Châu Âu trước làn sóng thuế quan của Trump: Kế sách nào để ứng phó?

Tuy nhiên, điều đáng chú ý hơn là cam kết cứng rắn của ông về việc sẽ sớm áp đặt thuế quan lên Liên minh châu Âu (EU). Lời đe dọa này càng trở nên đáng ngại hơn trong bối cảnh Trump vừa khởi động cuộc chiến thương mại với Canada và Mexico, mặc dù vẫn để ngỏ một tháng đàm phán.

Thặng dư thương mại EU với Mỹ tăng cao dưới thời Biden

Nếu những đe dọa này được hiện thực hóa, tác động sẽ vượt xa khía cạnh kinh tế thuần túy. Các biện pháp thuế quan của Mỹ không chỉ gây thiệt hại về mặt tài chính mà còn có nguy cơ làm sâu sắc thêm những rạn nứt trong nội bộ EU. Trong kịch bản xấu nhất, sự đoàn kết của khối có thể bị đe dọa nghiêm trọng khi các quốc gia thành viên phải đối mặt với lựa chọn khó khăn: hoặc là đầu hàng trước áp lực từ Washington, hoặc là cùng nhau chống lại Mỹ.

EU không nên phạm sai lầm khi đánh giá thấp quyết tâm của Trump. Việc ông sẵn sàng nhắm mục tiêu vào cả những đồng minh thân cận nhất như Canada và Mexico cho thấy chính sách "Nước Mỹ trên hết" không chỉ là khẩu hiệu rỗng trong chiến dịch tranh cử. Đối với chính quyền Trump, việc áp đặt thuế quan là một phần trong chiến lược lớn nhằm tái cấu trúc trật tự thương mại toàn cầu, ngay cả khi điều đó có thể gây xáo trộn nghiêm trọng đến chuỗi cung ứng khu vực.

Chính quyền Trump tin rằng để thúc đẩy sự thịnh vượng của Mỹ, họ cần phải phá vỡ hoặc tái đàm phán toàn bộ hệ thống ràng buộc thương mại, tài chính và quân sự hiện tại. Trong tầm nhìn này, thuế quan không đơn thuần là công cụ kinh tế mà còn là đòn bẩy chiến lược để Nhà Trắng định hình lại cán cân quyền lực toàn cầu. Đặc biệt, Trump không nhắm đến các nền kinh tế đang phát triển mà tập trung vào những đối tác thương mại lớn có thặng dư với Mỹ, trong đó EU là một mục tiêu chính.

Với thặng dư thương mại lên đến hàng trăm tỷ USD mỗi năm, EU đã trở thành mục tiêu chỉ trích chính của Trump. Trong quan điểm của ông, EU không chỉ là một thực thể "gây méo mó thương mại" thông qua việc áp đặt các tiêu chuẩn quy định bất công, mà còn là một "kẻ ăn bám" trong lĩnh vực quốc phòng. Đối với Trump, việc áp đặt thuế quan lên EU không đơn thuần là một biện pháp kinh tế, mà còn là công cụ chiến lược nhằm mở rộng ảnh hưởng của Mỹ trong khu vực. Chính vì vậy, dù EU có lập luận rằng chiến tranh thương mại sẽ dẫn đến kết cục "cùng thua", điều này khó có thể lay chuyển được lập trường cứng rắn của Trump.

Nhận thức được mối đe dọa nghiêm trọng này, giới lãnh đạo châu Âu đã bắt đầu có những động thái rõ ràng hơn. Đáng chú ý là sự thay đổi trong thái độ của Tổng thống Pháp Emmanuel Macron và Thủ tướng Đức Olaf Scholz - những người vốn thường tránh đối đầu trực tiếp với Trump. Gần đây, họ đã đưa ra những tuyên bố cứng rắn hơn về việc bảo vệ lợi ích của EU. Điều này có thể tạo động lực để Ủy ban châu Âu mạnh dạn hơn trong việc chuẩn bị các phương án đối phó.

Trong tình hình hiện tại, EU vẫn còn không gian để tìm kiếm giải pháp thông qua con đường đàm phán. Khối này đã thể hiện thiện chí thông qua các cam kết tăng cường nhập khẩu hàng hóa từ Mỹ nhằm giảm bớt thâm hụt thương mại song phương. Tuy nhiên, nếu những nỗ lực nhượng bộ này không đủ để thuyết phục Trump, EU sẽ buộc phải cân nhắc các biện pháp trả đũa thương mại.

Chiến lược phản ứng của EU có thể được triển khai theo nhiều giai đoạn khác nhau. Trong bước đi đầu tiên, khối này có thể tái áp đặt thuế quan đối với thép và nhôm nhập khẩu từ Mỹ vào tháng 3. Tiếp theo, EU có thể công bố một danh sách các mặt hàng Mỹ bị đánh thuế, tập trung vào những lĩnh vực nhạy cảm về mặt chính trị như nông sản và hàng tiêu dùng. Trong trường hợp tình hình tiếp tục căng thẳng, EU có thể theo đề xuất của viện nghiên cứu Bruegel về việc mở rộng phạm vi áp thuế đối với hàng hóa Mỹ trên diện rộng hơn.

Giới phân tích đặc biệt lo ngại về tác động không đồng đều mà các biện pháp thuế quan của Mỹ có thể gây ra trong nội bộ EU. Thực tế cho thấy mỗi quốc gia thành viên sẽ chịu ảnh hưởng khác nhau tùy thuộc vào cơ cấu xuất khẩu của họ. Ví dụ điển hình là trường hợp của Đức - quốc gia có ngành công nghiệp ô tô phụ thuộc nặng nề vào thị trường Mỹ - sẽ chịu tác động mạnh hơn so với Pháp. Tương tự, ngành thực phẩm của Hà Lan có thể gặp khó khăn nghiêm trọng hơn so với Tây Ban Nha. Sự chênh lệch này có thể dẫn đến tình trạng một số quốc gia tìm cách đàm phán song phương riêng với Mỹ để bảo vệ lợi ích của mình, từ đó làm suy yếu sức mạnh đoàn kết của toàn khối.

Về mặt con số, theo đánh giá của Nomura Holdings Inc., nếu Mỹ áp dụng mức thuế 10% đối với hàng hóa nhập khẩu từ EU, tăng trưởng GDP của khu vực có thể sụt giảm 0.3% trong hai năm tới. Tình hình càng trở nên đáng ngại hơn khi xét đến bối cảnh gia tăng của các phong trào dân túy theo xu hướng bảo hộ tại châu Âu, điều này có thể làm trầm trọng thêm nguy cơ bất ổn cả về kinh tế lẫn chính trị trong khu vực.

Một trong những thách thức lớn nhất của EU nằm ở khả năng hoạch định chiến lược dài hạn. Khác với Mỹ, nơi Nhà Trắng có thể đưa ra và thực thi các quyết định thương mại một cách thống nhất, EU luôn phải cân nhắc và điều hòa lợi ích của 27 quốc gia thành viên. Cơ chế ra quyết định phức tạp này khiến khối thường rơi vào thế bị động trước những cú sốc từ môi trường bên ngoài.

Nhận thức được những thách thức này, các nhà lãnh đạo hàng đầu của EU đã bắt đầu có những động thái tích cực. Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen và Chủ tịch Ngân hàng Trung ương châu Âu Christine Lagarde đã cùng nhau nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế thông qua nhiều biện pháp đồng bộ. Các biện pháp này bao gồm cải cách thủ tục hành chính, tăng cường hỗ trợ đổi mới sáng tạo, và duy trì chính sách tiền tệ linh hoạt. Đây được xem là những bước đi cần thiết nhằm củng cố nội lực của EU, giúp khối không chỉ có thể giảm thiểu tác động tiêu cực từ cuộc chiến thương mại hiện tại mà còn nâng cao khả năng ứng phó với các thách thức tương tự trong tương lai.

Trong bối cảnh Trump liên tục chỉ trích EU về việc không đóng góp đủ cho chi tiêu quốc phòng, châu Âu có thể chuyển hóa áp lực này thành một cơ hội phát triển. Việc thành lập một quỹ quốc phòng chung với quy mô 500 tỷ euro (tương đương 516 tỷ USD) sẽ mang lại nhiều lợi ích chiến lược cho EU. Không chỉ giúp tăng cường năng lực phòng thủ của khối, sáng kiến này còn có thể củng cố đáng kể vị thế đàm phán của EU trong các cuộc thương thảo thương mại. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh thế giới hiện đại, nơi ranh giới giữa an ninh và kinh tế ngày càng mờ nhạt. Sức mạnh quân sự không còn đơn thuần là công cụ bảo vệ lãnh thổ mà đã trở thành một yếu tố then chốt trong việc định hình và bảo vệ lợi ích thương mại.

Khi nhìn nhận tổng thể tình hình, rõ ràng EU không thể tiếp tục duy trì thái độ bị động trước những đe dọa từ phía Trump. Thay vào đó, khối cần xây dựng một chiến lược toàn diện và đa chiều. Chiến lược này cần kết hợp hài hòa ba yếu tố chính: duy trì các kênh đối thoại ngoại giao, chuẩn bị các biện pháp trả đũa có chọn lọc khi cần thiết, và quan trọng nhất là đầu tư mạnh mẽ vào việc phát triển nội lực cả về kinh tế lẫn quốc phòng. Bởi lẽ, trong lĩnh vực thương mại cũng như trong chính trị quốc tế, cách phòng thủ hiệu quả nhất đôi khi chính là xây dựng một thế trận tấn công vững chắc, có chiều sâu và được chuẩn bị kỹ lưỡng.