Trung Quốc kêu gọi chống bảo hộ giữa lúc thặng dư thương mại đạt kỷ lục

Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường hôm thứ Ba đã kêu gọi các đối tác thương mại từ bỏ xu hướng bảo hộ đang gia tăng, chỉ một ngày sau khi nền kinh tế lớn thứ hai thế giới ghi nhận thặng dư thương mại kỷ lục 1 nghìn tỷ USD, nhờ xuất khẩu tăng mạnh sang các thị trường ngoài Mỹ.

Bắc Kinh hiện đối mặt với căng thẳng ngày càng lớn với nhiều đối tác thương mại chủ chốt, không chỉ riêng Mỹ. Các nước này liên tục kêu gọi Trung Quốc đẩy nhanh cải cách nền kinh tế trị giá 19 nghìn tỷ USD và giảm mức độ phụ thuộc vào xuất khẩu để thúc đẩy tăng trưởng bền vững hơn.

Là lãnh đạo cấp cao thứ hai của Trung Quốc, ông Lý đã gây sức ép lên lãnh đạo của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), Ngân hàng Thế giới, Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) cùng các tổ chức đa phương khác, kêu gọi tăng cường quản trị toàn cầu nhằm đối phó với xu hướng ngày càng nhiều nền kinh tế áp thuế lên hàng nhập khẩu, bao gồm cả hàng hóa Trung Quốc.

“Kể từ đầu năm, mối đe dọa từ thuế quan đã bao trùm nền kinh tế toàn cầu, với các hạn chế thương mại gia tăng và gây tác động nghiêm trọng đến hoạt động kinh tế,” ông Lý phát biểu tại Đối thoại “1+10” ở Bắc Kinh. Sự kiện này có sự tham dự của các quan chức từ OECD và Tổ chức Lao động Quốc tế.

“Theo thời gian, hệ quả tự gây tổn hại của thuế quan ngày càng rõ ràng, và các lời kêu gọi từ nhiều phía nhằm duy trì thương mại tự do cũng ngày càng mạnh mẽ hơn,” ông nói thêm.

Phần lớn các nhà phân tích đều cho rằng thặng dư thương mại khổng lồ của Trung Quốc, cùng với việc Bắc Kinh chưa sẵn sàng rời bỏ mô hình tăng trưởng dựa vào xuất khẩu, đang trực tiếp thúc đẩy làn sóng áp thuế lan rộng trên toàn cầu.

Tuy nhiên, họ cũng nhận định động lực để Trung Quốc thay đổi hướng đi vẫn rất hạn chế, bất chấp áp lực quốc tế ngày càng gia tăng.

Theo bản tóm tắt cuộc họp, ông Lý khẳng định nhu cầu từ thị trường nội địa khổng lồ của Trung Quốc sẽ được giải phóng nhanh hơn trong vòng 5 năm tới, song sự kiên nhẫn của các nhà lãnh đạo thế giới dường như đang dần cạn kiệt.

Hôm Chủ nhật, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cho biết ông đã đe dọa áp thuế với Trung Quốc trong chuyến thăm chính thức gần đây, trùng thời điểm Ủy ban châu Âu công bố các biện pháp nhằm củng cố khả năng chống chịu của châu lục trước những rủi ro như thiếu hụt đất hiếm và hàng hóa bị bán phá giá.

Nhiều nhà kinh tế cho rằng, dù quyết định tăng thuế của Tổng thống Mỹ Donald Trump đối với hàng hóa Trung Quốc đã gây ra những xáo trộn nghiêm trọng trong thương mại toàn cầu, sự miễn cưỡng cải cách của Bắc Kinh khiến phương Tây có rất ít lựa chọn khác.

“Trung Quốc không có hành động nào đáng kể, và tôi không nghĩ họ có ý định làm vậy,” bà Alicia Garcia-Herrero, nghiên cứu viên cấp cao tại viện Bruegel ở Brussels, nhận định. “Tôi không thấy Trung Quốc quá quan tâm đến tất cả những chuyến thăm cấp cao này.”

Bà cho biết mô hình kinh tế dựa trên xuất khẩu của Trung Quốc dự kiến sẽ đóng góp khoảng 40% vào tăng trưởng toàn cầu năm 2025, một tỷ lệ chưa từng thấy trước đây. “Khi Trung Quốc vẫn tăng trưởng, không có lý do gì để nước này đóng góp quá lớn vào nhu cầu bên ngoài như vậy,” bà nói.

Dữ liệu thương mại công bố hôm thứ Hai cho thấy nỗ lực đa dạng hóa thị trường xuất khẩu của Trung Quốc kể từ khi ông Trump giành chiến thắng trong cuộc bầu cử Mỹ tháng 11 năm 2024 đang mang lại kết quả. Xuất khẩu sang châu Âu, Australia và Đông Nam Á đều tăng mạnh.

“Thuế quan của Mỹ đã khiến hàng hóa Trung Quốc chuyển hướng sang các thị trường khác, làm gia tăng áp lực cạnh tranh ở nhiều khu vực,” ông Fred Neumann, kinh tế trưởng khu vực châu Á – Thái Bình Dương của HSBC, cho biết. “Điều này cho thấy thuế quan có thể làm méo mó dòng chảy thương mại, nhưng tự thân chúng không giải quyết được các mất cân đối kinh tế vĩ mô.”

Trung Quốc khẳng định vẫn cam kết giảm phụ thuộc vào tăng trưởng dựa trên tín dụng trong lĩnh vực sản xuất, khi các lãnh đạo cấp cao hôm thứ Hai công bố thêm các biện pháp nhằm kích thích nhu cầu trong nước.

Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng tín hiệu từ những cuộc họp quan trọng của Đảng Cộng sản cho thấy giới hoạch định chính sách không muốn từ bỏ “cẩm nang kinh tế” hiện tại.

“Cho đến nay, tôi chưa thấy dấu hiệu nào cho thấy các biện pháp thuế quan đơn phương của ông Trump đã làm chậm lại cỗ máy xuất khẩu của Trung Quốc,” ông Brad Setser, cựu quan chức thương mại Mỹ hiện làm việc tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại, viết trên mạng xã hội X.

Kể từ khi ông Trump trở lại Nhà Trắng, Trung Quốc đã ghi nhận thặng dư thương mại hàng tháng vượt 100 tỷ USD sáu lần, so với chỉ một lần trong cả năm 2024.

Theo ông Neumann, nếu nhu cầu nội địa Trung Quốc tăng lên, áp lực lên thương mại toàn cầu sẽ giảm đáng kể. Tuy nhiên, điều này khó có thể xảy ra trong ngắn hạn, trừ khi chính phủ áp dụng các biện pháp nới lỏng mạnh tay hơn.

Ông cảnh báo rằng các nền kinh tế chịu ảnh hưởng từ cuộc chiến thuế quan Mỹ–Trung có thể sẽ gia tăng rào cản thương mại để tự bảo vệ, nếu Bắc Kinh không hành động để thúc đẩy tiêu dùng trong nước.

Nhưng với mục tiêu tăng trưởng khoảng 5% vào năm 2025, các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc được cho là sẽ tránh triển khai các gói kích thích mới, thay vào đó ưu tiên tăng chi tiêu cho hạ tầng.

“Các quốc gia đang bắt đầu tự hỏi: ‘Chúng ta có công cụ nào để ngăn chặn điều này?’” bà Garcia-Herrero nói.

“Đó chính là lý do vì sao ngày càng nhiều lãnh đạo thế giới gõ cửa Trung Quốc,” bà nói thêm, nhắc đến các chuyến thăm gần đây của Tổng thống Macron, Vua Felipe của Tây Ban Nha, cùng các bộ trưởng tài chính và ngoại giao Đức.

“Áp lực đang gia tăng, và Trung Quốc chưa sẵn sàng đáp ứng.”