Thu hẹp khoảng cách thuế: Chìa khóa gia tăng ngân sách quốc gia

Các chính phủ trên khắp thế giới đang tìm kiếm những "chiếc lông" để nhổ. Nợ công đã phình to do đại dịch, các khoản thanh toán lãi suất đang ăn mòn kế hoạch chi tiêu, và nhu cầu về dịch vụ công ngày càng tăng. Tăng trưởng kinh tế đơn thuần sẽ không mang lại đủ nguồn thu thuế mà họ cần. Người giàu, những kẻ trốn thuế và các tập đoàn đa quốc gia trở thành mục tiêu chính cho việc "nhổ lông". Đầu tháng 8, Ý đã tăng gấp đôi thuế đánh vào thu nhập nước ngoài của các triệu phú mới nhập cư. Bộ trưởng Tài chính Anh Rachel Reeves dự định tăng nguồn thu một phần bằng cách bãi bỏ chế độ thuế "non-dom" của nước này, tăng thuế đối với lĩnh vực đầu tư tư nhân, và giảm thiểu việc trốn thuế. Các chính trị gia ở Mỹ và EU cũng đang dần ủng hộ các đề xuất về thuế tài sản.

Tập trung vào người giàu và các doanh nghiệp lớn có sức hấp dẫn chính trị rõ ràng. Tuy nhiên, trong bối cảnh thị trường toàn cầu ngày càng linh hoạt - điển hình như Dubai và Singapore đang thu hút giới thượng lưu nước ngoài bằng chính sách thuế ưu đãi - việc gây ra sự phản kháng có nguy cơ dẫn đến làn sóng di cư hàng loạt của tầng lớp giàu có. Thực tế, theo UBS, Anh đang đứng trước nguy cơ mất nhiều triệu phú nhất trong số các quốc gia từ nay đến năm 2028. Việc cân nhắc kỹ lưỡng thuế đánh vào người giàu và doanh nghiệp lớn là rất quan trọng - nếu không, cơ sở thuế có thể thu hẹp khi thuế suất tăng lên.

Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo đang thiếu hụt ngân sách vẫn có những hướng đi khác. Một điểm khởi đầu tốt là thu hẹp khoảng cách thuế (tax gap) - sự chênh lệch giữa số thuế mà chính phủ đáng lẽ phải thu được và số thuế thực tế thu được. Ở Anh, con số này ước tính vào khoảng 39.8 tỷ Bảng trong năm tài khóa 2022-2023. Nói cách khác, Bộ Tài chính nước này đã thiếu hụt khoảng 5% số thuế lẽ ra phải thu được. Cơ quan thuế Úc dự báo khoảng cách này vào khoảng 7% trong năm tài chính 2020-2021. Còn ở Ý, khoảng 11% - tương đương 14.6 tỷ Euro - doanh thu thuế VAT đã bị thất thoát trong năm 2021.

Những kẻ trốn thuế phải chịu một phần trách nhiệm. Dù các chính phủ đang đúng đắn siết chặt kiểm soát đối với những kẻ lẩn tránh thuế, việc triệt phá các hình thức trốn thuế phức tạp xuyên quốc gia không hề đơn giản. Điều này có nghĩa bắt được những kẻ trốn thuế không phải là nguồn thu đáng tin cậy. Tuy nhiên, có những thành phần khác trong khoảng cách thuế mà chính phủ có thể thu hồi dễ dàng hơn. Tại Anh, chỉ có 25% khoảng cách thuế là do hành vi bất hợp pháp, trong khi 45% xuất phát từ lỗi trong việc kê khai và tính toán thuế. Ở Mỹ, riêng việc khai báo thiếu đã chiếm tới 542 tỷ USD, tương đương khoảng bốn phần năm số thuế chưa thu được trong năm tài khóa 2021.

Nguyên nhân của sự bất cẩn trong quản lý thuế rất đa dạng và khác nhau giữa các quốc gia. Nhưng có một số bước đơn giản mà tất cả có thể thực hiện. Thứ nhất, các bộ phận thu thuế và tuân thủ cần được đầu tư nhân sự và nguồn lực đầy đủ. Những người gọi đến đường dây trợ giúp của Cơ quan Thuế và Hải quan Anh (HMRC) đã phải chờ đợi gần 7 triệu giờ trong năm 2022-2023. Dịch vụ thuế được đầu tư tốt hơn có thể tăng cường hỗ trợ cho những người nộp thuế tự nguyện và giúp phát hiện những kẻ trốn thuế. Trí tuệ nhân tạo cũng có thể giúp xác định các trường hợp không tuân thủ và cung cấp sự hỗ trợ phù hợp cho người nộp thuế.

Tiếp theo, đơn giản hóa là yếu tố then chốt. Qua nhiều năm, các quy định thuế đã chồng chéo lên nhau, tạo nên sự phức tạp. Việc đưa ra hướng dẫn rõ ràng hơn, tinh giản vô số khoản giảm trừ, ngưỡng và miễn thuế, cũng như cải thiện quy trình kê khai điện tử đều có thể tạo nên sự khác biệt lớn. Giảm bớt sự phức tạp của hệ thống thuế là cách hiệu quả về mặt chi phí để tăng nguồn thu, đồng thời ít gây tranh cãi hơn việc điều chỉnh thuế suất. Điều này có thể giúp các hộ gia đình và doanh nghiệp tiết kiệm hàng giờ đồng hồ mà lẽ ra họ sẽ lãng phí vào việc tuân thủ quy định.

Có thể vẫn cần "nhổ lông", nhưng các chính phủ có thể thu hồi được khoản thu đáng kể và đồng thời thúc đẩy năng suất, chỉ bằng cách tăng cường các cơ quan thuế và làm cho việc nộp thuế trở nên dễ dàng và thuận lợi hơn.