Mỹ đối mặt lần đóng cửa chính phủ thứ 15: Bế tắc ngân sách đe dọa hàng trăm nghìn công chức

Chính phủ Mỹ đã chính thức đình chỉ phần lớn hoạt động vào thứ Tư, sau khi những chia rẽ sâu sắc giữa các đảng phái khiến Quốc hội và Nhà Trắng không thể đạt được thỏa thuận về tài trợ. Cuộc đối đầu kéo dài và mệt mỏi này có nguy cơ khiến hàng ngàn nhân viên liên bang mất việc làm.

Hiện chưa có lối thoát rõ ràng cho bế tắc, trong khi các cơ quan cảnh báo rằng đợt đình chỉ hoạt động lần thứ 15 kể từ năm 1981 sẽ làm gián đoạn việc công bố dữ liệu kinh tế quan trọng, cản trở các hoạt động hành chính, ngừng nghiên cứu khoa học, trì hoãn việc trả lương cho quân đội và buộc 750,000 công chức liên bang nghỉ việc không lương, với chi phí lên tới 400 triệu USD mỗi ngày.

Tổng thống Donald Trump, người đang trên đường tái định hình bộ máy chính phủ vào tháng 12, cảnh báo các nghị sĩ Dân chủ rằng việc đóng cửa có thể mở đường cho những hành động “không thể đảo ngược”, bao gồm cắt giảm sâu hơn việc làm và các chương trình của chính phủ.

Đợt đóng cửa lần này bắt đầu chỉ vài giờ sau khi Thượng viện bác bỏ một dự luật chi tiêu ngắn hạn nhằm duy trì hoạt động của chính phủ đến ngày 21/11. Các nghị sĩ Dân chủ phản đối vì dự luật không bao gồm gia hạn trợ cấp bảo hiểm y tế cho hàng triệu người Mỹ sắp hết hạn vào cuối năm. Trong khi đó, đảng Cộng hòa khẳng định vấn đề bảo hiểm nên được giải quyết riêng.

Trọng tâm tranh cãi ngân sách xoay quanh khoản chi 1.7 nghìn tỷ USD cho hoạt động của các cơ quan, chiếm khoảng 1/4 tổng ngân sách 7 nghìn tỷ USD của chính phủ. Phần còn lại chủ yếu dành cho các chương trình y tế, hưu trí và trả lãi khoản nợ công đã tăng lên 37.5 nghìn tỷ USD.

Các nhà phân tích độc lập cảnh báo đợt đóng cửa này có thể kéo dài hơn các lần trước, khi Trump và các quan chức Nhà Trắng đe dọa sẽ trừng phạt đảng Dân chủ bằng việc cắt giảm bảng lương liên bang và các chương trình phúc lợi. Giám đốc ngân sách của Trump, Russell Vought, thậm chí còn đe dọa sa thải vĩnh viễn nhân viên ngay trước khi đợt đóng cửa diễn ra.

Trong khi đó, giá vàng leo lên mức cao kỷ lục, chứng khoán châu Á biến động mạnh do lo ngại về sự chậm trễ công bố dữ liệu kinh tế và tác động của việc mất việc làm hàng loạt. Đồng đô la Mỹ tiếp tục dao động quanh mức thấp nhất trong một tuần so với các đồng tiền chủ chốt khác.

Tiền lệ trong nhiệm kỳ Trump đầu tiên: Đợt đóng cửa chính phủ dài nhất trong lịch sử Mỹ đã diễn ra 35 ngày vào cuối năm 2018 và đầu năm 2019, khi Trump và Quốc hội đối đầu về vấn đề an ninh biên giới.

“Điều họ muốn chỉ là đe dọa chúng tôi, nhưng họ sẽ không thành công,” Lãnh đạo phe Dân chủ tại Thượng viện Chuck Schumer khẳng định trong bài phát biểu, một ngày sau khi cuộc họp tại Nhà Trắng với Trump và các lãnh đạo Quốc hội kết thúc trong bất đồng sâu sắc.

Trong khi đó, Lãnh đạo phe Cộng hòa tại Thượng viện John Thune gọi dự luật chi tiêu ngắn hạn thất bại là một “biện pháp phi đảng phái”, không kèm điều kiện chính trị mà trước đây Dân chủ từng chấp nhận. “Điều thay đổi duy nhất là bây giờ Trump đang ở Nhà Trắng. Đây rõ ràng là chính trị, và không có lý do thực chất nào cho việc đóng cửa chính phủ này,” ông nhấn mạnh.

Dù Cộng hòa nắm đa số ở cả Hạ viện và Thượng viện, luật chi tiêu vẫn cần ít nhất 60 phiếu thuận tại Thượng viện, đồng nghĩa với việc phải có tối thiểu bảy thượng nghị sĩ Dân chủ cùng ủng hộ.

Đảng Dân chủ tập trung vào vấn đề y tế: Phe Dân chủ chịu áp lực từ cử tri phải giành được chiến thắng hiếm hoi trước cuộc bầu cử giữa kỳ 2026, cuộc bầu cử sẽ định đoạt quyền kiểm soát Quốc hội trong hai năm cuối nhiệm kỳ của Trump. Gia hạn trợ cấp bảo hiểm y tế đang trở thành chủ đề trung tâm để đoàn kết cử tri. Ngoài ra, họ muốn đảm bảo Trump không thể đảo ngược các chính sách này nếu được ban hành thành luật.

Trump trước đó đã từ chối giải ngân hàng tỷ USD đã được Quốc hội phê duyệt, khiến nhiều nghị sĩ Dân chủ nghi ngờ lý do để họ ủng hộ bất kỳ dự luật chi tiêu nào.

Giáo sư Robert Pape, Đại học Chicago, nhận định bối cảnh chính trị Mỹ đang phân cực sâu sắc sau vụ ám sát nhà hoạt động bảo thủ Charlie Kirk và sự nổi lên của các nhóm cực đoan hai bên, khiến lãnh đạo đảng khó tìm được thỏa thuận để mở lại chính phủ.

“Luật chơi chính trị đã thay đổi triệt để, và chúng ta không thể chắc chắn điều gì sẽ xảy ra,” ông nói. “Mỗi bên đều bị ràng buộc bởi hàng chục triệu cử tri cực đoan của mình và sẽ vô cùng khó khăn để họ lùi bước.”

Trước khi chính phủ đóng cửa, Trump còn tung ra một video deepfake, chèn hình ảnh lãnh đạo Dân chủ Chuck Schumer dường như chỉ trích chính đồng minh của mình, với các chi tiết châm biếm như chiếc mũ sombrero và ria mép nguệch ngoạc.

“Thật trẻ con, thật nhỏ nhen. Đây là hành động của một đứa trẻ 5 tuổi, không phải một tổng thống Mỹ,” Schumer chỉ trích. “Nó cho thấy sự thiếu nghiêm túc và coi thường thiệt hại mà việc đóng cửa gây ra.”