Donald Trump đang làm lung lay trật tự thương mại toàn cầu được thiết lập sau Thế chiến II. Không chỉ vậy, ông còn tái định hình cán cân quyền lực truyền thông và đẩy các ngân hàng trung ương xuống vai trò thứ yếu. Dù sự chuyển dịch này có thể chỉ mang tính tạm thời, điều này vẫn cho thấy một thay đổi đáng kể.

Các ngân hàng trung ương có thể sẽ phải gánh vác hậu quả từ chính sách thuế quan mà Trump đang theo đuổi. Tuy nhiên, vào lúc này, những gì Tổng thống Mỹ phát biểu lại đang có ảnh hưởng lớn hơn nhiều so với phát biểu của các lãnh đạo ngân hàng trung ương như Jerome Powell, Christine Lagarde hay Kazuo Ueda. Mới đây, khi phát biểu trước hội nghị các nhà báo kinh tế, Chủ tịch Fed Jerome Powell không cho thấy bất kỳ sự gấp rút nào trong việc điều chỉnh chính sách. Thậm chí, ông còn thu hút sự chú ý hơn khi nói về sở thích chọn cà vạt màu tím – một màu trung lập về mặt chính trị – và niềm yêu thích với ban nhạc Grateful Dead, đặc biệt là album American Beauty.

Là người đã theo dõi hoạt động của các ngân hàng trung ương trong nhiều thập kỷ, tôi phải tự hỏi: liệu họ còn giữ vai trò điều phối chính yếu trong nền kinh tế toàn cầu? Bài viết này không nhằm dự đoán ngân hàng trung ương nào sẽ cắt giảm lãi suất đầu tiên sau "Ngày Giải phóng" – thời điểm Mỹ áp thuế mạnh tay lên các đối tác thương mại lớn – hay liệu họ có nên hành động ngay lúc này. Vấn đề lớn hơn nằm ở chỗ: Vai trò của các ngân hàng trung ương đang suy yếu rõ rệt trong một bối cảnh được xem là cú sốc lớn nhất đối với hệ thống thương mại toàn cầu kể từ khi trật tự Bretton Woods sụp đổ năm 1971.

Thực trạng này là đáng lo ngại. Thị trường đã quen với hình ảnh ngân hàng trung ương đóng vai trò “đội cứu hỏa” mỗi khi khủng hoảng bùng phát. Họ hành động nhanh, không bị ràng buộc bởi các thủ tục chính trị như chính sách tài khóa.

Dù không tránh khỏi sai lầm, họ vẫn là lực lượng then chốt. Các ngân hàng trung ương từ Úc, Ấn Độ, New Zealand đến Hàn Quốc đều theo dõi chặt chẽ động thái từ Fed. Powell không chỉ lo lắng về nguy cơ đối với việc làm mà còn đặc biệt quan tâm đến tác động lạm phát do thuế quan gây ra.

Giới đầu tư đang chờ xem liệu các ngân hàng trung ương có thể một lần nữa “ra tay cứu thị trường” – và bằng cách nào – sau khi thuế quan có hiệu lực. Nhưng bối cảnh hiện nay rất khác. Lần này, nguyên nhân gốc rễ của bất ổn không phải là đại dịch COVID-19, cũng không phải là bong bóng tài chính hay khủng hoảng công nghệ. Nguyên nhân lần này xuất phát từ chính những quyết sách của chính phủ – cụ thể là Nhà Trắng.

Nếu các biện pháp thuế quan của Trump tiếp tục được duy trì, nhiều nền kinh tế lớn có thể bị gạt ra khỏi thị trường Mỹ – một thay đổi mang tính chấn động, đúng như cách Thủ tướng Singapore từng mô tả. Các ngân hàng trung ương hiểu rất rõ giới hạn của mình và thường tránh can thiệp vào các vấn đề thuộc phạm vi ngân sách hay chính sách thương mại. Đây là cách tiếp cận an toàn và hợp lý.

Tuy nhiên, không thể loại trừ khả năng châu Á sẽ chọn một hướng đi riêng. Phản ứng đầu tiên nhiều khả năng sẽ là sự thận trọng. Trước bài phát biểu của Powell vào thứ Sáu, Thống đốc Ngân hàng Trung ương Nhật Bản – ông Kazuo Ueda – đã phát biểu một cách kín đáo rằng “mức độ bất định đang tăng lên.” Điều này có thể được hiểu là kế hoạch nâng lãi suất vào tháng Năm tại Nhật đang bị tạm gác lại. Tại Úc, Ngân hàng Dự trữ có thể bỏ qua lập trường thận trọng trước đó và cắt giảm lãi suất thêm 0.5 điểm phần trăm vào tháng tới, theo dự báo của Deutsche Bank. Còn ở Ấn Độ, với lạm phát đang thấp hơn mục tiêu đề ra, Ngân hàng Dự trữ nhiều khả năng sẽ giảm lãi suất trong tuần này và phát tín hiệu sẽ tiếp tục nới lỏng. Sẽ rất bất ngờ nếu ngân hàng này không tính đến tác động của thuế quan trong các quyết định của mình.

Tình hình vẫn đang diễn biến và những biến động hiện tại có thể dẫn đến những kết quả bất ngờ trong dài hạn. Khi Richard Nixon rút Mỹ khỏi hệ thống Bretton Woods vào đầu thập niên 1970, nhiều người lo ngại đó sẽ là dấu hiệu suy tàn của ảnh hưởng Mỹ. Tuy nhiên, động thái này cuối cùng lại giúp củng cố vai trò trung tâm của đồng USD. Lúc đó, việc áp thêm thuế nhập khẩu 10% tưởng chừng sẽ làm suy yếu vị thế của Mỹ, nhưng thực tế lại diễn ra ngược lại. Sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 và đại dịch COVID-19, các ngân hàng trung ương đã trở nên quyền lực hơn. Nhưng lần này, bối cảnh có vẻ đã thay đổi.

Lịch sử thương mại và các hiệp ước quốc tế có thể là manh mối cho con đường phía trước. Và trong lúc chờ đợi, luôn có thể nghe nhạc Grateful Dead để suy ngẫm. Còn nếu một ngày nào đó Powell đổi màu cà vạt trong buổi họp báo, hãy cảnh giác – có thể đó là tín hiệu mà thị trường không thể bỏ qua.