Tòa án thương mại liên bang tại Mỹ hôm thứ Tư đã đưa ra một phán quyết mang tính bước ngoặt, ngăn chặn các mức thuế quan do Tổng thống Donald Trump áp đặt đối với hàng nhập khẩu. Tòa án cho rằng Trump đã vượt quá quyền hạn được phép khi áp thuế tổng thể với các quốc gia có thặng dư thương mại với Mỹ.

Tòa án Thương mại Quốc tế (CIT) nêu rõ Hiến pháp Mỹ trao cho Quốc hội quyền độc quyền trong việc điều chỉnh thương mại quốc tế, và quyền này không thể bị thay thế bởi quyền hạn khẩn cấp của tổng thống, ngay cả khi với lý do bảo vệ nền kinh tế quốc gia.

“Mục đích của tòa không phải là đánh giá tính hợp lý hay hiệu quả của việc dùng thuế quan như một công cụ chính sách. Việc áp dụng như vậy không được phép – không phải vì thiếu khôn ngoan hay hiệu quả – mà bởi vì luật liên bang không cho phép điều đó,” hội đồng ba thẩm phán viết trong phán quyết.

Chính quyền Trump ngay lập tức kháng cáo, đồng thời đặt câu hỏi về thẩm quyền của tòa án. Các quyết định của CIT, có trụ sở tại Manhattan và chuyên xử lý các tranh chấp về thương mại quốc tế và luật hải quan, có thể bị kháng cáo lên Tòa phúc thẩm Liên bang tại Washington, D.C. và cuối cùng là Tòa án Tối cao.

Thuế quan là trung tâm trong chiến lược thương mại của Trump, nhằm buộc các đối tác quốc tế phải nhượng bộ, tái phân phối chuỗi cung ứng, đưa việc làm trở lại Mỹ và thu hẹp mức thâm hụt thương mại hàng hóa lên tới 1.200 tỷ USD – một lời hứa tranh cử trọng tâm của ông. Tuy nhiên, chính sách này đã gây rối loạn nghiêm trọng dòng chảy thương mại toàn cầu và khiến thị trường tài chính lao đao.

Nhiều doanh nghiệp Mỹ lớn nhỏ đã gặp khó khăn khi phải liên tục điều chỉnh chuỗi cung ứng, sản xuất, nhân sự và định giá trong bối cảnh các mức thuế liên tục thay đổi.

Một phát ngôn viên Nhà Trắng tuyên bố rằng mức thâm hụt thương mại khổng lồ của Mỹ là “tình trạng khẩn cấp quốc gia” đang hủy hoại các cộng đồng Mỹ, ảnh hưởng đến người lao động và làm suy yếu nền công nghiệp quốc phòng – điều mà tòa án không phủ nhận. “Việc các thẩm phán không do bầu chọn quyết định cách ứng phó một tình trạng khẩn cấp quốc gia là điều không phù hợp,” phát ngôn viên Kush Desai nhấn mạnh.

Thị trường tài chính đã phản ứng tích cực với phán quyết. Đồng USD tăng mạnh so với euro, yên Nhật và đặc biệt là franc Thụy Sĩ, trong khi cổ phiếu tại các thị trường châu Á cũng ghi nhận đà tăng.

Nếu phán quyết này được giữ nguyên, điều này sẽ tạo ra khoảng trống lớn trong chiến lược dùng thuế quan để gây sức ép của Trump. Không còn công cụ áp thuế khẩn cấp theo Đạo luật Quyền lực Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA) – vốn cho phép áp thuế từ 10% đến 54% để đối phó với các “mối đe dọa bất thường và đặc biệt” – chính quyền Trump buộc phải sử dụng quy trình chậm hơn thông qua các cuộc điều tra thương mại kéo dài theo luật khác để có thể áp thuế.

Phán quyết được đưa ra trong hai vụ kiện. Một do Trung tâm Tư pháp Tự do, một tổ chức phi đảng phái, đại diện cho năm doanh nghiệp nhỏ nhập khẩu hàng hóa từ các quốc gia bị áp thuế. Vụ còn lại do 13 tiểu bang đứng đơn.

Các doanh nghiệp, từ nhà nhập khẩu rượu và đồ uống tại New York đến nhà sản xuất thiết bị giáo dục và nhạc cụ tại Virginia, cho biết thuế quan gây thiệt hại nghiêm trọng cho khả năng kinh doanh của họ.

“Tại đây không có vấn đề về ngoại lệ – nếu các lệnh thuế bị xem là bất hợp pháp đối với nguyên đơn, thì chúng bất hợp pháp đối với tất cả,” tòa án khẳng định trong phán quyết.

Hiện còn ít nhất năm vụ kiện khác liên quan đến thuế quan của Trump đang chờ được xét xử.

Tổng chưởng lý Oregon, Dan Rayfield – người dẫn đầu vụ kiện của các tiểu bang – gọi chính sách thuế quan của Trump là “bất hợp pháp, liều lĩnh và gây thiệt hại kinh tế nghiêm trọng.” Ông nhấn mạnh: “Phán quyết này tái khẳng định rằng luật pháp vẫn có giá trị và các quyết định thương mại không thể tùy tiện phụ thuộc vào ý chí cá nhân của tổng thống.”

Trump từng tuyên bố ông có quyền rộng rãi để áp thuế theo IEEPA – một đạo luật vốn thường được dùng để áp đặt các biện pháp trừng phạt hoặc đóng băng tài sản của các đối thủ quốc tế của Mỹ. Ông là tổng thống Mỹ đầu tiên sử dụng đạo luật này cho mục đích đánh thuế thương mại.

Bộ Tư pháp Mỹ lập luận rằng các vụ kiện nên bị bác bỏ vì các nguyên đơn chưa thực sự chịu thiệt hại khi chưa nộp thuế và vì chỉ Quốc hội – chứ không phải các doanh nghiệp tư nhân – mới có quyền thách thức tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia do tổng thống ban hành theo IEEPA.

Trong sắc lệnh thuế ban đầu, Trump tuyên bố mức thâm hụt thương mại là một tình trạng khẩn cấp quốc gia, biện minh cho mức thuế tổng thể 10% với tất cả hàng hóa nhập khẩu, kèm theo các mức thuế cao hơn đối với những quốc gia có thâm hụt thương mại lớn nhất với Mỹ, đặc biệt là Trung Quốc.

Một tuần sau đó, nhiều mức thuế bổ sung đã được công bố theo từng quốc gia cụ thể. Đến ngày 12 tháng 5, khi đang tiến hành đàm phán một thỏa thuận thương mại dài hạn, chính quyền Trump đồng ý cùng Trung Quốc giảm thuế lẫn nhau trong ít nhất 90 ngày.