tuy nhiên, đối với phần lớn châu Âu, mối đe dọa từ Nga dường như vẫn còn xa vời. Sau gần ba năm chiến sự tại Ukraine, quân đội Nga chỉ đạt được những tiến triển lãnh thổ hạn chế và chịu tổn thất lớn, ước tính có 700,000 binh sĩ bị chết hoặc thương vong.

Nhưng con số thương vong mà Vladimir Putin sẵn sàng chấp nhận cũng là một lời cảnh báo. Quân đội Nga hiện đã lớn hơn so với thời điểm bắt đầu chiến tranh vào năm 2022. Và như Rutte đã chỉ ra gần đây, Nga đang sản xuất “một số lượng lớn xe tăng, phương tiện bọc thép và đạn dược.”

Các quốc gia châu Âu không có đủ nhân lực và trang thiết bị để tham gia vào một cuộc chiến tiêu hao như Nga đang tiến hành tại Ukraine. Đầu năm ngoái, quân đội Anh có 73,520 binh sĩ, con số thấp nhất kể từ năm 1792. Quân đội Đức chỉ có 64,000 binh sĩ.

Các nhà hoạch định quân sự của NATO nhận định rằng liên minh hiện đang thiếu khoảng một phần ba năng lực cần thiết để răn đe Nga một cách hiệu quả.

Những hạn chế nổi bật bao gồm hệ thống phòng không, hậu cần, đạn dược và thiết bị liên lạc an toàn.

Hiện tại, các thành viên NATO cam kết chi tiêu quốc phòng ở mức 2% GDP. Dự kiến, mục tiêu này có thể được nâng lên 3% tại hội nghị thượng đỉnh NATO sắp tới. Tuy nhiên, con số này chỉ có ý nghĩa nếu các quốc gia châu Âu giảm bớt sự phân tán trong việc mua sắm quốc phòng dọc theo các đường lối quốc gia.

Mức chi tiêu 3% cũng dựa trên giả định rằng Mỹ vẫn duy trì cam kết với NATO. Trong trường hợp Mỹ rút bớt sự hỗ trợ, các quốc gia châu Âu sẽ cần tăng ngân sách quốc phòng lên 4.5% GDP để bù đắp. Nhưng ngay cả mục tiêu 3% cũng đã là thách thức lớn, như minh chứng từ Hà Lan dưới thời Thủ tướng Mark Rutte (2010-2024). Quốc gia này chỉ đạt mục tiêu 2% GDP cho quốc phòng vào năm cuối cùng trong nhiệm kỳ của ông.

Càng gần biên giới Nga, mối đe dọa từ Nga càng được nhìn nhận rõ ràng hơn. Ba Lan, ví dụ, dự kiến tăng chi tiêu quốc phòng lên 4.7% GDP vào năm 2025. Nhưng ở các nền kinh tế lớn tại Tây Âu, tình hình lại kém tích cực hơn. Năm ngoái, Đức và Pháp chỉ đạt mức chi tiêu gần 2%, trong khi Anh nhỉnh hơn một chút với 2.3%.

Pháp hiện phải đối mặt với thâm hụt ngân sách 6% GDP và nợ công vượt ngưỡng 100%, trong khi Anh cũng đang vật lộn với nợ công cao và khó khăn trong việc tăng nguồn thu.

Ngược lại, Đức với tỷ lệ nợ công chỉ hơn 60% GDP, có tiềm lực tài chính lớn hơn để gia tăng chi tiêu quốc phòng. Đức cũng sở hữu một nền tảng công nghiệp và kỹ thuật đáng kể, có thể đóng vai trò quan trọng trong việc củng cố an ninh châu Âu.

Friedrich Merz, lãnh đạo đảng Dân chủ Cơ đốc giáo và có khả năng trở thành Thủ tướng Đức sau cuộc bầu cử năm nay, đánh giá cao mối đe dọa từ Nga. Nếu ông thúc đẩy việc nới lỏng các quy định hiến pháp về tài trợ thâm hụt và chấp nhận sử dụng nguồn vốn vay chung của EU để tài trợ cho quốc phòng, Đức có thể tạo ra một bước ngoặt lịch sử, thay đổi đáng kể cục diện an ninh của châu lục.

Dẫu vậy, ký ức từ Thế chiến thứ hai vẫn khiến một số quốc gia láng giềng của Đức, đặc biệt là Ba Lan và Pháp, e ngại trước việc Đức tái vũ trang. Tuy nhiên, vì lợi ích an ninh chung của chính họ, các nước này cần gạt bỏ sự lo ngại và hợp tác để đảm bảo ổn định khu vực.