Đồng USD vẫn "bất khả chiến bại" trước làn sóng bi quan và thách thức toàn cầu

Sau giai đoạn thăng hoa mạnh mẽ trong những năm qua, tâm lý chủ đạo hiện nay là sự lo ngại. Không chỉ về triển vọng ngắn hạn của đồng USD vốn luôn dao động theo dự báo tăng trưởng kinh tế, mà còn về tính bền vững của vị thế độc tôn mà đồng USD đã đảm nhận trong hệ thống thương mại toàn cầu ít nhất từ năm 1945.

Những dự đoán về "cái chết" của đồng USD vẫn tiếp tục xuất hiện qua nhiều thập kỷ, nhưng đều không thành hiện thực. Đồng USD vẫn là trụ cột của hệ thống tài chính toàn cầu, chiếm gần 90% trong tổng số giao dịch ngoại hối trị giá 7.5 nghìn tỷ USD diễn ra mỗi ngày. Sự thống trị bền bỉ của đồng USD không đơn thuần phụ thuộc vào hình ảnh của Tổng thống đương nhiệm, mà còn dựa vào thực tế là chưa có đồng tiền nào có thể cung cấp đầy đủ những ưu điểm của thị trường vốn Mỹ mà không mang theo nhiều nhược điểm. Ngay cả đồng Nhân dân tệ của Trung Quốc vẫn còn rất xa mới đạt được vị thế này.

Đừng vội phủ nhận tính đặc thù của Hoa Kỳ. Đồng USD, một biểu tượng cho sự độc nhất đó, sẽ không dễ dàng rời bỏ vị trí đỉnh cao trong hệ thống tiền tệ toàn cầu. Điều này khác với việc khẳng định sẽ không có biến động giá trị so với đồng Euro, Yên hay Bảng Anh theo thời gian để đáp ứng triển vọng thay đổi về giá cả và việc làm. (Giá trị USD đã giảm so với cả ba đồng tiền trong quý này). Dù có nhiều khiếm khuyết, đồng USD vẫn là tài sản không thể thiếu. Bất kỳ sự đứt gãy nào trong vai trò chủ đạo của USD sẽ gây xáo trộn nghiêm trọng và tổn hại đến các nhà đầu tư nước ngoài vào trái phiếu Mỹ, trong đó Trung Quốc, Nhật Bản và các quốc gia châu Âu là những bên quan trọng nhất.

Dù vậy, đồng tiền Mỹ đang phải đối mặt với nhiều thách thức đáng kể như chính sách của Tổng thống Trump với các đồng minh còn nhiều mâu thuẫn, kế hoạch cải tổ toàn diện hệ thống thương mại quốc tế, và ý định can thiệp vào chính sách lãi suất. Thị trường đang nín thở chờ đợi các mức thuế mới sẽ được công bố, trong khi việc áp đặt rồi gỡ bỏ thuế quan với Canada và Mexico đã làm mất đi lòng tin. Giới chuyên gia ngày càng thảo luận nhiều về viễn cảnh "hậu USD", đặc biệt sau khi Đức bắt đầu triển khai các gói kích thích kinh tế quy mô lớn.

Tuần vừa qua rõ ràng không mấy thuận lợi. Một cuộc khảo sát được thực hiện bởi BofA cho thấy lượng nắm giữ cổ phiếu Mỹ giảm nhiều nhất từ trước đến nay, và một chiến lược gia của ngân hàng này tuyên bố rằng phiên bản "đặc biệt kiểu Mỹ" về cổ phiếu đã đạt đỉnh. Barry Eichengreen thuộc Đại học California, Berkeley, một trong những chuyên gia hàng đầu về sự thăng trầm của các loại tiền tệ, đã viết một bài luận trên Financial Times đặt câu hỏi về những nền tảng chủ chốt trong vị thế thống trị của đồng USD. Các đặt cược bi quan đang chồng chất theo số liệu của Ủy ban Giao dịch Hàng hóa Tương lai.

Tình hình hiện tại khiến tôi nhớ về giai đoạn đầu những năm 2000, thời điểm tôi làm việc tại London và quản lý mảng tin tức tiền tệ cho Bloomberg. Khi ấy, đồng Euro vừa ra đời và giới đầu tư dường như ám ảnh với thâm hụt thương mại khổng lồ của Mỹ. Nhiều chuyên gia tài chính cho rằng sự kết hợp này sẽ là đòn chí mạng cho đồng USD. Niềm tin vào nền kinh tế Mỹ đang xuống dốc, Tổng thống George W. Bush không được lòng dân chúng quốc tế, và cuộc chiến Iraq gặp phải làn sóng phản đối mạnh mẽ tại châu Âu. Sau nhiều bước đi sai lầm, sự sụp đổ của đồng USD dường như là kết cục tất yếu.

Thực tế đã chứng minh điều ngược lại. Lịch sử chứng kiến vô số biến cố được dự đoán sẽ làm sụp đổ đồng USD, nhưng chưa biến cố nào thực sự thành hiện thực, từ sự tan rã của hệ thống Bretton Woods về tỷ giá cố định, sự vươn lên mạnh mẽ của Nhật Bản và Trung Quốc, đến cuộc khủng hoảng cho vay dưới chuẩn năm 2008. Ngược với dự đoán, trong những thời kỳ bất ổn, đồng USD thường càng trở nên mạnh mẽ hơn thay vì suy yếu.

Tuy nhiên, những thành công này không phải lý do để tự mãn. Vị thế bá chủ luôn đi kèm cả quyền lực lẫn trách nhiệm to lớn. Khi Mỹ ngày càng sẵn sàng sử dụng sức mạnh kinh tế như một vũ khí chống lại cả đối thủ lẫn đồng minh, động lực tìm kiếm giải pháp thay thế cho đồng USD cũng tăng theo. Nhà kinh tế Eichengreen đã nhận định rằng vị thế toàn cầu độc tôn của đồng USD được xây dựng không chỉ bằng sức mạnh kinh tế mà còn bằng mạng lưới quan hệ đối tác Mỹ đã dày công vun đắp, cam kết tôn trọng luật pháp quốc tế, và sự độc lập của Fed. Hiện tại, những nền tảng này đang phải chịu nhiều sức ép chưa từng có.

Bất kỳ đối thủ nào muốn thách thức vị thế bá chủ của đồng USD đều phải vượt qua rào cản khổng lồ. Ngôi vương của đồng USD không phải được xây dựng trong một sớm một chiều, mà là thành quả của hàng thập kỷ phát triển, được hậu thuẫn bởi thị trường trái phiếu chính phủ Mỹ có độ sâu và thanh khoản vượt trội, cùng hệ thống ngân hàng với tầm ảnh hưởng toàn cầu. Đồng USD hiện là tiêu chuẩn trong thương mại quốc tế, còn nền kinh tế khổng lồ của Mỹ tạo nên bệ đỡ vững chắc cho đồng tiền này.

Việc đưa một đồng tiền khác lên ngang tầm với USD gần như là nhiệm vụ bất khả thi. Paul Blustein, tác giả cuốn sách "King Dollar: The Past and Future of the World's Dominant Currency", trong bài phát biểu gần đây tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược & Quốc tế đã nhấn mạnh rằng chỉ mong muốn đồng USD sụp đổ không đủ để biến điều đó thành hiện thực. Dù không ủng hộ chính sách của Trump, Blustein vẫn công nhận rằng đồng USD không chỉ đơn giản là thống trị mà còn đã thực sự bén rễ sâu trong hệ thống tài chính toàn cầu. Ông thậm chí thừa nhận rằng đôi khi ông ước đồng USD không mạnh đến vậy, vì sức mạnh này cho phép Mỹ gây áp lực lên cả những đồng minh thân cận như Canada. Theo Blustein, chỉ một biến cố tài chính thực sự thảm khốc mới có thể phá vỡ nền tảng sức mạnh của đồng USD.

Đồng USD có thể sẽ trải qua một năm không mấy thuận lợi so với các đồng tiền mạnh khác, và chuẩn bị cho khả năng suy thoái kinh tế là điều hợp lý. Tuy nhiên, cần nhiều yếu tố hơn là chỉ sự không hài lòng với vị Tổng thống hiện tại để tạo nên một trật tự tiền tệ thế giới hoàn toàn mới. Các nhà đầu tư có thể đặt cược ngắn hạn chống lại đồng USD, nhưng đừng vội chuẩn bị cho "đám tang" của đồng tiền này trong tương lai gần.