Việt Nam và Đông Nam Á bị “vạ lây” từ cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung

Thị trường chứng khoán của các nước mới nổi, đặc biệt là trong khối ASEAN ở Đông Nam Á, nằm trong nhóm thua lỗ nặng nhất năm nay do tác động từ chính sách thương mại của ông Trump.

Mặc dù đã phục hồi vào thứ Năm sau khi Mỹ thông báo hoãn áp thuế trong 90 ngày, thị trường chứng khoán các nước như Đài Loan, Thái Lan và Việt Nam vẫn ghi nhận mức sụt giảm mạnh trong năm nay.

Các quốc gia này được gọi là nhóm “Trung Quốc + 1” khi nhiều nhà sản xuất phương Tây chuyển nhà máy từ Trung Quốc sang để giảm sự phụ thuộc. Tuy nhiên, giờ đây họ đang trở thành "nạn nhân" của cuộc chiến thương mại leo thang giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.

“Trong bối cảnh chiến tranh thương mại toàn cầu ăn miếng trả miếng như hiện nay, nhiều doanh nghiệp có thể sẽ trì hoãn các khoản đầu tư mới vì tình trạng bất ổn,” Brian Lee – nhà kinh tế của Maybank Investment Banking Group – nhận định. “Trong ngắn hạn, tốc độ tái cấu trúc chuỗi cung ứng về ASEAN có thể sẽ chậm lại.”

Chỉ số chính của thị trường chứng khoán Đài Loan – nơi nhiều nhà xuất khẩu hàng dệt may và điện tử đã chuyển nhà máy từ Trung Quốc – đã giảm khoảng 18% tính theo USD trong năm nay, dù đã tăng gần 10% vào thứ Năm.

Tương tự, thị trường chứng khoán Thái Lan cũng giảm 18% trong năm, dù tăng 5% sau khi Mỹ tạm hoãn áp thuế.

Chỉ số HoSE của Việt Nam giảm khoảng 9% tính theo USD trong năm nay, bất chấp mức tăng gần 8% vào thứ Năm, ngay sau khi Mỹ tuyên bố tạm ngừng áp thuế 46% vào ngày hôm trước.

Việc ông Trump tạm hoãn thuế quan giúp các thị trường tạm thời “dễ thở” hơn, nhưng căng thẳng thương mại và bất ổn giữa Mỹ và Trung Quốc – đối tác thương mại lớn nhất của các nước ASEAN – vẫn là thách thức dài hạn.

Các chuyên gia cảnh báo rằng việc Mỹ tập trung đánh thuế Trung Quốc – hiện đối mặt với mức thuế ít nhất 125% – có thể khiến hàng hóa giá rẻ từ Trung Quốc tràn sang Đông Nam Á, gây áp lực lên ngành sản xuất trong nước.

Ngoài ra, căng thẳng thương mại cũng có thể khiến dòng vốn đầu tư nước ngoài – động lực chính thúc đẩy tăng trưởng của khu vực – chững lại. Đây là nơi sản xuất mọi thứ từ MacBook của Apple đến giày Nike.

Trong 10 năm qua, thị trường chứng khoán Việt Nam đã tăng gấp đôi (tính theo tổng lợi nhuận bằng USD), nhờ niềm tin rằng các nhà máy có vốn từ các tập đoàn đa quốc gia như Nike hay Samsung sẽ đem lại lợi nhuận cho nền kinh tế trẻ, vốn được dự báo tăng trưởng 8% trong năm nay.

Tuy nhiên, sự bùng nổ này cũng đi kèm với tình trạng “chuyển hướng hàng hóa” – ví dụ như tấm pin năng lượng mặt trời của Trung Quốc đi qua Việt Nam để né rào cản thương mại của Mỹ từ nhiệm kỳ đầu của ông Trump.

Chính điều này đã khiến Mỹ ngày càng quan ngại, ngay cả trước khi ông Trump tái tranh cử. Việt Nam hiện có thặng dư thương mại 123.5 tỷ USD với Mỹ – cao thứ ba sau Trung Quốc và Mexico.

Các nhà phân tích của ngân hàng MUFG (Nhật Bản) cho rằng: “Các đòn đáp trả từ Trung Quốc thực chất đang làm phức tạp thêm các cuộc đàm phán giữa Việt Nam (và các nền kinh tế khác) với Mỹ, do lo ngại rằng các công ty Trung Quốc đang lợi dụng các quốc gia này như cửa hậu để lách thuế.”

Dù vậy, một số nhà đầu tư bắt đầu chuyển hướng sang các thị trường ít phụ thuộc vào xuất khẩu sang Mỹ hoặc có tiềm năng mở rộng thương mại nội khu vực.

Edward Evans – quản lý danh mục cổ phiếu thị trường mới nổi tại Ashmore – nhận xét: “Nhiều quốc gia trong khu vực đã chuyển dần từ xuất khẩu sang Mỹ sang mô hình thương mại nội khối. Xu hướng này còn khá mới nhưng sẽ tiếp tục tăng tốc.”

Ông cũng cho biết các nước như Indonesia vẫn còn dư địa để cắt giảm lãi suất nhằm kích thích tăng trưởng nếu nền kinh tế toàn cầu xấu đi.

Bên cạnh đó, nhiều quốc gia từng chịu ảnh hưởng nặng nề trong cuộc khủng hoảng tài chính châu Á 1997-1998 đã tích trữ lượng lớn dự trữ ngoại hối để phòng ngừa rủi ro lặp lại.

Chẳng hạn, khi đồng rupiah của Indonesia giảm xuống mức thấp nhất kể từ năm 1997/98, ngân hàng trung ương nước này có thể dùng khoảng 155 tỷ USD dự trữ ngoại tệ (tương đương gần 7 tháng nhập khẩu) để can thiệp hỗ trợ tiền tệ.

Tuy nhiên, Hà Nội lại có ít dư địa hơn – với dự trữ ngoại hối chỉ đủ cho chưa tới 3 tháng nhập khẩu. “Việt Nam không có nguồn lực vô hạn để chống lại biến động tỷ giá,” Michael Wan – chuyên gia phân tích tiền tệ cấp cao của MUFG – nhận định.

Dù vậy, ông cũng cho rằng lợi thế cạnh tranh của Việt Nam sẽ tiếp tục phát huy trong trung hạn, bao gồm chi phí lao động thấp và vị trí địa lý thuận lợi gần các tuyến thương mại lớn.

“Lý do Trung Quốc chuyển nhiều nhà máy sang Việt Nam là vì chi phí thấp,” James Johnstone – đồng trưởng bộ phận thị trường mới nổi và cận biên tại Redwheel – cho biết.

“Ý tưởng rằng Mỹ sẽ sản xuất iPhone hay hàng dệt may tại nội địa là điều rất khó hình dung, ngay cả khi phải chịu mức thuế cao nhất.”